«برای کنکور ریتالین بخورم، جواب می‌ده؟» شب‌های امتحان و روزهای منتهی به کنکور، وسوسۀ خوردن قرصی که کار شاق درس خواندن را کمی آسان کند، به جان دانش‌آموزها و دانشجوهای زیادی می‌افتد. ریتالین، یکی از داروهایی است که به امید افزایش تمرکز و حافظه مصرف می‌شود اما با عوارض مفصل و آزاردهنده‌اش، دردسرهای ناجوری درست می‌کند که رفع‌ورجوع کردنشان سخت و گاهی غیرممکن است. برویم با این قرص، ازنظر علمی آشنا شویم و ببینیم آیا مصرف ریتالین برای کنکور آن‌طور که ادعا می‌شود، واقعا موثر است یا نه.
لیست مطالب
ریتالین برای کنکور ساخته شده‌است؟
اسم قرص ریتالین آن‌قدر کنار کنکور و امتحان آمده که بعضی‌ها خیال می‌کنند این دارو اصلا به همین منظور تولید شده‌است. «متیل فنیدات» که ما به نام تجاری ریتالین می‌شناسیمش، درواقع یک داروی محرک است که برای درمان اختلالات روان‌پزشکی و عمدتا اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD) به‌کار می‌رود.
این قرص که از خانوادۀ آمفتامین‌هاست، سیستم عصبی را تحریک می‌کند تا دوپامین ترشح کند. سطح پایین این انتقال‌دهندۀ عصبی در مبتلایان به بیش‌فعالی و نقص توجه، آن‌ها را در کنترل تکانشگری، تمرکز و تصمیم‌گیری دچار اشکال می‌کند و دوپامین از راه می‌رسد تا به رفع این مشکلات کمک کند.
خب باور عمومی اشتباه دربارۀ ریتالین هم از همین‌جا ناشی می‌شود؛ اگر ریتالین در مبتلایان ADHD باعث افزایش تمرکز می‌شود، پس لابد در دانش‌آموزها و دانشجوها هم چنین تأثیری دارد. حالا چرا این تصور اشتباه است؟
عوارض مصرف ریتالین برای کنکور
داروها چطور می‌فهمند که کجای بدن ما را نشانه بروند تا مشکلمان را حل کنند؟ خب سیستم تأثیرگذاری داروها به این‌ترتیب است؛ مولکول‌های دارو، به گیرنده‌های موجود در سلول‌ها می‌چسبند و با تحریک پاسخی مشخص از سوی آن‌ها، بر بدن تأثیر می‌گذارند.
حالا اگر دارویی برود سراغ سلول‌هایی که دارند کارشان را درست انجام می‌دهند، چه اتفاقی می‌افتد؟ خب دارو طبعا به‌جای اثر مثبت، عملکرد منفی نشان می‌دهد. مثل این است که کسی به بیماری قلبی مبتلا نباشد اما داروی قلب مصرف کند.
به‌علاوه، میزان و نحوۀ مصرف دارو هم بر کارکردش تأثیرگذار است. پزشک با آزمایش و معاینه و گرفتن شرح‌حال می‌تواند تشخیص بدهد که یک داروی خاص برای افراد مختلف، چه دوزی داشته‌باشد و تا چه زمانی مصرف شود.
وقتی برای هر نوع دارویی این شرایط رعایت نشود، اوضاع بدجوری خراب می‌شود. حالا به ریتالین حق می‌دهیم که کسانی که آن را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند، به دردسر بیندازد. اما چه دردسرهایی؟
مطالب مرتبط: شخصی سازی برنامه درسی در 7 مرحله
- عملکرد مشابه مواد مخدر
ترکیبات آمفتامینی ریتالین، کارکردی شبیه به مواد مخدر و محرک دارد؛ یعنی مصرفش به‌مرور زمان در فرد، تحمل و میل به مصرف بیشتر ایجاد می‌کند. برای همین هم هست که ماجرا معمولا با مصرف ریتالین برای کنکور شروع می‌شود اما فرد درمی‌یابد که بعد از کنکور، قادر به کنار گذاشتن دارو نیست.
بنابراین، درحالی‌که ریتالین یک داروی بسیار اعتیادآور درنظر گرفته نمی‌شود اما عملکرد مشابهی با داروهای اعتیادآوری مانند کوکائین دارد و اغلب با قطع مصرف، علائم ترک ایجاد می‌کند. چون گیرنده‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز به این دارو وابسته می‌شوند.
- اضطراب و فشار خون بالا
این‌ها اما همۀ عوارض نیستند. مصرف قرص ریتالین برای درس خواندن، طیف وسیعی از مشکلات جسمی و روانی ایجاد می‌کند؛ افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا، کاهش دفاع سیستم ایمنی بدن، بازداری کاهشیافته، اضطراب، گیجی و حملات وحشت‌زدگی ممکن است درپی مصرف خودسرانۀ این دارو پیدا بشوند.
اوضاع حتی می‌تواند از این هم پیچیده‌تر بشود. افزایش ضربان قلب و فشار خون در کسانی که به بیماری قلبی مبتلا هستند، می‌تواند به مرگ منجر شود. در مواردی، اوردوز با ریتالین هم گزارش شده‌است.
- اختلال در خواب
غیر از عارضۀ بلندمدت، پیامدهای فوری کوتاه‌مدت دیگری هم وجود دارد. همان‌طور که گفتیم ریتالین یک داروی محرک است و روی میزان درک خستگی و نیاز به استراحت تأثیر می‌گذارد.
بنا به همین خاصیت هم هست که ریتالین به قرص شب امتحان معروف شده چون نیاز به استراحت را دستکاری می‌کند و فرد می‌تواند زمان بیشتری برای درس خواندن بیدار بماند. اما خوابِ نادیده‌گرفته‌‌شده، به‌صورت مشکل بی‌خوابی، انتقامش را از فرد می‌گیرد و زندگی را مختل می‌کند.
خب حالا اگر کسی از شما بپرسد که آیا قرص ریتالین برای درس خواندن اثرگذار است یا نه، احتمالا می‌دانید ازنظر علمی چه جوابی باید بدهید؛ نه. ریتالین، قرار نیست عملکرد درسی شما را واقعا بهبود ببخشد. فقط کمتر می‌خوابید و انرژی بیشتری دارید اما بهرۀ هوشی، توانایی یادگیری و استعداد شما تغییری نخواهدکرد.
مطالب مرتبط: تقویت حافظه برای کنکور با چند روش ساده
نیاز به مصرف ریتالین برای کنکور از کجا ناشی می‌شود؟
خب ما حالا می‌دانیم افسانه‌هایی که دربارۀ خاصیت معجزه‌آسای ریتالین بر افزایش تمرکز وجود دارد، همۀ واقعیت را به ما نگفته‌اند اما هنوز نمی‌دانیم چرا چنین افسانه‌پردازی‌هایی را باور می‌کنیم.
وقتی با تکلیف پرزحمتی مثل درس خواندن برای کنکور مواجه می‌شویم، دلمشغولی با چیزهای عجیبی مثل قرص تقویت حافظه، قرص افزایش تمرکز و قرص‌هایی که آدم را باهوش و باانگیزه می‌کند، اتفاق نادری نیست. آیا باید خودمان را بابت باور داشتن به چنین چیزهایی سرزنش کنیم؟
- فشار اجتماعی
در دنیا عبارتی وجود دارد به‌نام «داروهای مطالعه» که ریتالین، آدرال و زاناکس را شامل می‌شود. مصرف بدون نسخۀ این داروها بین دانش‌آموزها و دانشجوها، پدیدۀ جدیدی نیست بنابراین اگر هم جای ایراد و سرزنشی وجود داشته‌باشد، باید آن را نه در دانش‌آموزها و دانشجوها بلکه در سیستمی جست‌وجو کرد که آن‌ها را برای موفق شدن، تحت فشار قرار می‌دهد؛ آن هم موفقیتی که به عملکرد تحصیلی، محدود می‌شود.
در این سیستم نه به خواسته‌ها و علایق بچه‌ها اهمیت داده می‌شود و نه نیاز جوامع به انواع تخصص و مهارت‌ها مبنا قرار می‌گیرد. در دنیای امروز ما، صرفِ تحصیل کردن، ارزشمند قلمداد می‌شود. درنتیجۀ این فشار اجتماعی که ازطریق خانواده‌ها و اولیای آموزشی به بچه‌ها منتقل می‌شود، توسل جستن به هر روشی برای دریافت کردن برچسب آدم موفق، قابل درک است.
- عدم اطلاع‌رسانی
خیلی از کسانی که ریتالین را به‌عنوان داروی شب امتحان مصرف کرده‌اند، اطلاعات درست و دقیقی از این دارو نداشته‌اند. خب چرا خیلی راحت درباره‌اش حرف زده نمی‌شود؟
اگر بدانیم ریتالین چیست و چطور عمل می‌کند، تصمیم درست‌تری نمی‌گیریم؟ دو رویکرد غلط، به این ناآگاهی دامن می‌زنند؛ یک، گروهی که معتقدند باید همه‌چیز را در سکوت برگزار کرد و اطلاعات دادن با ایجاد کنجکاوی، افراد را به کاری که هدفمان منع آن است، ترغیب می‌کند.
دوم، گروهی که باور دارند با اغراق و اطلاعات غلوآمیز، باید ایجاد ترس کنند تا افراد را نه به‌صورت آگاهانه و ارادی بلکه از روی هراس از انجام کاری نهی کنند. نتیجۀ هر دو یکی‌ست؛ ناآگاهیِ آسیب‌رسان.
- تبلیغات غیرواقعی
رسانه‌های غیررسمی در دامن زدن به افسانه‌های پیرامون داروهایی مثل ریتالین، نقش پررنگی دارند. افراد وقتی در شرایط فشارزای درس و کنکور با ادعاهایی مواجه می‌شوند که دربارۀ فواید ریتالین برای کنکور سخن‌سرایی می‌کنند، عجیب نیست که منطق و استدلال را موقتا کنار بگذارند و خوش‌بینی را جایگزینش کنند چون ازنظر روانی نیاز دارند این ادعاها را باور کنند.
وقتی بتوانیم بار مسئولیت را از روی دوش خودمان برداریم و به یک قرص بسپاریمش، موقتا احساس بهتری خواهیم‌داشت؛ گرچه خیلی زود، واقعیت، خودش را با صراحت و بی‌رحمی بیشتری بهمان نشان می‌دهد.
مطالب مرتبط: راه های افزایش تمرکز برای کنکوری ها
سخن پایانی
ریتالین، یک داروی محرک است که برای درمان اختلالات روان‌پزشکی، عمدتا اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD) به‌کار می‌رود. تأثیر این دارو بر عملکردهای شناختی و هیجانی مبتلایان به این اختلال، ازجمله تمرکز، تصمیم‌گیری و کنترل تکانشگری باعث شده‌است که از این قرص به‌عنوان داروی شب امتحان برای بالابردن تمرکز استفاده شود.
ریتالین اما بدون تجویز پزشک، نه‌تنها تأثیر مثبتی بر کارکرد افراد ندارد بلکه طیف گسترده‌ای از اختلالات جسمی و روانی را باعث می‌شود.
منابع
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع ارشد روانشناسی
