معرفی دکتری روانشناسی

تحصیل در مقطع دکتری روانشناسی، مسیری تخصصی و پژوهش‌محور است که معمولاً بین ۴ تا ۶ سال به طول می‌انجامد. اگرچه اخیراً صحبت‌هایی دربارۀ کاهش این دوره به ۳ سال مطرح شده، اما این طرح هنوز به مرحلۀ تصویب رسمی نرسیده است. هدف نهایی این دوره، تربیت پژوهشگران و متخصصانی است که بر دانش نظری و تجربی این رشته تسلط کامل داشته باشند.

متقاضیان برای ورود به این مقطع باید از دو فیلتر عبور کنند: سنجش علمی (کنکور) و مصاحبۀ تخصصی.

در این مقاله از روان آموز، با استناد به دفترچه‌ها و اطلاعیه‌های رسمی سازمان سنجش و وزارت علوم، تمام آنچه را که باید دربارۀ دکتری روانشناسی بدانید (شامل ضرورت تحصیل، معرفی گرایش ها، دروس امتحانی، منابع و زمان‌بندی آزمون دکتری روانشناسی) بررسی کرده‌ایم.

مجموعه ها و گرایش های دکتری روانشناسی وزارت علوم

در کنکور دکتری، حوزه روانشناسی به سه مجموعۀ اصلی تقسیم می‌شود: روانشناسی (۱)، روانشناسی (۲) و سنجش و اندازه گیری.

نکته مهم در این آزمون، مفهوم «کد ترکیب» است. هر گرایش یک کد ترکیب خاص دارد و گرایش‌هایی که کد ترکیب آن‌ها یکسان است، دروس امتحانی مشابهی دارند. در کارنامۀ نهایی نیز رتبۀ شما بر اساس همین کد ترکیب تعیین می‌شود و قبولی در یک کد، به معنای شانس انتخاب رشته در تمام گرایش های دکتری زیرمجموعه آن است.

به یاد داشته باشید که هنگام ثبت‌نام در آزمون دکتری روانشناسی باید مجموعه امتحانی خود را مشخص کنید و در روز آزمون نیز تنها به سؤالات همان مجموعه پاسخ خواهید داد. (ضریب زبان به عنوان درس عمومی در کنکور دکتری روانشناسی ۱ و ضریب دروس تخصصی ۵ در نظر گرفته شده است).

🔸مجموعه روانشناسی ۱ (کد ۲۱۴۴)

مجموعه 1 شامل سه گرایش اصلی است که هرکدام اهداف و مخاطبان خاص خود را دارند:

– روانشناسی تربیتی (کد ترکیب ۱)

این گرایش با هدف توانمندسازی متخصصان برای عضویت در هیئت‌علمی و انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی طراحی شده است. دانشجویان در این دوره می‌آموزند که چگونه دانش تخصصی خود را در عمل به کار گیرند و نقش مؤثری در تحول نظام آموزشی و تربیتی ایفا کنند.

– روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی (کد ترکیب ۲)

تمرکز این گرایش بر تربیت نیروی متخصص برای آموزش، پژوهش و توان‌بخشی کودکان با نیازهای ویژه است. فارغ‌التحصیلان این گرایش در مقطع دکتری روانشناسی می‌توانند در دانشگاه‌ها، سازمان‌های دولتی و مراکز توان‌بخشی خدماتی حرفه‌ای ارائه دهند.

– مشاوره (کد ترکیب ۳)

هدف این گرایش تربیت استادان دانشگاه و پژوهشگران حوزۀ مشاوره است. همچنین دانشجویان مهارت‌های لازم برای مدیریت مراکز مشاوره و ارائۀ خدمات تخصصی در حوزه‌های شغلی و خانوادگی را کسب می‌کنند.

چه داوطلبانی مجاز به شرکت در کنکور دکتری روانشناسی مجموعه 1 هستند؟

• تمامی رشته‌ها و گرایش‌های علوم تربیتی
• تمامی رشته‌ها و گرایش‌های روانشناسی
• آموزش ریاضی
• آموزش فیزیک
• آموزش شیمی
• آموزش زبان فارسی
• مشاوره و راهنمایی
• تمامی گرایش‌های مشاوره
• اخلاق
• توسعه و تبلیغ فرهنگ دینی گرایش مشاوره
• مشاوره با رویکرد اسلامی
• تربیت اخلاقی
• گفتاردرمانی-توان‌بخشی (علوم پزشکی)
• روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی

دروس کنکور دکتری روانشناسی مجموعه 1 چیست؟

به این دلیل که هریک از گرایش های مجموعۀ 1 دارای کد ترکیب متفاوتی هستند، دروس متفاوتی نیز دارند و داوطلب در آزمون دکتری روانشناسی متناسب با گرایش انتخابی خود به سؤالات همان دروس پاسخ می‌دهد. در جدول زیر برای هر کد ترکیب دروس امتحانی آن را مشاهده می‌کنید.

🔸مجموعه روانشناسی ۲ (کد ۲۱۵۰)

مجموعه 2 دکتری روانشناسی شامل ۶ گرایش متنوع است که همگی دارای کد ترکیب ۱ هستند؛ یعنی داوطلبان تمام این گرایش‌ها به سؤالات یکسانی در آزمون دکتری روانشناسی پاسخ می‌دهند.

– روانشناسی

هدف اصلی گرایش روانشناسی در مقطع دکتری، آشنایی عمیق با مبانی مشترک حوزه‌های اصلی روانشناسی و کسب مهارت‌های لازم برای انجام پژوهش در زمینه‌های مختلف این علم است.

دانشجویان در این گرایش می‌آموزند چگونه نظریه‌های روانشناسی را به‌صورت انتقادی بررسی کنند و زمینه‌های لازم برای نظریه‌پردازی را توسعه دهند.

همچنین این گرایش دانشجویان را برای ارائۀ خدمات آموزشی در حوزه‌های نظری خانواده، رسانه و مسائل نوپدید آماده می‌کند.

– روانشناسی بالینی

هدف اصلی گرایش بالینی در مقطع دکتری، تربیت متخصصانی توانمند در پیشگیری و ارتقای سلامت روان، تشخیص و درمان اختلالات روانی است. دانشجویان این گرایش علاوه بر کسب مهارت‌های بالینی، در زمینه‌های پژوهش، آموزش و نظریه‌پردازی نیز آموزش می‌بینند.

– روانشناسی سلامت

رشته روانشناسی سلامت در مقطع دکتری با هدف توانمندسازی دانشجویان برای ارائۀ خدمات تخصصی در حوزۀ روانشناسی سلامت و فعالیت‌های پژوهشی در زمینه‌های مختلف این رشته طراحی شده است. دانشجویان این گرایش برای فعالیت در مراکز و مؤسسات مرتبط آماده می‌شوند.

– خانواده و سلامت جنسی

رشته خانواده و سلامت جنسی در مقطع دکتری روانشناسی با هدف تربیت متخصصانی توانمند شکل گرفته است که بتوانند در مراکز درمانی به ارائۀ خدمات روان‌شناختی و بالینی بپردازند، در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی فعالیت کنند و در برنامه‌ریزی برای ارتقای سلامت جنسی خانواده و جامعه نقش داشته باشند.

همچنین این گرایش دانشجویان را برای همکاری با سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌های مرتبط و توسعۀ رویکردهای علمی و پژوهشی در حوزۀ سلامت جنسی از طریق ایجاد و تقویت مراکز علمی و پژوهشی در کشور آماده می‌کند.

– روانشناسی صنعتی و سازمانی

رشته روانشناسی صنعتی و سازمانی در مقطع دکتری با هدف توانمندسازی دانشجویان برای مدیریت و هدایت پژوهش‌ها در حوزۀ صنعتی و سازمانی، متناسب با فرهنگ بومی و اسلامی، طراحی شده است.

دانشجویان این گرایش مهارت‌های لازم برای مدیریت و نظارت بر پروژه‌های علمی و کاربردی را کسب می‌کنند و از نظر علمی و عملی برای تولید و توسعۀ دانش آماده می‌شوند.

همچنین تسلط بر روش‌های ارتقا و بهینه‌سازی کارآیی، اثربخشی و بهره‌وری کارکنان و سازمان‌ها از دیگر اهداف این گرایش است.

– علوم شناختی-روانشناسی (گرایش روانشناسی شناختی)

این گرایش با هدف بومی‌سازی دانش شناختی و استفاده هدفمند از یافته‌های آن برای ارتقای بهزیستی و رفاه جامعه ایرانی طراحی شده است. دانشجویان در این گرایش برای انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی، تولید دانش متناسب با نیازهای کشور و پاسخگویی به مسائل علمی و کاربردی جامعه ایران آماده می‌شوند.

چه داوطلبانی مجاز به شرکت در کنکور دکتری روانشناسی مجموعه 2 هستند؟

به جز گرایش خانواده و سلامت جنسی که فقط دارندگان مدرک دکتری عمومی پزشکی یا کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی مجاز به تحصیل در آن هستند، باقی گرایش‌های این مجموعه برای افراد زیر مجاز است:

• تمامی رشته‌ها و گرایش‌های علوم تربیتی
• تمامی رشته‌ها و گرایش‌های روانشناسی
• بهداشت و درمان (پزشکی عمومی، پرستاری)
• توان‌بخشی (علوم پزشکی)
• مشاوره و راهنمایی
• مشاوره (تمامی گرایش‌ها)
• سنجش و اندازه‌گیری
• توسعه و تبلیغ فرهنگ دینی گرایش مشاوره
• مشاوره با رویکرد اسلامی
• علوم شناختی (گرایش‌های توان‌بخشی و روانشناسی شناختی)
• تربیت اخلاقی
• روانشناسی ورزشی (در صورتی که مدرک کارشناسی روانشناسی یا زیرگروه تحصیلی روانشناسی باشد)

دروس کنکور دکتری روانشناسی مجموعه 2 چیست؟

دروس امتحانی برای گرایش‌های مجموعۀ 2 دکتری روانشناسی یکسان و به شرح زیر است:

🔸 مجموعۀ سنجش و اندازه گیری (کد ۲۱۴۹)

مجموعه سنجش و اندازه گیری با کد 2149 در دفترچۀ ثبت‌نام دکتری حضور دارد و تنها شامل گرایش سنجش و اندازه‌گیری با کد ترکیب 1 است.

گرایش سنجش و اندازه‌گیری در مقطع دکتری روانشناسی وزارت علوم با هدف تربیت متخصصانی طراحی شده است که دارای پایه‌ای قوی در ریاضیات و آمار برای فعالیت حرفه‌ای در حوزه‌های مختلف روانشناسی و علوم تربیتی باشند.

دانشجویان این گرایش مهارت‌های لازم برای کاربرد آمار و سنجش در تحقیقات روانشناسی و آموزشی، طراحی و ساخت آزمون‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری و همچنین تدریس دروس مرتبط را کسب می‌کنند.

چه داوطلبانی مجاز به شرکت در کنکور دکتری روانشناسی مجموعه سنجش و اندازه گیری هستند؟

• سنجش و اندازه‌گیری
• تمامی رشته‌ها و گرایش‌های روانشناسی
• تمامی رشته‌ها و گرایش‌های علوم تربیتی
• ریاضی
• آمار
• فیزیک

دروس کنکور دکتری روانشناسی مجموعه سنجش و اندازه گیری چیست؟

چرا تحصیل در مقطع دکتری روانشناسی توصیه می‌شود؟

ادامه تحصیل در مقطع دکتری روانشناسی، برای افرادی که علاقۀ زیادی به این رشته دارند و همواره به دنبال به‌روزرسانی دانش علمی و آکادمیک خود هستند، گزینه‌ای ایده‌آل است.

همچنین کسانی که قصد تدریس در مراکز علمی و دانشگاه‌ها را دارند و هدف اصلی‌شان عضویت در هیئت‌علمی است، گروه دیگری هستند که باید در این مقطع به تحصیل بپردازند.

از نظر بازار کار و درآمد نیز هرچه تحصیلات فرد در رشتۀ روانشناسی بیشتر باشد، شانس بیشتری برای کسب موفقیت‌های شغلی و مالی خواهد داشت.

در اکثر رده‌های شغلی این رشته (مانند فعالیت به‌عنوان درمانگر در کلینیک‌ها، مشاغل آموزشی نظیر معلمی و معاونت تحصیلی و یا حتی تأسیس مطب) تفاوت چندانی میان کارشناسی ارشد و دکتری وجود ندارد؛ اما طبق تعرفه‌های رسمی منتشرشده توسط سازمان نظام برای دستمزد روان‌شناسان، هرچه تحصیلات آکادمیک فرد بالاتر باشد، حق‌الزحمۀ بیشتری دریافت می‌کند.

همچنین، دریافت بورسیۀ تحصیلی برای افرادی که دارای مدرک دکتری روانشناسی هستند، آسان‌تر است.

تفاوت دکتری روانشناسی بهداشت و علوم

رشته روانشناسی در مقطع دکتری، توسط دو وزارتخانۀ «بهداشت» و «علوم» به‌صورت مجزا ارائه می‌شود و این دو وزارتخانه تفاوت‌های بنیادی در اهداف تحصیلی دارند.

به‌طورکلی، قبولی در مقطع دکتری روانشناسی وزارت بهداشت به دلیل ظرفیت پذیرش محدودتر، سخت‌تر است.

در وزارت علوم تمرکز بر مباحث نظری و عملی است، اما در دکتری وزارت بهداشت عمدتاً تمرکز بر مباحث عملی و تجربی است.

همچنین این دو وزارتخانه از نظر تعداد شرکت‌کنندگان، منابع امتحانی، گرایش‌های تحصیلی، طرح و کار عملی و دوران تحصیل با یکدیگر متفاوت هستند؛ برای مثال، دکتری روانشناسی وزارت بهداشت تنها شامل دو گرایش «روانشناسی بالینی» و «روانشناسی نظامی» است.

هریک از این وزارتخانه‌ها آزمون ورودی مجزایی نیز برای مقطع دکتری برگزار می‌کنند.

زمان ثبت نام، اعلام نتایج و انتخاب رشته کنکور دکتری روانشناسی

بهترین منابع برای کنکور دکتری روانشناسی

وزارت علوم در هیچ‌یک از مقاطع ارشد و دکتری روانشناسی، منبع مشخصی برای مطالعه معرفی نمی‌کند؛ بنابراین داوطلبان باید با توجه به دروس و فاکتورهای مهمی مانند میزان پوشش‌دهی سؤالات کنکور در منابع مختلف برای هر درس، تجربیات رتبه‌های برتر و پیشنهاد اساتید، اقدام به انتخاب و تهیۀ منابع کنند.

تیم روان‌آموز هر ساله پس از بررسی آزمون دکتری روانشناسی و با در نظر گرفتن تمرکز طراحان سؤال کنکور، لیستی از منابع دکتری روانشناسی وزارت علوم را ارائه می‌دهد که می‌توانید با مراجعه به لینک زیر، به‌طور کامل دربارۀ این منابع اطلاعات کسب کنید.

مطلب مرتبط: منابع دکتری روانشناسی

بررسی بازار کار دکتری روانشناسی

بازار کار دکتری روانشناسی وزارت علوم تا حد زیادی به مقطع کارشناسی ارشد شباهت دارد؛ تنها تفاوت اصلی آن، در امکان عضویت در هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و دریافت حق‌الزحمۀ بیشتر در خدمات درمانی برای دارندگان مدرک دکتری روانشناسی است.

در سایر موارد، بازار کار ارشد و دکتری روانشناسی مشابه یکدیگر و به‌طور کلی به شرح زیر است:

• تأسیس کلینیک و فعالیت‌های درمانی در مراکز مشاوره، روان‌درمانی، خانۀ سالمندان و مهد کودک
• تدریس در مدارس، دانشگاه‌ها و حوزۀ علمیه
• پژوهش و تحقیق در موضوعات روانشناسی
• فعالیت در حوزۀ منابع انسانی و سازمان‌ها
• تحلیل‌گر اجتماعی و فعالیت در سازمان‌های بین‌المللی
• و…