هنر همچون درمان، کتابی است که به‌واسطۀ ابزارهای زیبایی‌شناسی، جامعه‌شناسی، روانشناسی و تحلیل گفتمان تلاش میکند تا هنر را از منظری دیگری نگاه کند و این امکان را فراهم آورد که دیگران هم خود را به این چشم‌انداز نزدیک کنند. در این مطلب سعی داریم تا به تعریف هنردرمانی بپردازیم، با ادامۀ مطلب با ما همراه باشید.
لیست مطالب
هنردرمانی چیست؟
هنردرمانی، واژه‌ای زیبا که کمتر به گوش خورده است، به چه معناست؟ هنردرمانی اساسا بر پایۀ دو رشتۀ هنر و روانشناسی بنا شده‌است و به‌عنوان یکی از شیوه‌های روان‌درمانگری می‌تواند در تشخیص و درمان بسیاری از اختلالات راهگشا باشد.
به‌عبارت دیگر هنردرمانی به شیوه‌ای از درمان گفته می‌شود که فرد وارد دنیای هنر و خلاقیت می‌شود و با فعالیت‌های خلاقانۀ دیداری و شنیداری، از نظر روانی درمان می‌شود.
تاریخچه هنردرمانی
مبحث هنردرمانی از زمان‌های گذشته موردتوجه اندیشمندانی مانند ارسطو بوده و کارکردهای درمانی هنر با عناوینی چون «کاتارسیس» و «پالایش روانی» از هزاران سال قبل مطرح شده‌است اما کاربرد روانشناسانۀ هنر به‌شکل امروزی برای اولین‌بار توسط زیگموند فروید ارائه شد و پس از آن هنر و روانکاوی از تأثیرات متقابل یکدیگر بهره‌ها بردند.
فروید در تعدادی از نوشته‌های خود به روانشناسی هنرمند و تأثیرات روانشناسانۀ آثار هنری بر مخاطبان اشاره‌های مستقیمی دارد و فعالیت‌های هنری را ابزاری نیرومند برای تحلیل روانکاوانۀ شخصیت معرفی میکند. سال‌ها بعد شخصی به‌نام «کرامر» برای درمان اختلالات هیجانی کودکان از نقاشی‌درمانی استفاده کرد. کرامر، هدف هنردرمانی را ایجاد شرایطی برای تغییر رفتارها می‌داند و اعتقاد دارد که این کار، فرصت‌هایی برای تجربۀ مجدد تعارض‌های روانی به‌وجود می‌آورد، درنتیجه از طریق هنردرمانی می‌توان به تشخیص و تحلیل و حتی رفع این تعارض‌های روانی پرداخت.
مطالب مرتبط: تفاوت روانشناس و روانپزشک
هنردرمانی دقیقا چه کار میکند؟
از دیدگاه «فیلیپ ویلیامز»، پژوهشگر در حوزۀ روانشناسی کودکان، هنردرمانی انجام فعالیت‌های خلاق با استفاده از مواد و روش‌های هنری، دیداری، شنیداری است.
برای مثال فردی که استعداد نویسندگی دارد، با نوشتن و فردی که استعداد موسیقی دارد با نواختن، نگفته‌های خود را به‌بیان می‌آورد. پس با هنر می‌شود از محدودیت‌های بدن خارج شد و نهفته‌های درون و انباشته‌های ذهن را بروز داد.
براساس اعتقاد «سایمون»، نویسندۀ کتاب «تصاویر نمادین در هنر به‌عنوان درمان»، هنردرمانی یا روان‌درمانی هنری مستلزم توجه به نیازهای روانی بیماران، مانند نیاز به آزادی، اظهار وجود و آرامش است.
سایمون یادآوری میکند که هنر درمانی کاربرد هنر در درمان افراد است نه درمان هنرمندانه؛ در حقیقت هدف از فعالیت‌های هنردرمانگرانه رشد هویت، شخصیت و برانگیختن احساس موفقیت مخصوصا در کودکان از طریق ابزارهای ابتکاری خودمحور است.
براساس این تعاریف، هنردرمانگر به شخصی گفته می‌شود که با شناخت و احاطه بر جنبه‌های مختلف هنر و روانشناسی و با کمک یک تیم متشکل از پزشکان و هنرمندان تلاش میکند با بهره‌گیری از شیوه‌های هنری ویژه به درمانجو کمک کند تا مفاهیم نهفتۀ غیرکلامی خود را در قالب اثری بدیع و خلاق اظهار کند.
به‌عبارت دیگر، هنردرمانگر سعی میکند با استفاده از هنر به دنیای ناخودآگاه فرد وارد شود و به مفاهیم روانشناختی ذهن او دست پیدا کند. حالا این سوال پیش می‌آید که هنردرمانی چه فوایدی دارد و به درمانجویان در چه زمینه‌هایی کمک می‌رساند.
با استفاده از هنردرمانی می‌شود در حوزه‌های مختلفی به درمانجویان کمک کرد؛
- تخلیۀ هیجانی
- کنترل افکار و احساسات
- رهایی از خشم‌های درونی‌شده
- رهایی از احساسات سرکوب‌شده
- کنترل هیجانات آنی و لحظه‌ای
- ایجاد رضایت درونی
مطالب مرتبط: روانشناسی علم است؟ نظر موافقان و مخالفان چیست؟
انواع هنردرمانی
هنردرمانی انواع گوناگونی دارد چه از نظر محتوا و چه از نظر نوع اجرا. هنردرمانگر می‌تواند هنردرمانی را با توجه به نیاز درمانجو به‌صورت فردی، خانوادگی و گروهی اجرا کند.
در هنردرمانی گروهی، هنردرمانگر کیفیت شفابخش و درمانی هنر را با روان‌درمانی گروهی تلفیق میکند. پیامد هنردرمانی گروهی، خلق اثری هنری است که جنبه‌های روانشناسانۀ آن بر جنبه‌های هنری اثر اولویت دارد.
اثر هنری حاصل‌شده می‌تواند فرصتی را ایجاد کند برای به اشتراک گذاشتن انگیزه‌ها و تحلیل‌ها و همچنین بستری برای لذت‌بخشی فرایند ادراک دیداری و فرافکنی تعارضات و هیجانات سرکوب‌شدۀ درمانجویان.
از نظر محتوا نیز هنر درمانی بسته به نوع هنر انجام‌شده در طی فرایند درمان به انواع گوناگونی تقسیم می‌شود. دو مورد از پرکاربردترین آن‌ها عبارت است از:
نقاشی‌درمانی
ترسیم کردن به‌عنوان یکی از موثرترین تکنیک‌های تشخیص آسیب‌شناسی روانی، شناخته شده‌است. در حقیقت فرد با ترسیم کردن، امیال، تعارض‌ها و خواسته‌های پنهان و احساسات و هیجاناتش را روی کاغذ می‌آورد و درمانگر می‌تواند خیلی راحت‌تر به شناخت درون‌روانی فرد دست یابد و برای حل مشکلاتش اقدام کند.
نقاشی بیش از آ‌ن‌که در تشخیص اختلال‌‌های روانی بزرگسالان مفید باشد، در شـناخـت و درمان مشـکلات کودکان سازش‌نیافته، پرخاشگر و بی‌قرار مناسـب است. به‌طور کلی نقاشی‌درمانی برای کودکان بسیار رایج است.
نمایش‌درمانی
در نمایش‌درمانی، داستان‌پردازی یکی از اصول درمان است. داستان‌ها توانایی این را دارند که ذهن را درگیر کنند و ما را از واقعیت جدا کنند و به زما‌ن‌ها، مکان‌ها و دنیای مختلف ببرند.
در این موقعیت، ما ممکن است متوجه افکار و احساساتی شویم که معمولا در زندگی واقعی نمی‌توانیم آن‌ها را تجربه کنیم. درنتیجه طی فرایند نمایش روانی می‌توانیم مشکلات احساسی خود را درک و به آن‌ها بینش پیدا کنیم.
از انواع دیگر هنردرمانی می‌توانیم به موسیقی‌درمانی، رقص‌درمانی، قصه‌درمانی، عکاسی و… اشاره کنیم.
مطالب مرتبط: هیپنوتیزم چیست و چه کاربردهایی دارد؟
هنردرمانی برای چه کسانی مناسب است؟
هنردرمانی برای هر سنی قابل اجراست و تقریبا طیف وسیعی از اختلالات و مشکلات روانشناختی را می‌شود با هنردرمانی متعادل کرد و علائم آن‌ها را کاهش داد. هنردرمانی برای این مسائل، به‌کار می‌رود؛
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات خوردن
- مشکلات جسمی
- سرطان
- مشکلات درون‌فردی
- مشکلات بین‌فردی
- مشکلات خانوادگی
- اختلال استرس پس از سانحه
سخن پایانی
به‌طور خلاصه دریافتیم که هنردرمانی، روشی از درمان است که به کمک آن، فرد وارد فرایند خلق اثر هنری می‌شود و علاوه‌بر کسب تجربۀ تازه، از نظر جسمی، روانی و عاطفی بهبود می‌یابد. با ورود به فرایند خلاق تولید اثر هنری، فرد قادر است تا ابعاد هنرمندانۀ خود را ابراز کند و از این طریق می‌تواند رفتارها و احساساتش را بیشتر بشناسد و آن‌ها را به‌کنترل درآورد.
همچنین می‌تواند استرس‌هایش را کاهش دهد و خودآگاهی خود را نسبت به عواطف و احساساتش افزایش دهد. درنتیجه به مشکلات درون‌روانی خود آگاهی یابد و با کمک روان‌درمانگر برای حل آن‌ها اقدام کند.
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع ارشد روانشناسی
