چگونه می‌توانیم از زبان بدن استفاده کنیم؟ انواع، تکنیک ها

زبان بدن یعنی چه؟، چه کاربردی دارد؟، آیا می‌توان از طریق روابط غیر کلامی به افکار و ویژگی های شخصیتی افراد پی برد؟، نقش این روش‌های غیر کلامی در ارتباطات بین فردی چیست؟ چرا باید از تکنیک‌های زبان بدن آگاه باشیم؟ برای پاسخ به این سوالات ابتدا باید با تعریف زبان بدن آشنا شویم.

زبان بدن یا به تعبیری دیگر اشارات بدن به تمام روش‌های غیرکلامی در ارتباطات بین فردی مانند حالات صورت، حالت بدن، ژست رفتاری و سایر علائم حرکتی گفته می‌شود.در واقع منظور از حالات غیرکلامی هر پیامی است که افراد بدون استفاده از کلمات ارسال می‌کنند.

زبان بدن چیست؟

زبان بدن (Body language)، قسمت غیرکلامی و ناگفتۀ ارتباطات است. ارتباط فقط شامل کلمات و آنچه به زبان می‌آوریم نیست؛ نشانه‌های غیرکلامی هم مانند لحن صدا، ژست‌ها و حالت‌ها، همگی نقش خود را در ارتباطات ایفا می‌کنند.

ما به‌صورت خودآگاه یا ناخودآگاه، از زبان بدن برای آشکار کردن احساسات واقعی خود و تأثیرگذاری بیشتر گفته‌هایمان استفاده می‌کنیم. گاهی اوقات هم زبان یا اشارات بدن به کمک‌ ما می‌آید تا آنچه را که نمی‌توانیم به زبان بیاوریم، از طریق حالات چهره و بدن نشان دهیم.

به‌عنوان مثال وقتی مکالمه‌ای خیلی زیاد طول کشیده و خجالت می‌کشیم تا به طرف مقابل بگوییم که علاقه‌ای به ادامه دادن مکالمه نداریم، می‌توانیم از زبان بدن برای رساندن پیام خود استفاده ‌کنیم، مدام به ساعت مچی خود نگاه کرده و ارتباط چشمی برقرار نمی‌کنیم و خمیازه می‌کشیم!

البته این مسئله گاهی اوقات موجب دردسر هم می‌شود، زمانی که نمی‌خواهیم که در یک شرایط به‌خصوص، افراد متوجۀ حالات درونی ما شوند، به‌عنوان مثال در یک مصاحبۀ کاری، دوست داریم به‌عنوان یک فرد با اعتمادبه‌نفس ظاهر شویم، اما امان از وقتی که اضطراب راهش را به بیرون باز کرده و از طریق حالات بدن‌ خودش را نشان ‌دهد، ممکن است همش پای‌ خود را تکان ‌دهیم یا از داشتن ارتباط چشمی اجتناب کنیم؛ در این شرایط مصاحبه‌کننده با اندکی توجه و دقت می‌تواند متوجه شود که در واقع چقدر مضطرب هستیم.

قانون زبان بدن

تا‌به‌حال اسم قانون «55-38-7» به گوش‌تان خورده است؟ این قانون دربارۀ نحوۀ بیان احساسات در ارتباطات و براساس یافته‌های استاد روانشناسی، آلبرت محرابیان (Albert Mehrabian)، است که می‌گوید:

“7 % معنا از طریق کلام و 38 % از طریق لحن صدا و 55 % از طریق زبان بدن منتقل می‌شود.”

طبق این قانون، 93 درصد معنا به‌صورت غیرکلامی منتقل می شود! در واقع لحن صدا و زبان بدن شما بسیار مهم‌تر از چیزی است که واقعاً می‌گویید! با توجه به اینکه ارتباطات ما به میزان خیلی زیادی از طریق سرنخ‌های زبان بدن صورت می‌گیرد، یادگیری نحوۀ درک آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد.

در واقع وقتی بدانید چگونه زبان بدن دیگران را بخوانید، می‌توانید درک عمیق‌تری نسبت به آنچه که واقعاً می‌گویند به دست آورید. همچنین می‌توانید آگاهانه ارتباطات غیرکلامی خود را بهبود بخشیده و در نتیجه روابط رضایت‌بخش‌تری نیز داشته باشید.

محصول مرتبط: زبان بدن – الیزابت کونکه

بررسی نقش زبان بدن در فرهنگ های مختلف

در ابتدا باید به این سوال بپردازیم که اصلا آیا زبان بدن علمی است؟ توانایی خواندن و درک این زبان می‌تواند یک مهارت مفید برای درک احساسات و افکار افراد باشد؛ اما مهم است که به‌خاطر داشته باشید، زبان بدن، یک علم دقیق نیست. تغییرات فرهنگی یا فردی، در نحوۀ استفاده از روابط غیر کلامی و پیامی که می‌رساند، تأثیرگذار و مهم است. اجازه بدهید برایتان یک مثال بزنم.

در فرهنگ ما یا از نظر شخص شما، ارتباط چشمی داشتن در یک مکالمه نشانۀ چیست؟ احتمالاً جواب‌ شما این خواهد بود که نشان‌دهندۀ علاقۀ فرد به مکالمه و توجه و اهمیت دادن اوست. اگر با این تفکر به ژاپن سفر کنید و به خیال اینکه ارتباط چشمی نشان‌دهندۀ توجه شماست، هی در چشم طرف مقابل، زل بزنید، احتمالاً او ناراحت شده و مکان را ترک می‌کند و شما هاج‌و‌واج می‌مانید که مگر چه کار اشتباهی انجام دادید؟ غافل از اینکه در فرهنگ ژاپنی، ارتباط چشمی را یک عمل پرخاشگرانه یا بی‌ادبی در نظر می‌گیرند!

مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی: معرفی کارشناسی ارشد روانشناسی

حالات چهره در زبان بدن

تا‌به‌حال به این فکر کرده‌اید که یک فرد فقط با حالت چهره‌اش، چقدر اطلاعات می‌تواند منتقل کند؟ مثلاً داشتن لبخندی که می‌تواند نشانۀ خوش‌حالی باشد و یا اخمی که از روی عصبانیت است.

در برخی موارد، حالات چهرۀ ما ممکن است احساسات واقعی ما را در مورد یک موقعیت خاص نشان دهد. ممکن است درحالی‌که می‌گویید احساس خوبی دارید، حالات صورت شما نشان‌دهندۀ احساسات دیگری باشد.

حالات چهره همچنین یکی از جهانی‌ترین اشکال زبان بدن است و حالاتی که برای انتقال ترس، خشم، غم و شادی استفاده می‌شود در سراسر جهان مشابه است.

در تحقیقات علم روانشناسی یافته‌های جالب زیادی در مورد زبان بدن وجود دارد. یک مطالعه نشان داد که قابل اعتمادترین حالت صورت شامل بالا بردن جزئی ابروها و یک لبخند ملایم است. به گفتۀ محققان، این حالت صورت، هم دوستی و هم اعتمادبه‌نفس را نشان می‌دهد.

مطلب مرتبط: بیان تفاوت اعتماد به نفس و عزت نفس

زبان بدن حالت چشم ها

از چشم‌ها معمولاً به‌عنوان پنجرۀ روح یاد می‌شود؛ چراکه آن‌ها می‌توانند چیزهای زیادی را درمورد احساسات و افکار یک نفر به ما بگویند. به‌عنوان مثال:

• وقتی فردی در حین گفت‌وگو مستقیماً به چشمان شما نگاه می‌کند، معمولاً نشان‌دهندۀ علاقه و توجه اوست. البته که ممکن است با تماس چشمی خیلی طولانی، احساس خطر و معذب بودن هم به آدم دست بدهد!

• مردم اغلب زمانی که احساس ناراحتی می‌کنند، سریع‌تر پلک می‌زنند. پلک زدن مکرر ممکن است نشان‌دهندۀ این باشد که فرد عمداً سعی می‌کند حرکات چشم خود یا اشک‌هایش را کنترل کند.

زبان بدن لب ها

حالات مختلف دهان و لب ها هم در درک کردن زبان بدن یک شخص ضروری است. برای مثال اگر شخصی کنار شما نشسته و دائماً لب پایین خود را می‌جود، ممکن است نشان‌دهندۀ این باشد که احساس نگرانی، ترس یا ناامنی دارد. فشردن لب‌ها نیز، ممکن است نشانۀ بیزاری، نارضایتی یا بی‌اعتمادی باشد.

حرکات دست‌ها و پاها در زبان بدن

همان‌طور که قبل‌تر هم اشاره کردیم، دست‌ها و پاها نیز در انتقال اطلاعات غیرکلامی مؤثر هستند. برای مثال:

• دست‌به‌سینه نشستن ممکن است نشانۀ این باشد که فرد حالت تدافعی گرفته و احساس راحتی نمی‌کند. یا وقتی پاهای خود را از کسی دور می‌کنیم، احتمالاً نشان می‌دهد که از آن فرد ناراحت هستیم.

• یکی دیگر از زبان بدن حرکت دست ها، زمانی است که فردی دست‌هایش را پشتش قلاب می‌کند. مطمئن هستم که می‌دانید منظورم چیست چون همۀ ما حداقل یک بار پدر یا پدربزرگمان را در این حالت دیده‌ایم! این حالت می‌تواند نشان دهد که فرد احساس بی‌حوصلگی، اضطراب یا حتی عصبانیت می‌کند.

• ضربه زدن سریع با انگشتان یا بی‌قراری می‌تواند نشانه‌ای از بی‌حوصلگی یا ناامیدی فرد باشد.

• قرار دادن دست زیر چانه احتمالاً نشانۀ خستگی و سر رفتن حوصله است.

کتاب مرتبط: روانشناسی پیام رسانی حرکات بدن

تفاوت زبان بدن زنان و مردان

اجازه بدهید قبل از رفتن به سراغ این تفاوت‌ها، دوباره بگوییم که این موارد، قرار نیست درمورد همه انسان‌ها وجود داشته باشد، این‌ موارد صرفاً ویژگی‌هایی هستند که بیشتر در زنان یا مردان دیده می‌شود و بایدی در بود و نبودشان نیست.

• معمولاً وقتی یک زن با استفاده از زبان بدنش می‌خواهد به شما نشان دهد که شنوندۀ خوبی است، ارتباط چشمی برقرار می‌کند و علاوه‌بر بازخورد کلامی، با علائم صورت خود نیز واکنش نشان می‌دهد؛ اما برای یک مرد، گوش دادن می‌تواند با حداقل تماس چشمی و تقریباً بدون بازخورد غیرکلامی انجام شود.

• وقتی مردی سر تکان می دهد، اغلب به این معنی است که او با حرف‌های شما موافق است؛ ولی وقتی زنی سر تکان می‌دهد، ممکن است نشان‌دهندۀ این باشد که منتظر ادامۀ صحبت‌های شما است.

• زبان بدن زنان معمولاً گرم‌تر است و آن‌ها همدلی خود را با لبخند، کج‌ کردن یا تکان دادن سر و خم شدن به‌سمت شما نشان می‌دهند.

• درحالی‌که مردان معمولاً فضای زیادی را اشغال می‌کنند، زنان اغلب به‌گونه‌ای می‌ایستند یا می‌نشینند که آن‌ها را کوچک‌تر نشان بدهد، دستان خود را به بدن خود نزدیک کرده، شانه‌هاشان را جمع می‌کنند و پاهای خود را روی هم می‌گذارند که می‌تواند نشانه‌ای از احساس آسیب‌پذیری و ناامنی در آن‌ها باشد.

مطلب پیشنهادی: معرفی موثرترین تکنیک های آرام سازی ذهن در خانه

کاربرد زبان بدن در زندگی روزمره

بیایید برخی از مزایای درک زبان بدن و کاربرد آن در زندگی روزمره را بررسی کنیم:

1. افزایش درک و آگاهی نسبت به عواطف: توانایی خواندن علائم زبان بدن به شما این امکان را می‌دهد که احساسات و خلق‌و‌خوی دیگران را بهتر درک و تفسیر کنید. در واقع می‌توانید متوجه شوید که آن‌ها واقعاً چه فکر یا احساسی نسبت به مسائل مختلف دارند.

2. برقراری ارتباط بهتر با هم‌سالان: همۀ افراد نمی‌توانند به‌راحتی احساسات یا افکار واقعی خود را به اشتراک بگذارند. ممکن است مشکلات خانوادگی‌ داشته باشند که نتوانند دربارۀ آن با کسی صحبت کنند و در نتیجه احساس کنند که هیچ‌کس نمی‌تواند آن‌ها را درک کند.

با تفسیر زبان بدن، شرایط آن‌ها را بهتر درک می‌کنید. یا زمانی که نیاز به حمایت دارند ولی نمی‌توانند درخواست کمک کنند، می‌توانید در نقش دوستی حمایت‌گر در کنارشان باشید.

3. جلب اعتماد راحت‌تر: وقتی به زبان بدن آگاهی داشته باشید، می‌دانید چگونه از آن برای ایجاد اعتماد استفاده کنید. شما می‌توانید آگاهانه از نشانه‌های غیرکلامی که نشان می‌دهد چقدر انسان قابل اعتماد و صادقی هستید، استفاده کنید همچنین می‌توانید از انجام کارهایی که باعث می‌شوند حواس‌پرت، دورو و نامطمئن به نظر برسید، دوری کنید!

4. تأثیرگذارتر بودن: استفادۀ آگاهانه از انواع مختلف ارتباط غیرکلامی می‌تواند به شما کمک کند تا بتوانید با اعتماد‌به‌نفس بیشتری ظاهر شوید، حتی در زمانی که واقعاً اعتماد‌به‌نفس ندارید. همان‌طور که در مورد قبلی هم اشاره کردیم، می‌توانید راحت‌تر اعتماد دیگران را جلب کنید و در مجموع، این موارد به شما کمک می‌کند تا اثرگذاری خود بر دیگران را افزایش دهید.

محصول مرتبط: کتاب مهارت های ارتباط موثر

5. بهبود روابط شغلی: شناختن زبان بدن می‌تواند روی روابط شغلی شما هم تأثیرگذار باشد. اگر روی نشان دادن اشارات بدن مثبت کار کنید، ارتباطات مناسب‌تری با همکاران و مدیران خود برقرار خواهید کرد.

زبان بدن به همکاران شما کمک می‌کند راحت‌تر به شما نزدیک شده و شما را بشناسند و می‌تواند نشانگر اشتیاقتان به کار و همچنین نگرش و شخصیت شما در محیط کاری باشد.

حتی با استفاده از زبان بدن می‌توانید حد و حدود خودتان را مشخص کرده و وقتی رویتان نمی‌شود به همکارتان بگویید که دوست ندارید با او خارج از بحث کاری صمیمی شوید، زبان بدن، ابرقهرمان‌وارانه به نجات شما می‌آید تا به‌صورت غیرکلامی این مسئله را نشان دهد.

6. تشخیص دروغ‌گویی و صداقت: یکی از کاربرد های این حوزه در شناسایی زبان بدن فرد راستگو و دروغگو است. در واقع زبان بدن می‌تواند به شما کمک کند تا تشخیص دهید چه کسی با شما صادق است و چه کسی ادای صادق بودن را در می‌آورد و در واقع تفاوت چندانی با روباه مکار پینوکیو ندارد!

یکی از راه‌هایی که می‌توانید با استفاده از زبان بدن متوجه دروغ گفتن فردی شوید، دقت کردن به حرکات چشمان اوست که اصطلاحا به آن زبان بدن چشم دروغگو گفته می‎شود. معمولاً کسانی که، خودمانی بگویم، چاخان می‌کنند، در حین مکالمه ارتباط چشمی پیوسته با شما ندارند و دائماً به اطراف نگاه می‌کنند.

بیشتر بخوانید: کاربرد روانشناسی در زندگی روزمره

زبان بدن اضطراب و استرس

نشانه‌های استرس داشتن و مضطرب بودن در زبان بدن، برای هرکسی می‌تواند متفاوت باشد. یک نفر زمانی که استرس دارد، زیاد صحبت می‌کند و دیگری در این شرایط فقط سکوت می‌کند. اما ما می‌خواهیم به بررسی چند نمونه از نشانه‌های زبان بدن فرد مضطرب بپردازیم که در میان بسیاری از افراد مشترک است:

1. قدم زدن: قدم زدن یکی از نشانه‌های بسیار رایج زبان بدن فرد عصبانی است. مثلاً وقتی هنگام ارائۀ سخنرانی یا آماده شدن برای آن، به‌طور مداوم در اطراف اتاق قدم می‌زنید و ثابت ایستادن برایتان دشوار است؛ در واقع شما با این کار دارید تلاش می‌کنید تا مقداری از آدرنالین جمع شده درونتان را آزاد کنید.

2. بی‌قراری در دست‌ها و پاها: منظورمان از بی‌قراری، همان حرکات کوچکی است که توسط بدن، به‌ویژه در دست‌ها و پاها، در زمان‌های پرتنش انجام می‌شود. مثلاً زدن انگشتان روی میز یا تکان دادن دائمی پاها.

اسپینرها را به یاد دارید؟ همان ابزار کوچکی که بین دو انگشت خود می‌گرفتید و می‌چرخاندید؟ در حال حاضر احتمالاً از آن‌ها به‌عنوان اسباب‌بازی یاد می‌شود اما در ابتدا هدف تولیدکنندگان از ارائۀ این محصول، ساختن وسیله‌ای بود که بتوانید بی‌قراری دست‌هایتان را به آن منتقل کنید و آرام‌تر شوید.

کتاب مرتبط: چهره شناسی؛ هنر شناختن افراد – راجر گوتز

3. فرد به اصطلاح خشک‌اش می‌زند: علائمی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم، همگی به حرکت بیش از حد مربوط می‌شدند. بااین‌حال، نشانه‌ای از استرس وجود دارد که دقیقاً برعکس بوده و زمانی است که در اصطلاح می‌گوییم طرف خشک‌اش زده!

این نشانۀ غیرمعمولی نیست و ممکن است شما هم تجربۀ آن را داشته باشید و دلیلش وجود انرژی زیادی درونتان است که بدن‌ نمی‌داند باید با آن چه کند و به‌جای تلاش برای آزاد کردن انرژی یا مقابله با آن، خشک‌اش می‌زند.

4. جویدن ناخن‌ها: یکی از رایج‌ترین نشانه‌های عصبی بودن یا داشتن استرس، جویدن ناخن است که می‌تواند نشانۀ بسیار واضحی از ناراحتی باشد و متأسفانه خیلی سریع هم به عادت تبدیل می‌شود.

5. عرق کردن: کمی تعریق دست‌ها یا پاها ممکن است یک واکنش طبیعی به یک موقعیت استرس زا باشد، اما صحبت ما، دربارۀ چیزی به نام تعریق بیش از حد است که پنهان کردن یا غلبه بر آن توسط خودتان اگر غیرممکن نباشد، ولی بسیار دشوار است.

مطلب مرتبط: بررسی انواع تیپ های شخصیتی یونگ

زبان بدن در مصاحبه روانشناسی

با وجود اینکه زبان بدن، علم اثبات‌شده‌ای نیست، اما همچنان می‌تواند به‌عنوان ابزاری کمکی برای درک بهتر حالات درونی و افکار افراد، به کمک‌ ما بیاید. یکی از کاربردهای زبان بدن، در مصاحبه‌های روانشناسی و بالینی است.

درمانگران با بررسی زبان بدن، می‌توانند به درک عمیق‌تری از وضعیت مراجع خود برسند. مخصوصاً در جلسات اولیۀ درمان که هنوز ارتباط کلامی به‌خوبی شکل نگرفته و مراجع ممکن است در بیان احساسات خود ناتوان باشد.

برای مثال جویدن ناخن‌ها می‌تواند نشان‌دهندۀ اضطراب و تنش باشد، یا دست‌به‌سینه نشستن نشان‌دهندۀ این است که فرد احتمالاً حالتی تدافعی به خود گرفته است. با مشاهدۀ این جزئیات، درمانگر می‌تواند اطلاعات مناسبی را به دست بیاورد که به او در چگونگی پیش‌ بردن جلسۀ درمان کمک می‌کند.

زبان بدن هنگام مصاحبه شغلی

اگر تا‌به‌حال حتی یک بار به مصاحبۀ شغلی رفته‌ باشید، حتماً می‌دانید که چقدر شرایط آن می‌تواند اضطراب‌آور و سخت باشد. اما ماجرای اصلی از زمانی آغاز می‌شود که می‌خواهید توانایی‌های خود را نشان داده و اثبات کنید که مناسب شغل مدنظرتان هستید ولی نمی‌توانید!

قطعاً اولین کاری که باید انجام دهید بالا بردن توانایی‌ها و دانش‌ خود در آن زمینه است؛ اما علاوه‌بر آن، می‌خواهیم در این قسمت از زبان بدن مناسب هنگام مصاحبه کاری صحبت کنیم که می‌تواند باعث شود روی کارفرما تأثیر مثبتی گذاشته و مصاحبۀ بهتری داشته باشید.

1. صاف بشینید: درست نشستن نشان می‌دهد که شما به حرف‌های طرف مقابل توجه و علاقه دارید. همچنین کمی خم شدن به جلو به‌سمت مصاحبه‌کننده، علاقۀ بیشتر شما به آن جایگاه شغلی را نشان می‌دهد.

2. لبخند بزنید: یک لبخند گرم و واقعی باعث می‌شود که هم شما و هم فردی که با شما مصاحبه می‌کند احساس راحتی بیشتری کنید، به‌خصوص در ابتدا و انتهای مصاحبه لبخند زدن را فراموش نکنید.

3. درست‌حسابی دست بدهید: اگر مصاحبه‌کنندۀ شما اول دست خود را به‌سمت شما دراز کرد، متقابلاً دستتان را به‌سمتش ببرید و حواستان باشد که محکم دست بدهید اما فشار دستتان به‌حدی نباشد که استخوان‌های دستش را خرد و خاکشیر کنید!

بیشتر بخوانید: چگونه استرس و اضطراب خود را مدیریت کنیم؟

4. نشان دادن حرکات با دست: حرکات دست در حین مکالمه خوب است و حتی می‌تواند اشتیاق شما را منتقل کند. با‌ این‌حال، با بی‌قراری مداوم، دست و پای خود را تکان ندهید، با انگشتانتان روی میز ضرب 6 و 8 نگیرید یا با مداد بازی نکنید. این‌ها می‌تواند نشان‌دهندۀ عدم علاقه و توجه شما باشد.

5. ارتباط چشمی خود را حفظ کنید: ارتباط و تماس چشمی یک عنصر مهم و ضروری در مصاحبۀ شغلی است. به مصاحبه‌کنندۀ خود خیره نشوید اما هرازگاهی ارتباط چشمی داشته باشید چون احترام و توجه شما را نشان می‌دهد.

6. تمرکز خود را روی مصاحبه‌کننده حفظ کنید: این در شرایطی مهم است که با مجموعه‌ای از افراد در حال صحبت هستید. تمرکز خود را روی کسی که صحبت می‌کند معطوف کنید و از نگاه کردن به بقیۀ افراد اتاق خودداری کنید، در غیر این صورت ممکن است فکر کنند که شما نسبت به موضوع مطرح شده بی‌علاقه هستید.

7. گوشی خود را خاموش کنید: گوشی خود را خاموش کنید و در طول مصاحبه با تمام وجود حضور داشته باشید. چک کردن گوشی، حتی برای اینکه ببینید ساعت چند است، بی‌ادبانه و نشانۀ بی‌احترامی است.

سخن پایانی

در این مقاله روان آموز سعی کردیم تا با زبان بدن و اشارات آن آشنا شویم و همچنین علائم، اصول و تکنیک‌های مهم آن را معرفی کرده و آن هارا در موقعیت‌های مختلف بشناسیم. امیدواریم این مطلب به شما در روابط غیرکلامی‌تان و پاسخ به این سوال که «زبان بدن چیست و چه تاثیری بر روی ارتباطات ما می‌گذارد؟» کمک کرده باشد.

حال اگر دربارۀ زبان بدن، سوالاتی ذهن‌تان را مشغول کرده‌است، می‌توانید در قسمت نظرات از ما بپرسید. همچنین اگر دانشجو رشته روانشناسی هستید، می‌توانید برای کسب اطلاعات دقیق و مشاهدۀ منابع ارشد روانشناسی به همراه بودجه‌بندی موضوع برای همه گرایش‌ها می‌توانید به صفحۀ منابع ارشد روانشناسی مراجعه کنید.