شیوه های پذیرش دکتری براساس دفترچه 1405

شیوه های پذیرش دکتری چهار نوع هستند؛ شیوۀ آموزشی-پژوهشی، شیوه پژوهش محور، پذیرش ازطریق استعدادهای درخشان و شیوۀ جدید پذیرش دکتری استادمحور. اگر داوطلب مقطع دکتری هستید و قصد دارید بدون کنکور وارد دانشگاه شوید، در مطلب پیش رو، شیوه های پذیرش دکتری و تفاوت‌هایشان با یکدیگر را به‌طور مفصل برایتان توضیح داده‌ایم.

روش های پذیرش دکتری

در ایران، معمولاً برای ورود به مقطع دکتری دو مسیر اصلی پیش روی داوطلبان قرار دارد: یکی پذیرش از طریق آزمون سراسری و دیگری پذیرش بدون آزمون (ویژۀ استعدادهای درخشان). هر کدام از این روش‌ها قواعد و شرایط خاص خودشان را دارند و انتخاب نهایی به هدف، میزان آمادگی و سوابق علمی خود فرد بستگی پیدا می‌کند. در ادامه، نگاه دقیق‌تری به این دو مسیر می‌اندازیم و سپس چگونگی پذیرش دکتری را بررسی خواهیم کرد.

دفترچه آزمون دکتری 1405

پذیرش دکتری با آزمون

این مسیر، رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین راه برای ورود به دورۀ دکتری در کشور است. در اینجا، داوطلب ابتدا باید در آزمون کتبی که توسط سازمان سنجش برگزار می‌شود، شرکت کند. این آزمون شامل درس‌های تخصصی رشته، زبان انگلیسی و بخش ارزیابی استعداد تحصیلی است. پس از اعلام نتایج، کسانی که نمرۀ کافی آورده‌اند، برای مرحلۀ مصاحبۀ علمی دعوت می‌شوند.

در جلسۀ مصاحبه، اساتید تنها به نمرۀ آزمون اکتفا نمی‌کنند؛ بلکه با دقت بیشتری سوابق پژوهشی، محتوای پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مقاله‌های علمی چاپ‌شده و حتی اینکه داوطلب چطور صحبت می‌کند و انگیزه‌اش چیست را بررسی می‌کنند.

اگر بخواهیم صادقانه حرف بزنیم، موفقیت در این مرحله صرفاً به حفظ کردن مطالب خلاصه نمی‌شود. داشتن یک نگاه پژوهشی قوی و توانایی برقراری ارتباط مؤثر با اساتید، گاهی اوقات وزنی بیشتر از نمرۀ آزمون کتبی پیدا می‌کند. بسیاری از کسانی که موفق شده‌اند، با یک مطالعۀ هدفمند و حضور فعال و مستمر در فضای علمی دانشگاهی، شانس خود را به شدت بالا برده‌اند.

پذیرش دکتری بدون آزمون (استعداد درخشان)

پذیرش بدون آزمون، که به آن شیوۀ استعدادهای درخشان می‌گویند، مخصوص دانشجویانی است که در طول دورۀ کارشناسی ارشد واقعاً عملکرد فوق‌العاده‌ای داشته‌اند. داشتن معدل بالا، رتبۀ ممتاز در میان هم‌دوره‌ای‌ها و یک رزومۀ پژوهشی پربار از جمله شروط اصلی برای اقدام از این مسیر هستند.

دانشگاه‌ها معمولاً فراخوان‌های جداگانه‌ای برای این نوع پذیرش منتشر می‌کنند و از میان متقاضیانی که شرایط اولیه را دارند، عده‌ای را به مصاحبه دعوت می‌کنند. در این مصاحبه، کیفیت پایان‌نامه، تعداد و اعتبار مقاله‌های علمی و انگیزه‌نامه قوی حرف اول را می‌زنند.

جدول شیوه‌های پذیرش دکتری ۱۴۰۵

سوالات متداول

انواع شیوه‌ های پذیرش دکتری

طبق دفترچه راهنمای دکتری 1405، دانشجوهای مقطع کارشناسی‌ارشد، اگر متقاضی پذیرش دکتری بدون کنکور نباشند، به یکی از سه شیوه‌ای که در ادامه معرفی خواهیم‌کرد، به دانشگاه راه می‌یابند. هرکدام از این روش‌ها، الزامات و اقتضائات خاص خودشان را دارند که لازم است حتما قبل از انتخاب، آن‌ها را درست و دقیق بشناسید.

1. شیوه پذیرش دکتری با ارشد آموزش محور

از رایج‌ترین شیوه های پذیرش دکتری، شیوۀ آموزشی است که تا سال 1389 تنها روش تحصیل دکترا در ایران بود. براساس دفترچۀ آزمون سال 1405، قبولی در پذیرش آموزش‌محور، براساس مجموع سه نمره سنجیده می‌شود؛ آزمون متمرکز: 50درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری: 20درصد، مصاحبۀ‌ علمی و سنجش عملی: 30درصد.

دانشجویان دکتری که به این روش پذیرفته می‌شوند، بعد از گذراندن تعدادی واحد درسی درطول تحصیلشان، باید در آزمون جامع شرکت کنند. پس از قبولی در این آزمون، زیرنظر یک استادراهنما، سوژۀ رساله را انتخاب می‌کنند و پایان‌نامه‌شان را می‌نویسند.

3ونیم تا حداکثر 5 سال، مدت مجاز برای تحصیل در دکتری آموزش محور است. مجموع واحدهای درسی در این دوره، 36 واحد است که 16 تا 18 واحد اصلی و 18 تا 24 واحد پایان‌نامه را شامل می‌شود. نوشتن دو مقالۀ مستخرج از پایان‌نامه، از تکالیفی است که دانشجوهای دکتری آموزش محور باید انجام بدهند.

این دانشجوها همچنین برای فارغ‌التحصیل شدن از مقطع دکتری، باید حداقل نمره را در واحدهای درسی کسب کنند؛ حداقل نمرۀ 14 برای واحدهای اصلی، حداقل نمرۀ 16 برای پایان‌نامه حداقل نمرۀ 16 برای امتحان جامع.

مطالب مرتبط: چگونه برای مصاحبه دکتری روانشناسی آماده شویم؟

2. شیوه پذیرش دکتری پژوهش محور

شیوه پذیرش دکتری پژوهش‌ محور، چندسالی است که به مقطع تحصیل دکترا در ایران اضافه شده‌ و مشخصه‌اش، گذراندن واحدهای درس محدود و ارائۀ رساله برمبنای یک طرح پژوهشی تقاضامحور است. یعنی یک کارفرمای مشخص، دولتی یا غیردولتی، انجام یک طرح پژوهشی را به دانشگاه واگذار می‌کند و طی قراردادی متعهد می‎‌شود که همۀ هزینه‌های انجام و نظارت بر آن را تقبل کند.

نتیجۀ طرح هم طبعا بعد از انجام، تحویل کارفرما می‌شود و دانشگاه، حقی نسبت به آن ندارد.

در شیوه پذیرش پژوهش محور که کار عمدۀ دانشجو، انجام این طرح پژوهشی است، همان 36 واحد درسی ارائه می‌شود اما نسبت بین واحدهای اصلی و پایان‌نامه متفاوت است و سهم‌ِ عمده، به کار عملی اختصاص داده‌ می‌شود؛ یعنی تنها 2 تا 8 واحد اصلی گذرانده می‌شود و پایان‌نامه، 28 تا 34 واحد دارد. برای قبولی در این شیوه در مرحلۀ کنکور، مجموع چهار نمره حساب می‌شود؛ شامل آزمون متمرکز: 30درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری: 20درصد، مصاحبۀ‌ی علمی و سنجش عملی: 30درصد و تهیۀ طرحواره: 20درصد.

برای فارغ‌التحصیلی از مقطع دکتری پژوهش‌محور هم دانشجو باید در واحدهای درسی، حداقل نمرۀ 14 و در پایان‌نامه حداقل نمرۀ 16 را به‌دست بیاورد و در مدت سه تا حداکثر 5 سال، درسش را به‌ اتمام برساند.

پایان‌نامه در دورۀ پژوهش محور دکتری، به جنبۀ تئوری محدود نمی‌شود و به تولید دانش یا ثبت اختراع منجر می‌شود. شیوۀ پذیرش پژوهش‌محور معمولا در رشته‌های معدود و ازسوی دانشگاه‌های اندکی ارائه می‌شود.

نکته: اعتبار مدرک دانشجویان دکتری آموزش محور و پژوهش‌محور با یکدیگر تفاوتی ندارد اما ازنظر بازار کار، معمولا فارغ‌التحصیلان شیوۀ پژوهش‌محور در استخدام به‌ویژه به‌عنوان هیئت‌علمی دانشگاه‌ها، شانس بیشتری دارند، که دانشجویان در جهت تحصیل دکترا در ایران باید این نکته را درنظر بگیرند.

مطالب مرتبط: تفاوت دکتری روانشناسی وزارت بهداشت و وزارت علوم

3. شیوه پذیرش دکتری استادمحور

شیوۀ پذیرش دکتری استادمحور، در آزمون سال 1402، برای اولین‌بار از آن رونمایی شد و طبق مصوبۀ سازمان وزارت علوم، 20درصد دانشجویان دکتری به این شیوه پذیرش می‌شوند. به این ترتیب که اساتید واجد شرایط، طرح‌های تحقیقاتی‌شان را معرفی می‌کنند.

شورای دانشگاه این طرح‌ها را ارزیابی، ازبین آن‌ها بهترین‌هایشان را انتخاب و بعد به وزارت علوم اعلام می‌کند. از آن طرف در زمان انتخاب رشته، دانشجویان 4 تا 5 برابر ظرفیت پذیرش به استادهای دارای طرح معرفی می‌شوند و اساتید ازبین آن‌ها انتخاب می‌کنند.

فرایند انتخاب هم به این ترتیب است که در جلسۀ مصاحبۀ علمی، دانشجویان داوطلب این شیوۀ پذیرش، براساس معیارهای مدنظر دانشگاه و شایستگی‌های علمی ارزیابی می‌شوند.

 قبول‌شدگان در این شیوۀ پذیرش در گذراندن سرفصل‌های درسی و مقررات آموزشی با سایر دانشجویان تفاوتی ندارند، منتها باید همان ابتدا ازبین طرح‌های تحقیقاتی ارائه‌شده ازسوی استادها، زمینۀ پژوهشی موردعلاقه‌شان را انتخاب و درطول دوران تحصیل، روی آن کار کنند.

این تغییر شیوۀ پذیرش دکتری، قرار است به تعامل مستقیم‌‌تر بین دانشجو و استاد در نظام آموزشی منجر شود؛ استادهایی که پروژه‌های کاربردی بیشتری برای ارائه داشته‌باشند، دانشجوی بیشتری جذب خواهندکرد.

درواقع این استاد است که با بررسی پروندۀ آموزشی دانشجو، در قبولی نهایی او در آزمون دکتری، نقش دارد و دانشجو هم بعد از قبولی، به‌عنوان دستیار آموزشی وارد دانشگاه می‌شود و حقوق دریافت خواهدکرد.

مصوبۀ وزارت علوم برای شیوۀ پذیرش استادمحور، شرایطی را اعلام کرده‌است که فقط اساتید واجد آن شرایط که در ادامه بیان می‌کنیم، می‌توانند در فرایند پذیرش دانشجو دخیل باشند:

اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها که مرتبۀ علمی استاد و دانشیار داشته‌باشند و به‌علاوه حداقل یکی از این عناوین را کسب کرده‌باشند؛ استاد نمونۀ کشوری، سرآمد آموزشی کشوری، دانشمندان یک درصد و دو درصد جهانی یا یک درصد اعلام‌شده ازسوی موسسۀ استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC).

همچنین اساتید برگزیدۀ جشنواره‌های ملی و بین‌المللی مثل فارابی، خوارزمی، رازی و… هم مشمول این شرایط می‌شوند.

در دفترچه راهنمای آزمون دکتری 1405، اعلام شده است که پذیرش دانشجو دکتری به روش استادمحور نیز در برخی از گرایش‌ها صورت خواهد گرفت که در دفترچه راهنمای انتخاب رشته اطلاع رسانی خواهد شد.

مطالب مرتبط: منابع آزمون دکتری روانشناسی

نحوه پذیرش استعداد درخشان دکتری

پذیرش استعداد درخشان دکتری یک شانس ویژه برای دانشجویانی است که در دورۀ کارشناسی ارشد عملکردی درخشان از خود نشان داده‌اند و می‌خواهند بدون گذراندن آزمون کتبی، مستقیماً وارد فاز پژوهش و تحصیل پیشرفته شوند. این مسیر، برخلاف روش کنکور، تمرکز اصلی‌اش را روی سوابق علمی، کارهای تحقیقاتی و توانمندی‌های فردی داوطلب می‌گذارد تا نمرۀ تست‌های آزمون.

دانشگاه‌ها معمولاً این فرصت را در قالب فراخوان‌های جداگانه اطلاع‌رسانی می‌کنند و ظرفیت پذیرش در آن محدود است.

برای موفقیت در این رقابت، داشتن معدل‌های عالی، مقاله‌های علمی معتبر، سابقۀ پژوهش واقعی و پایان‌نامه‌ای که حرف برای گفتن داشته باشد، اهمیت زیادی دارد. همچنین، نحوۀ نگارش انگیزه‌نامه و توصیه‌نامه‌هایی که اساتید برایتان می‌نویسند، نقش حیاتی در جذب نظر کمیتۀ پذیرش ایفا می‌کند.

در اغلب دانشگاه‌ها، یک مصاحبۀ علمی هم برگزار می‌شود تا علاوه‌بر سنجش دانش و توانمندی‌ها، انگیزه و برنامه‌های آینده داوطلب هم ارزیابی شود.

نحوه پذیرش دکتری در خارج از کشور

تحصیل در مقطع دکتری در دانشگاه‌های خارج از کشور یک فرصت طلایی برای رشد علمی، تجربۀ یک فرهنگ جدید و باز کردن افق‌های تحقیقاتی است. اما برای قدم گذاشتن در این مسیر، باید شرایط و مراحل پذیرش را به خوبی بشناسید.

برخلاف تصور عمومی، پذیرش دکتری در خارج فقط در گرو نمرۀ عالی یا یک رزومه پر و پیمان نیست؛ بلکه ترکیبی از انگیزه واقعی، برنامه‌ریزی دقیق و ارتباط مؤثر با اساتید است.

اولین قدم حیاتی، پیدا کردن دانشگاه و استاد راهنمایی است که فعالیتش کاملاً با زمینۀ پژوهشی شما هم‌خوانی داشته باشد. در بسیاری از کشورها (مانند کانادا، استرالیا و کشورهای اروپایی)، باید حتماً پیش از ارسال درخواست رسمی، با اساتید ایمیل بزنید و طرح پیشنهادی پژوهش خود (Proposal) را برایشان بفرستید.

داشتن مقالۀ علمی، سابقۀ تحقیق و تسلط کامل به زبان انگلیسی یا زبان کشور مقصد، شانس قبولی شما را به‌شدت افزایش می‌دهد. شرکت در آزمون‌هایی مانند IELTS یا TOEFL برای بیشتر دانشگاه‌ها اجباری است و در برخی کشورها (مثل آمریکا)، گذراندن GRE نیز توصیه می‌شود.

در مرحلۀ بعد، باید با دقت تمام مدارک تحصیلی، رزومه، انگیزه‌نامه (Statement of Purpose) و توصیه‌نامه‌های اساتید خود را آماده کنید. درخواست پذیرش معمولاً از طریق پورتال رسمی دانشگاه انجام می‌شود و فرآیند بررسی ممکن است چند ماهی طول بکشد.

نکتۀ کلیدی اینجاست که در بسیاری از دانشگاه‌ها، به‌خصوص در رشته‌های تحقیقاتی، امکان گرفتن فاند (بورسیه) وجود دارد که می‌تواند هزینه‌های شهریه و حتی زندگی شما را پوشش دهد.

سخن پایانی

در نهایت، مسیر دکتری، چه در داخل کشور و چه در سطح جهانی، مجموعه‌ای از فرصت‌ها و چالش‌های خاص خود را به همراه دارد. دانشگاه‌های مختلف بسته به نوع و دورۀ تحصیلی، شرایط مالی و پذیرش متفاوتی دارند و مسیر بدون آزمون استعداد درخشان، یک فرصت عالی برای دانشجویان ممتاز به شمار می‌رود.

در سطح بین‌المللی هم، راه‌های گوناگونی مانند برقراری ارتباط با اساتید، پذیرش مستقیم یا دریافت بورسیه (فاند) وجود دارد. در تمامی این مسیرها، پشتکار بالا، برنامه‌ریزی دقیق و داشتن یک رزومۀ علمی قوی، کلید اصلی موفقیت شما خواهد بود؛ و البته آگاهی کامل از شرایط هر دانشگاه، مطمئن‌ترین راهنما برای انتخاب مسیر درست است.

منابع

سازمان سنجش آموزش کشور