بررسی و معرفی کامل کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی
همان‌گونه که بدون صعود به قله‌های اولیه نمی‌توان افق‌های دورتر را مشاهده کرد، در هر علمی نیز بدون آموختن اساس آن، شناخت افق های دورتر غیرممکن است. به عبارت دیگر، هر دانشی برای شکوفایی نیازمند پایه و اساس است.
در روانشناسی، این پایه و بنیاد توسط روانشناسی عمومی تعریف و تقویت می‌شود. این رشته بهعنوان شالودۀ علم روانشناسی، رفتار و روان انسان را از ابعاد مختلفی بررسی می‌کند.
براساس تعریف انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، این گرایش ارشد روانشناسی حوزه‌ای گسترده است که به بررسی اصول بنیادی، مسائل و روش‌های اصلی این علم می‌پردازد.
این حوزه شامل موضوعاتی مانند رفتار، رشد انسانی، احساسات، انگیزه، یادگیری، حواس، ادراک، فرایندهای فکری، حافظه، هوش، نظریۀ شخصیت، آزمون‌های روان‌شناختی، اختلالات رفتاری، رفتار اجتماعی و سلامت روان می‌شود. این مطالعه از زوایای مختلف، از جمله فیزیولوژیکی، تاریخی، نظری، فلسفی و عملی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
در یک دسته‌بندی می‌توان اهداف کلی روانشناسی را در 4 عبارت خلاصه کرد: توصیف رفتار، توضیح رفتار، پیش‌بینی رفتار و تغییر رفتار. توصیف رفتار به‌معنای مشاهده و بیان دقیق رفتارها به‌همان شکلی است که اتفاق میفتند.
شناسایی و درک عوامل اصلی و ریشه‌ای که موجب رفتارها می‌شوند، تعریفی از توضیح رفتار است. پیش بینی رفتار به معنای تعیین و تخمین واکنش‌ها و اعمال افراد در موقعیت‌های خاص است. تغییر رفتار فرایندی است که در آن افراد با بهره‌گیری از اصول و روش‌های روان‌شناختی، به اصلاح، بهبود یا دگرگونی رفتارهای خود می‌پردازند.
در این مقاله با تمامی پرسش‌های خود درمورد روانشناسی عمومی و بازار کار آن، مسیر تحصیل، فرصت‌های شغلی و… بیشتر آشنا خواهید شد.
تاریخچه روانشناسی عمومی
اگر بخواهیم صرفاً تاریخ دقیقی برای تولد روانشناسی عمومی مطرح کنیم شاید بتوانیم تاریخ ۱۸۷۹، را در نظر بگیریم. اما حقیقت این است که سابقۀ روانشناسی و دغدغه های روانی در بشر به سال‌ها قبل از میلاد بر می‌گردد.
سرمنشأ نظریات و آرای روانشناسی امروزی را می‌توان در مباحثات فلسفی فیلسوفانی همچون سقراط، افلاطون، ارسطو و ابوعلی‌سینا پیگیری کرد؛ اما در سال ۱۸۷۹، ویلهلم وونت، فیزیولوژیست آلمانی، پس از کش‌وقوس‌های فراوان توانست روانشناسی را بهعنوان علمی مستقل به جهانیان معرفی کند.
او اولین آزمایشگاه روانشناسی را در دانشگاه لایپزیگ تأسیس کرد و بعد از آن روانشناسی از فلسفه استقلال یافت و تبدیل به علمی مجزا شد. هدف وونت از تأسیس آزمایشگاه بررسی علمی رفتار و روان بود. نکتۀ مهم در روانشناسی اصطلاح بررسی علمی است. در بررسی علمی، فرضیه‌ها و نظریات در چارچوب علمی گنجانده می‌شوند و از نگاه غیرعلمی یا شبه‌علمی پرهیز می‌شود.
چرا روانشناسی عمومی کلید همه درهای روانشناسی را دارد؟
یک روانشناس عمومی باید در شاخه‌های مختلف روانشناسی تسلط نسبی داشته باشد. به همین دلیل در برنامه‌های آموزشی این رشته، دروسی مانند روانشناسی رشد، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی بالینی و آمار گنجانده شده‌اند. این تنوع نشان‌دهندۀ وسعت این گرایش و نیاز به کسب دانش میان‌رشته‌ای برای تسلط بر این حوزه است.
علاوه‌بر این، رعایت اخلاق در این حوزه و تلاش برای نگاهی بی‌طرفانه به مباحث علمی نیز از ملزومات یک روانشناس خوب است. نگاه فرهنگی، بین‌رشته‌ای و جامع به دغدغه‌های موجود، از موارد الزامی برای یک روانشناس حرفه‌ای است.
بازار کار روانشناسی عمومی در ایران
باتوجه‌به توانایی‌ها دانشجویان روانشناسی عمومی در طول تحصیل خود به دست می‌آورند، دستشان برای انتخاب فعالیت شغلی کاملاً باز است و می‌توانند در زمینه‌های مختلفی کار کنند. وسعت گرایش ارشد عمومی امکان کار در سمت‌های مختلف شغلی را برای فارغ‌التحصیلان این رشته به وجود می‌آورد.
افزون‌بر این، شرایط فعلی کشور نیز باعث می‌شود که در بازار کار اختلاف قابل‌توجهی بین روانشناسان عمومی و سایر گرایش‌ها وجود نداشته باشد؛ هرچند که ممکن است برخی مشاغل خیلی تخصصی‌تر مانند صنعت صرفاً گرایش مرتبط با کار خود مانند گرایش صنعتی سازمانی را بپذیرد.
تا به امروز نیز تفاوت چندانی برای بازار کار روانشناسی عمومی و گرفتن مجوزهای لازم بین این گرایش و باقی گرایش‌ها وجود ندارد. با توجه به شرایط و قوانین فعلی کشور، برای درمانگر شدن تفاوت اساسی بین گرایش عمومی و سایر گرایش‌هایی مانند بالینی و علوم شناختی وجود ندارد. مراجع تخصصی و نهادهای تعیین صلاحیت در سازمان‌های مربوطه بیشتر از نوع گرایش تحصیلی، به میزان دانش و تسلط فرد بر منابع علمی و عملی توجه دارند.
بااینحال، اگر خواسته‌باشیم مشاغلی که به‌طور خاص برای فارغ‌التحصیلان رشته روانشناسی عمومی وجود دارد می‌توان به پژوهشگری، تدریس و فعالیت بالینی اشاره کرد. از این مشاغل اصلی که عبور کنیم، به گزینه‌های کمتر شناخته‌شده‌ای می‌رسیم که شامل موارد زیر است:
| عناوین شغلی | مقطع کارشناسی | مقطع کارشناسی‌ارشد | مقطع دکتری |
| کارشناس روانشناسی جرم‌شناسی | – | + | + |
| کارشناس منابع انسانی | – | + | + |
| کراشناس سلامت روان در محیط‌های کاری | + | + | + |
| فعالیت در مراکز ترک اعتیاد بهعنوان روانشناس | + | + | + |
| تولید محتوا | + | + | + |
| مددکار اجتماعی | + | + | + |
| تأسیس خانۀ سالمندان و مهدکودک | – | + | + |
به‌طور کلی، با توجه به شرایط فعلی، فرصت‌های شغلی روانشناسان عمومی فراتر از درمانگری بوده و حوزه‌های متنوعی را شامل می‌شود.
انتخاب گرایش روانشناسی عمومی؛ فرصت‌ها و چالش‌ها
یکی از سؤال‌های اصلی دانشجویانی که تمایل به ادامۀ تحصیل در روانشناسی دارند این است که کدام گرایش را انتخاب کنند؟ آیا یک گرایش روانشناسی بهتر از بقیه گرایش‌هاست؟ آیا روانشناسی عمومی بهتر از بالینی است؟
در پاسخ این سؤالات باید گفت که نمی‌توان پاسخی ارزشی به این سؤالات در نظر گرفت. نمی‌توان رتبه‌بندی تهیه کرد و به ترتیب خوب‌بودن، یک گرایش را بالاتر از بقیه گرایش‌ها دانست. در واقع، هر دانشجویی متناسب با علایق و توانمندی‌های خود باید گرایش مدنظر را انتخاب کند. دنیای علم و علم‌آموزی به دانشجویان علاقمند در همۀ گرایش‌ها احتیاج دارد.
به‌طور کلی، گرایش عمومی یک حوزۀ وسیع است که موضوعات و زمینه‌های مختلف روانشناسی را در بر می‌گیرد، درحالی‌که سایر گرایش‌ها با وجود گسترۀ محدودتر، به عمق بیشتری در یک حوزۀ خاص می‌پردازند؛ برای مثال افرادی که علاقۀ بیشتری به اختلالات بالینی و درمان آن‌ها دارند با انتخاب گرایش بالینی شاید راحت‌تر بتوانند به محیط‌های موردعلاقه‌شان دسترسی پیدا کنند.
همچنین، افراد علاقمند به موضوعات کلی و عمومی‌تر در روانشناسی نیز با انتخاب گرایش عمومی این تجربه را خواهند داشت. بهعنوان مثالی دیگر، مطالعات متمرکز در گرایش روانشناسی صنعتی و سازمانی بر رفتار سازمانی و مسائل مرتبط با سلامت روان کارکنان در محیط کار تمرکز دارد.
برخلاف گرایش عمومی که تمامی حوزه‌های روانشناسی را پوشش می‌دهد، این گرایش صرفاً به مسائل مرتبط با صنعت و نیروی انسانی مشغول در آن می‌پردازد. سایر گرایش‌های روانشناسی نیز تقریباً از چنین ساختاری پیروی می‌کنند؛ برای مثال، گرایش علوم شناختی به‌طور اختصاصی به مباحثی مانند فلسفه ذهن، عملکردهای نورولوژیک و ساختارهایی نظیر فرایندهای عالی ذهنی می‌پردازد.
در مقابل، در روانشناسی عمومی هرچند مباحثی از روانشناسی نورولوژیک بهعنوان واحدهای درسی ارائه می‌شوند، اما عمق این مطالب به‌اندازۀ گرایش علوم شناختی نیست. با این‌حال، در گرایش عمومی شاهد مجموعه‌ای متنوع از دروس هستیم که گستره وسیعی از روانشناسی را در بر می‌گیرند.
در نهایت، می‌توان گفت که گرایش ارشد روانشناسی عمومی به افراد پیشنهاد می‌شود که علاقه‌مند به آشنایی با وجوه مختلف روانشناسی هستند و ترجیح می‌دهند با کلیت مفاهیم موردبحث در روانشناسی آشنا شوند. با این وجود، این گستردگی مطالب در رشته روانشناسی عمومی می‌توانند مانند شمشیر دولبه عمل کند؛ از یک‌طرف می‌تواند مزیت این رشته به شمار بیاید و از طرف دیگر، عیب آن.
پوشش زیاد دروس مختلف و محدودیت زمانی باعث می‌شود تا اطلاعات به‌دست‌آمده اغلب کم‌عمق باشند. البته که باید این نکته را پذیرفت که پیشرفت بیشتر در گرو مطالعات شخصی و فعالیت علمی‌پژوهشی خود دانشجو است و اتکای بیش از حد به دانشگاه‌ها منجر به علم‌آموزی زیادی نخواهد شد.
با توجه به این توضیحات، باید آگاه باشیم که انتخاب گرایش تحصیلی تصمیمی سرنوشت‌ساز برای آیندۀ علمی و شغلی یک دانشجو است. بااینحال، این تنها عامل تعیین‌کنندۀ مسیر شغلی وی نیست؛ چراکه انتخاب یک گرایش به معنای آن نیست که فرد دیگر قادر به تحقیق در حیطهٔ سایر گرایش‌ها نخواهد بود و انتخاب یک گرایش خداحافظی با بقیۀ حیطه‌های رشتۀ روانشناسی نیست. به عبارت دیگر، در روانشناسی درب فعالیت در همۀ حوزه‌ها، به روی تمام روانشناسان فارغ از گرایش تخصصی آن‌ها باز است.
حالا که بحث از انتخاب شد، لازم است که یادآوری کنیم هر انتخابی در زندگی دارای پیامدهای خاص خود است. انتخاب گرایش پژوهشی نیز از این قاعده مستثنی نیست. از مزایای عمدۀ گرایش عمومی گستردگی شاخه‌ها و علوم مرتبط با آن است.
به عبارت دیگر در مقاطع تحصیلات تکمیلی که نقش پژوهش پررنگ‌تر است، دانشجویان طیف مختلفی از دروس را باید بگذرانند؛ این دروس از نورولوژی و روانشناسی شخصیت گرفته تا گاهی‌اوقات روانشناسی بالینی و بررسی اختلالات بالینی گسترده است.
درصورتی‌که در سایر گرایش‌های روانشناسی افراد اغلب صرفاً به مطالعه موضوعات تخصصی حیطۀ خودشان می‌پردازند؛ برای مثال در گرایش بالینی اکثر دروس دانشجویان مرتبط با تشخیص اختلالات و درمان آن‌هاست.
تحصیلات روانشناسی عمومی در مقاطع مختلف
کارشناسی
قبل از دهۀ 90 روانشناسی از همان مقطع کارشناسی دارای گرایش بود اما در دهۀ 90 شمسی تصمیم بر آن شد تا انتخاب گرایش در روانشناسی در تمام دانشگاه‌های ایران به دورۀ کارشناسی‌ارشد موکول شود. برای همین مقطع کارشناسی در همۀ دانشگاه‌ها بدون گرایش شد.
از این رو چارت درسی گرایش‌های مختلف در روانشناسی تفاوتی باهم ندارد. هر چند که رد پای زیادی از این رشته در مقطع کارشناسی نیز دیده می‌شود. توصیه کلی بر این است که دانشجویانی که قصد دارند در مقاطع بالاتر روانشناسی عمومی را به طور ویژه‌تر و تخصصی‌تر بیاموزند بهتر است در طول دورۀ کارشناسی به برخی دروس توجه ویژه‌تر داشته باشند.
دروسی مانند روانشناسی رشد، روان شناسی عمومی و آمار. همچنین مطالعه کتاب‌های مرجعی مانند هیلگارد می‌تواند به تقویت نگاه عمومی به دانشجویان کمک کند.
در مقطع کارشناسی، تقریباً تمامی دروس پایه روانشناسی مانند آسیب‌شناسی روانی، روانشناسی رشد، عمومی، روانشناسی صنعتی، نورولوژی، آمار و موارد مشابه پوشش داده می‌شود. یکی از اهداف این مقطع، ارائه دیدگاهی کلی از روانشناسی و تلاش برای ایجاد تسلط بر مفاهیم پایه است.
توجه داشته باشید که دانشگاه‌ها بنابر ضوابط کلی اعلامی از وزات‌خانه‌ها، مختار هستند که تعداد واحدهای تخصصی و عمومی متفاوتی با سایر دانشگاه‌ها ارائه دهند.
برخی از دروس تخصصی رشتۀ روانشناسی در کارشناسی:
- فیزیولوژی اعصاب و غدد
- احساس و ادراک
- تاریخ و مکاتب روانشناسی و نقد آن‌ها
- روانشناسی شناختی
- روان‌سنجی
- روانشناسی سالمندی
- آسیب‌شناسی روانی 1 و 2
- فنون مشاوره و روان‌درمانی
- بهداشت روانی
به‌طور متوسط، گذراندن دورۀ کارشناسی بین 4 تا 5 سال زمان می‌برد. دانشجویان پس از اتمام دورۀ کارشناسی، در صورت تمایل می‌توانند از طریق شرکت در کنکور یا بهره‌گیری از شرایط استعدادهای درخشان وارد مقطع ارشد شوند.
کنکور ورود به مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی هر ساله توسط دو نهاد، وزارت بهداشت و وزارت علوم، برگزار می‌شود. داوطلبان هیچ محدودیتی برای شرکت در هر دو کنکور ندارند، اما توصیۀ اصلی این است که تنها یکی از این دو مسیر را انتخاب کنند تا از سردرگمی و افت تمرکز جلوگیری شود.
کنکور وزارت بهداشت و وزارت علوم از نظر سبک سؤالات، میزان پذیرش در دانشگاه‌ها و گرایش‌های ارائه‌شده تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. به همین دلیل، بهتر است داوطلبان پیش از شروع مطالعه برای کنکور، بررسی‌های لازم را انجام داده و بهترین مسیر را بر اساس اهداف خود انتخاب کنند.
کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی
با ورود به دورۀ تحصیلات تکمیلی این گرایش نیز تخصصی‌تر می‌شود. مرسوم‌ترین روش برای پذیرفته‌شدن در گرایش عمومی بدست آوردن تراز و رتبۀ لازم در کنکور ارشد است.
کنکور ارشد روانشناسی دارای گرایش‌های مختلفی است. هر گرایشی به فراخور خود ضریب معینی از دروس را دارد. ضریب دروس برای گرایش روانشناسی عمومی به این گونه است:
| نام دروس | ضریب دروس برای کنکور ارشد |
|---|---|
| متون تخصصی به زبان انگلیسی | 2 |
| علم‌النفس | 1 |
| آمار و روش تحقیق | 1 |
| روانشناسی رشد | 2 |
| آسیب‌شناسی روانی | 2 |
| روانشناسی عمومی | 2 |
| فیزیولوژی و انگیزش هیجان | 1 |
برای این گرایش ما بقی دروس، مانند روانشناسی بالینی ضریب صفر دارند و در رتبه و تراز گرایش عمومی اعمال نخواهند شد.
برای موفقیت در کنکور روانشناسی عمومی بهتر است داوطلبان یک کتاب منبع اصلی بخوانند و در کنار این منابع از سایر کتاب‌های خلاصه و کمک درسی نیز کمک بگیرند.
استفاده از منابعی مانند کتب مرجع مهم و کتب کمک‌آموزشی با پوشش‌دهی بالا، استفاده از تجربیات رتبه‌های برتر، استفاده از کلاس‌های آموزشی، شرکت در آزمون‌های آزمایشی و… می‌تواند تأثیر مثبتی بگذارد و باعث صرفه‌جویی در انرژی و زمان شود.
با داشتن یک برنامۀ منظم و مطالعۀ منابع مناسب، قبولی در رشته روانشناسی عمومی در مقطع ارشد کار دشواری نخواهد بود؛ چراکه برخلاف رشتۀ روانشناسی بالینی در این رشته رقابت بین داوطلبین آن‌چنان شدید نیست.
منابع درسی کنکور وزارت علوم به‌صورت مشخص اعلام نمی‌شود و هر ساله با بررسی سؤالات کنکور، این منابع به‌طور تقریبی شناسایی می‌شوند. علاوه بر این، هر چند سال یک‌بار برخی منابع جدید به لیست احتمالی اضافه می‌شوند؛برای مثال، پس از کنکور سال 1400، کتاب رشد پاپالیا اهمیت بیشتری پیدا کرد و تعداد قابل توجهی از سؤالات به این منبع اختصاص داده شد.
این تغییرات باعث می‌شود که مشاوره با رتبه‌های برتر و پشتیبان‌های آموزشی پیش از آغاز مطالعه برای کنکور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. در مورد منابع پیشنهادی، می‌توان به‌طور خلاصه به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب‌شناسی روانی: آسیب‌شناسی روانی براساس DSM-5-TRتألیف دکتر گنجی
- رشد: نظریه‌های رشد (مفاهیم و کاربردها) کرین و روانشناسی رشد پاپالیا
- آمار: احتمالا و آمار کاربردی در روانشناسی و علوم تربیتی دکتر علی دلاور
- روش تحقیق: روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی دکتر علی دلاور
- فیزیولوژی روان‌شناختی: روانشناسی فیزیولوژیک دکتر کریم خداپناهی
توجه داشته باشید که این منابع تنها بهعنوان منابع احتمالی و پیشنهادی مطرح می‌شوند. برای اطمینان بیشتر و جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی، مشورت با مشاوران آموزشی متخصص توصیه می‌شود.
| تعداد واحدهای درسی در مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی | |
| دروس نظری و عملی | 28 واحد |
| پایان‌نامه | 4 واحد |
برخی از دروس کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی:
- روانشناسی رشد پیشرفته
- روانشناسی اجتماعی پیشرفته
- روانشناسی یادگیری و تفکر
- آمار و روش تحقیق
- روانشناسی تجربی
- نظریه‌های شخصیت
از آن جایی که در برخی کشورها هدف از تربیت روانشناسی عمومی ساختن پژوهشگر است، نگاه ویژه به آمار در این گرایش به چشم می‌خورد. در برخی دانشگاه‌های کشور نیز روان شناسان این رشته واحدهای درسی آمار بیشتری را نسبت به سایر رشته‌ها می‌گذرانند.
اکثر کتاب‌های تدریس شده در مقطع ارشد برای این گرایش همان کتب مرجعی مانند هیلگارد و DSM هستند؛ اما این بار سعی می‌شود تا از مقالات به‌روز نیز در کنار این منابع استفاده کرد. دروس این رشته در مقطع ارشد به‌صورت جزئی و ریزتری بررسی می‌شود و برای دروسی که قبلاً جزئی از فصول کتاب روانشناسی عمومی بودند، در مقطع ارشد درس‌ها و واحدهای جداگانه‌ای در نظر گرفته می‌شود. دروس روانشناسی اجتماعی و روانشناسی یادگیری و تفکر مثال خوبی برای این امر هستند.
سؤالات متداول
آیا روانشناسی عمومی طرح دارد؟
گرایش‌های روانشناسی عمومی چیست؟
گرایش عمومی در مقطع ارشد و دکتری خود به‌صورت یک گرایش مستقل است؛ اما افراد مختارند تا در حیطه‌های مختلف روانشناسی مانند بالینی، شناختی، صنعتی و… شروع به تحقیق و پژوهش کنند.
تغییر رشته به روانشناسی عمومی در مقطع ارشد به چه صورت است؟
افراد از طریق شرکت در کنکور ارشد وزارت علوم می‌توانند از هر رشته و گرایشی برای مقطع ارشد به این دانشگاه وارد شوند؛ اما این امکان در کنکور وزارت بهداشت میسر نیست.
تفاوت ارشد روانشناسی عمومی و بالینی در چیست؟
در بالینی تمرکز دانشجویان صرفاً روی اختلالات روانی و شیوه درمانی آن‌هاست. درصورتی‌که در گرایش عمومی به جز بالینی سایر شاخه‌های روانشناسی نیز بررسی و تدریس می‌شود. البته باتوجه‌به زمان محدود تحصیلی، گستردگی مطالب آموزش‌داده‌شده زیاد اما عمق آن کم است.
منابع
تاریخ مکاتب روانشناسی شولتز
دسته بندی: تحصیلات تکمیلی روانشناسی
تیم تحریریه روان آموز