زندگینامه سعید شاملو؛ پدر علم روانشناسی بالینی ایران
پروفسور سعید شاملو، از پیشگامان روانشناسی بالینی در ایران، در سال ۱۳۰۸ در شهر ملایر متولد شد. دوران تحصیل ابتدایی و متوسطهاش را در ایران پشت سر گذاشت و سپس برای ادامۀ مسیر علمی خود راهی ایالات متحده آمریکا شد. او مدرک کارشناسی را از دانشگاه جورج واشینگتن، کارشناسیارشد را از دانشگاه ایالتی واشینگتن و دکترای روانشناسی بالینی را از دانشگاه ایلینوی دریافت کرد.
شاملو همچنین دوره فوقدکتری رواندرمانی را نیز در آمریکا به پایان رساند. پس از آن، دو سال بهعنوان استادیار در دانشگاه ایلینوی و روانشناس بالینی در بخش روانپزشکی بیمارستان این دانشگاه فعالیت داشت. تجربهها و دانش او در حوزۀ رواندرمانی، پایهگذار بسیاری از مفاهیم و ساختارهای علمی در روانشناسی نوین ایران شد.
بازگشت به ایران و فعالیت های دانشگاهی
دکتر سعید شاملو پس از سالها تحصیل و تجربۀ حرفهای در آمریکا، در سال ۱۳۴۰ به ایران بازگشت و فعالیت علمی خود را در دانشکدۀ پزشکی شهید بهشتی آغاز کرد. دو سال بعد، مسیر کاری او وارد مرحلۀ مهمتری شد؛ جایی که از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۷۳ در دانشگاه تهران و سپس در دانشگاه علوم پزشکی تهران به تدریس، پژوهش و توسعۀ رشتۀ روانشناسی پرداخت.
در ادامه، در سال ۱۳۷۳ گروه روانشناسی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی را پایهگذاری کرد و تا پایان عمر، مدیریت این گروه را بر عهده داشت. شاملو با این اقدامات، نقش مهمی در شکلگیری روانشناسی بالینی نوین در ایران ایفا کرد.
نقش پیشگامانه در روانشناسی بالینی ایران
پروفسور شاملو از پایهگذاران روانشناسی بالینی دانشگاهی در ایران بهشمار میرود. در سال ۱۳۴۴، اولین کلینیک روانشناسی و مرکز مشاورۀ دانشگاهی را در دانشگاه تهران راهاندازی کرد. همچنین، نخستین دورههای مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی و دکتری را طراحی و اجرا نمود. از دیگر اقدامات او میتوان به تدوین سرفصلهای درسی دانشگاهی و ایجاد استانداردهایی برای آموزش روانشناسی بالینی در ایران اشاره کرد.
همکاری ها و عضویت های علمی بینالمللی
از سال ۱۹۷۰ پروفسور شاملو به عضویت پیوستۀ انجمن روانشناسی آمریکا (APA) درآمد. او همچنین عضو انجمن رواندرمانی آمریکا (۱۹۷۲)، انجمن هیپنوتیستهای آزمایشگاهی (۱۹۶۷)، و آکادمی علوم نیویورک (۱۹۷۶) بود. در سال ۲۰۰۴، مرکز بینالمللی شرححالنویسی (IBC) در کمبریج انگلستان، وی را بهعنوان یکی از برجستهترین چهرههای علمی سال معرفی کرد.
فعالیت های تخصصی دکتر سعید شاملو
سعید شاملو با مشارکت در احیای انجمن روانشناسی ایران و نقشآفرینی در تأسیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، سهم چشمگیری در نهادینهسازی حرفۀ روانشناسی در ایران داشت و در دورههای اول، دوم و پنجم بهعنوان رئیس هیئتمدیره فعالیت کرد.
همچنین، در فرایند تأسیس سازمان نظام روانشناسی و مشاورۀ جمهوری اسلامی ایران، نقش مهمی ایفا نمود. این سازمان در نتیجۀ سالها تلاش علمی، اجرایی و صنفی ایشان و همکارانش تأسیس شد.
همکاران برجستۀ علمی
سعید شاملو در فعالیتهای علمی و پژوهشی خود با روانشناسان و اساتید برجستهای همکاری داشت. از جمله همکاران او میتوان به افراد زیر اشاره کرد که در تألیف کتاب «مطالعه کیفیت زندگی، ادراک بیماری و سبکهای دلبستگی بیماران سالمند مبتلا به دیابت» (برگزیده سومین دوره جایزه کتاب فصل در زمستان ۱۳۸۶) با او همکاری کردند:
1- پریرخ دادستان: روانشناس برجستۀ ایرانی، متخصص در روانشناسی رشد و بالینی.
2- حمیده جهانگیری: از روانشناسان فعال در حوزۀ پژوهشهای بالینی.
3- علیرضا نوروزی: پژوهشگر در زمینۀ روانشناسی و سلامت روان.
4- هاراطون داویدیان: روانپزشک و روانشناس بالینی برجسته.
5- میرتقی گروسی فرشی: متخصص در روانشناسی و روانسنجی.
6- حیدرعلی هومن: روانشناس و متخصص در روششناسی پژوهش و روانسنجی.
این گروه از همکاران، بهویژه در پروژههای پژوهشی و تألیفات علمی، نقش مهمی در پیشبرد اهداف علمی شاملو داشتند.
همچنین، شاملو در برگزاری دومین کنگره بینالمللی رواندرمانی در شرق (با حضور بیش از ۶۰ مهمان از سراسر جهان) همکاری گستردهای با جامعۀ علمی بینالمللی داشت و ریاست و دبیری کمیته علمی این کنگره را بر عهده گرفت.
دستاوردهای پژوهشی و آثار مهم
پروفسور شاملو بیش از ۱۰۰ مقالۀ علمی، نظری و پژوهشی منتشر کرد. حوزههای اصلی پژوهش او شامل بهداشت روانی، رواندرمانی، آسیبشناسی روانی، شخصیت، و روانشناسی کودک بود. برخی از کتاب های روانشناسی تألیفی یا ترجمهشدۀ او عبارتاند از:
کتاب های دکتر سعید شاملو که توسط ایشان تألیف شدهاند عبارتند از:
- بهداشت روانی
- روانشناسی بالینی
- کاربرد رواندرمانی
- مصاحبه تشخیصی و راهنمای شرححالنویسی
کتابهای ترجمهشده توسط دکتر شاملو:
- تاریخ علم روانشناسی (ادوین جی. بورینگ)
- روشهای نو در روانکاوی (کارن هورنای)
- رواندرمانی کودک (آلن ای. کزدین)
- مصاحبه تشخیصی (مایکل هرسن، ساموئل ام)
همچنین کتاب ناتمام «شخصیت ایرانی» از جمله دستنوشتههای منتشرنشده اوست.
در ادامه به برخی از مهم ترین مقالات سعید شاملو اشاره میکنیم:
- تکامل تئوریها و قوانین یادگیری در روانشناسی: این مقاله روند تکامل نظریهها و قوانین یادگیری در روانشناسی را از دیدگاه مکاتب مختلف بررسی و تحلیل میکند.
- آیا ایرانی نوراتیک است؟ این مقاله با تحلیل ساختار روانی جامعه، بررسی میکند که آیا ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی ایرانیان زمینهساز افزایش گرایشهای نوروتیک در آنهاست یا خیر.
- مراحل و فرایندهای بهبود افراد معتاد در رواندرمانی: این مقاله مراحل رواندرمانی اعتیاد را از شناخت و پذیرش مشکل تا بازسازی روانی و پیشگیری از بازگشت بررسی میکند.
- مسئلۀ کودکان و جوانان باهوش: به بررسی چالشهای تربیتی، روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان باهوش در جامعه ایران میپردازد و بر لزوم شناسایی و حمایت مناسب از این گروه تأکید میکند.
دیدگاه سعید شاملو در رابطه با تدریس
وی شخصیتی دقیق، صبور، شوخطبع و انساندوست داشت. جلسات درس او همیشه با طنزهای علمی، تعامل فعال با دانشجویان و توجه به رشد فکری و شخصیتی آنها همراه بود. از نگاه او، تدریس فقط به معنی انتقال مفاهیم نظری نبود، بلکه فرصتی برای پرورش نسلی از روانشناسان آگاه، مسئول و اخلاقمدار بهشمار میرفت. بسیاری از شاگردانش بعدها خود به چهرههای اثرگذار آموزش روانشناسی در ایران تبدیل شدند.
سال های پایانی زندگی و درگذشت سعید شاملو
با وجود ابتلا به بیماری قلبی در سالهای پایانی، همچنان فعالانه به تدریس و فعالیت علمی ادامه داد. دکتر شاملو روانشناس بالینی مشهور کشور، پس از برگزاری موفق دومین کنگره بینالمللی رواندرمانی در شرق، که با حضور بیش از ۶۰ مهمان خارجی همراه بود، دچار حملۀ قلبی شد و چند روز بعد، در صبح روز دهم دیماه ۱۳۸۳، درگذشت.
