شیوه های پذیرش دکتری چهار نوع هستند؛ شیوۀ آموزشی-پژوهشی، شیوۀ پژوهشمحور، پذیرش ازطریق استعدادهای درخشان و شیوۀ جدید استادمحور. اگر داوطلب مقطع دکتری هستید و قصد دارید بدون کنکور وارد دانشگاه شوید، در مطلبِ پیش رو، شیوه‌های پذیرش دکتری و تفاوت‌هایشان با یکدیگر را بهطور مفصل برایتان توضیح داده‌ایم.
لیست مطالب
شیوه های پذیرش دکتری؛ از سیر تا پیاز
دفترچۀ انتخاب رشتۀ آزمون دکتری سال 1403، یک شیوۀ جدید پذیرش دکتری معرفی کرده‌است؛ استادمحور. تا پیش از این زمزمه‌هایی دربارۀ اضافه شدن یک مدل پذیرش به مقطع دکتری شنیده‌بودیم که این شیوه، امسال بهطور رسمی وارد دفترچه شد.
دانشجوهای مقطع کارشناسی‌ارشد، اگر متقاضی پذیرش بدون آزمون نباشند، به یکی از سه شیوه‌ای که در ادامه معرفی خواهیم‌کرد، به دانشگاه راه می‌یابند. هرکدام از این روش‌ها، الزامات و اقتضائات خاص خودشان را دارند که لازم است حتما قبل از انتخاب، آن‌ها را درست و دقیق بشناسید.
1. شیوه آموزشی-پژوهشی
از رایج‌ترین شیوه‌های پذیرش دکتری، شیوۀ آموزشی است که تا سال 1389 تنها شیوۀ پذیرش دانشجوی دکتری بود. براساس دفترچۀ آزمون سال 1403، قبولی در پذیرش آموزشمحور، براساس مجموع سه نمره سنجیده میشود؛ آزمون متمرکز: 50درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری: 20درصد، مصاحبۀ علمی و سنجش عملی: 30درصد.
دانشجویان دکتری که به این روش پذیرفته می‌شوند، بعد از گذراندن تعدادی واحد درسی درطول تحصیلشان، باید در آزمون جامع شرکت کنند. پس از قبولی در این آزمون، زیرنظر یک استادراهنما، سوژۀ رساله را انتخاب می‌کنند و پایان‌نامه‌شان را می‌نویسند.
3ونیم تا حداکثر 5 سال، مدت مجاز برای تحصیل در دکتری آموزشمحور است. مجموع واحدهای درسی در این دوره، 36 واحد است که 16 تا 18 واحد اصلی و 18 تا 24 واحد پایان‌نامه را شامل میشود. نوشتن دو مقالۀ مستخرج از پایان‌نامه، از تکالیفی است که دانشجوهای دکتری آموزشمحور باید انجام بدهند.
این دانشجوها همچنین برای فارغ‌التحصیل شدن از مقطع دکتری، باید حداقل نمره را در واحدهای درسی کسب کنند؛ حداقل نمرۀ 14 برای واحدهای اصلی، حداقل نمرۀ 16 برای پایان‌نامه حداقل نمرۀ 16 برای امتحان جامع.
مطالب مرتبط: چگونه برای مصاحبه دکتری روانشناسی آماده شویم؟
2. شیوۀ پژوهشمحور
شیوه پذیرش دکتری پژوهش محور، چندسالی است که به مقطع تحصیلات تکمیلی اضافه شده و مشخصه‌اش، گذراندن واحدهای درس محدود و ارائۀ رساله برمبنای یک طرح پژوهشی تقاضامحور است. یعنی یک کارفرمای مشخص، دولتی یا غیردولتی، انجام یک طرح پژوهشی را به دانشگاه واگذار می‌کند و طی قراردادی متعهد میشود که همۀ هزینه‌های انجام و نظارت بر آن را تقبل کند.
نتیجۀ طرح هم طبعا بعد از انجام، تحویل کارفرما میشود و دانشگاه، حقی نسبت به آن ندارد.
در شیوۀ پذیرش پژوهشمحور که کار عمدۀ دانشجو، انجام این طرح پژوهشی است، همان 36 واحد درسی ارائه میشود اما نسبت بین واحدهای اصلی و پایان‌نامه متفاوت است و سهم‌ِ عمده، به کار عملی اختصاص داده میشود؛ یعنی تنها 2 تا 8 واحد اصلی گذرانده میشود و پایان‌نامه، 28 تا 34 واحد دارد. برای قبولی در این شیوه در مرحلۀ کنکور، مجموع چهار نمره حساب میشود؛ شامل آزمون متمرکز: 30درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری: 20درصد، مصاحبۀ‌ی علمی و سنجش عملی: 30درصد و تهیۀ طرحواره: 20درصد.
برای فارغ‌التحصیلی از مقطع دکتری پژوهشمحور هم دانشجو باید در واحدهای درسی، حداقل نمرۀ 14 و در پایان‌نامه حداقل نمرۀ 16 را به‌دست بیاورد و در مدت سه تا حداکثر 5 سال، درسش را به اتمام برساند.
پایان‌نامه در دورۀ پژوهشمحور، به جنبۀ تئوری محدود نمی‌شود و به تولید دانش یا ثبت اختراع منجر میشود. شیوۀ پذیرش پژوهشمحور معمولا در رشته‌های معدود و ازسوی دانشگاه‌های اندکی ارائه میشود.
نکته: اعتبار مدرک دانشجویان دکتری آموزشمحور و پژوهشمحور با یکدیگر تفاوتی ندارد اما ازنظر بازار کار، معمولا فارغ‌التحصیلان شیوۀ پژوهشمحور در استخدام به‌ویژه به‌عنوان هیئت‌علمی دانشگاه‌ها، شانس بیشتری دارند.
مطالب مرتبط: تفاوت دکتری روانشناسی وزارت بهداشت و وزارت علوم
3. شیوۀ پذیرش استادمحور
خب بالاخره می‌رسیم به شیوۀ جدید پذیرش دانشجوی دکتری یعنی پذیرش استادمحور که در آزمون سال 1402، برای اولین‌بار از آن رونمایی شد. طبق مصوبۀ سازمان وزارت علوم، 20درصد دانشجویان دکتری به این شیوه پذیرش می‌شوند. به این ترتیب که اساتید واجد شرایط، طرح‌های تحقیقاتی‌شان را معرفی می‌کنند.
شورای دانشگاه این طرح‌ها را ارزیابی، ازبین آن‌ها بهترین‌هایشان را انتخاب و بعد به وزارت علوم اعلام می‌کند. از آن طرف در زمان انتخاب رشته، دانشجویان 4 تا 5 برابر ظرفیت پذیرش به استادهای دارای طرح معرفی می‌شوند و اساتید ازبین آن‌ها انتخاب می‌کنند.
فرایند انتخاب هم به این ترتیب است که در جلسۀ مصاحبۀ علمی، دانشجویان داوطلب این شیوۀ پذیرش، براساس معیارهای مدنظر دانشگاه و شایستگی‌های علمی ارزیابی می‌شوند.
قبول‌شدگان در این شیوۀ پذیرش در گذراندن سرفصل‌های درسی و مقررات آموزشی با سایر دانشجویان تفاوتی ندارند، منتها باید همان ابتدا ازبین طرح‌های تحقیقاتی ارائه‌شده ازسوی استادها، زمینۀ پژوهشی موردعلاقه‌شان را انتخاب و درطول دوران تحصیل، روی آن کار کنند.
این تغییر شیوۀ پذیرش دکتری، قرار است به تعامل مستقیم‌‌تر بین دانشجو و استاد در نظام آموزشی منجر شود؛ استادهایی که پروژه‌های کاربردی بیشتری برای ارائه داشته‌باشند، دانشجوی بیشتری جذب خواهندکرد.
درواقع این استاد است که با بررسی پروندۀ آموزشی دانشجو، در قبولی نهایی او در آزمون دکتری، نقش دارد و دانشجو هم بعد از قبولی، به‌عنوان دستیار آموزشی وارد دانشگاه میشود و حقوق دریافت خواهدکرد.
مصوبۀ وزارت علوم برای شیوۀ پذیرش استادمحور، شرایطی را اعلام کرده‌است که فقط اساتید واجد آن شرایط می‌توانند در فرایند پذیرش دانشجو دخیل باشند.
چه کسانی؟ اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها که مرتبۀ علمی استاد و دانشیار داشته‌باشند و به‌علاوه حداقل یکی از این عناوین را کسب کرده‌باشند؛ استاد نمونۀ کشوری، سرآمد آموزشی کشوری، دانشمندان یک درصد و دو درصد جهانی یا یک درصد اعلام‌شده ازسوی موسسۀ استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC).
همچنین اساتید برگزیدۀ جشنواره‌های ملی و بین‌المللی مثل فارابی، خوارزمی، رازی و… هم مشمول این شرایط می‌شوند.
مطالب مرتبط: منابع آزمون دکتری روانشناسی
سخن پایانی
کلیه اطلاعاتی که در مطلب فوق قرار دارند، بر اساس دفترچه انتخاب رشته سال 1403هستند و هرگونه بروزرسانی در این دفترچه، در این مطلب نیز اعمال خواهد شد.
منابع
سوالات متداول
1. پذیرش در مقطع دکتری به چه صورت است؟
پذیرش نهایی دکتری، از چهار طریق انجام میشود؛ شیوۀ آموزشی-پژوهشی، شیوۀ پژوهشمحور، پذیرش ازطریق استعدادهای درخشان و شیوۀ جدید استادمحور.
2. شیوۀ پذیرش آموزشمحور و پژوهشمحور با هم چه تفاوتی دارند؟
در مطلب حاضر، دو شیوۀ آموزشی و پژوهشی بهطور کامل معرفی شدهاند. بهطور خلاصه میتوان تفاوتهای این دو شیوۀ پذیرش را اینطور بیان کرد. در شیوۀ پذیرش آزمونمحور، آزمون متمرکز 50درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری 20درصد و مصاحبۀ علمی و سنجش عملی 30درصد در قبولی نقش دارند.
در شیوۀ پذیرش پژوهشمحور، سهم آزمون متمرکز، سوابق آموزشی و پژوهشی، مصاحبۀ علمی و تهیهی طرحواره بهترتیب، از این قرار است: 30، 20، 30 و 20درصد.
