هدف روانشناسی چیست؟

توضیح و تبیین رفتار

دومین هدف روانشناسی، تبیین رفتار است؛ به‌معنای توانایی توضیح پدیده‌ها و رفتارها، چرایی و علت هرکدام و بررسی عوامل زیربنایی شکل‌دهنده‌ی آن‌ها. بسیاری از نظریه‌های روانشناسی، برای تبیین و توضیح جنبه‌های مختلف انسان تلاش کرده‌اند. از این نظریه‌ها، بعضی بر قسمت‌های کوچکی از رفتار تمرکز کرده‌اند و برخی دیگر نظریات همه‌جانبه‌ای هستند که سعی می‌کنند تمام روانشناسی بشر را توضیح دهند و در حوزه‌های مختلف آن حرفی برای گفتن داشته‌باشند. توضیح رفتار از این حیث مهم است که به ما کمک می‌کند متوجه شویم که چرا مردم بعضی کارها را انجام می‌دهند و چرا آن رفتارها را به‌گونه‌ای خاص انجام می‌دهند. همچنین به ما می‌گوید که چه عواملی در شخصیت، رشد، رفتارهای مختلف و مشکلات روانی اثر گذارند.

پیش‌بینی رفتار

سومین هدف روانشناسی، پیش‌بینی رفتار است؛ چراکه وقتی مسئله‌ای را توصیف کند و آن را توضیح دهد اما نتواند هیچ احتمالی برای آینده قائل شود و دست به پیش‌بینی بزند، به چه دردی می‌خورد؟ فرض کنید من توصیف می‌کنم که چندبار که تخم مرغ را در آب جوش گذاشتم، پخت اما هرگز نمی‌توانم مطمئن شوم که هرزمان این کار را بکنم، تخم مرغ می‌پزد! در چنین حالتی علم به این جمله، هیچ کارکرد عملی‌ای برای ما نخواهدداشت. چون دفعه‌ی بعدی که گرسنه شویم، نمی‌دانیم چه‌طور تخم مرغ را بپزیم. درواقع مغز ما بدون آن‌که ما چندان متوجه شویم، بعد از چندبار تجربه‌ی یک ‌مسئله از استدلال استقرایی استفاده می‌کند و طبق آن به پیش‌بینی می‌پردازد، چراکه به نوعی نظم و قابلیت پیش‌بینی در جهان نیاز دارد.

پیش‌بینی علی‌رغم این‌که بسیار کارآمد است، می‌تواند مشکلات زیادی هم ایجاد کند. چون ممکن است بعضی از پیش‌بینی‌ها براساس متغیرهای نامربوطی رخ بدهد. شاید این لطیفه را شنیده‌باشید که -نقل به مضمون- «یکی وسط لندن داشته ذرت می‌ریخته. یکی دیگه ازش می‌پرسه داداش این چه کاریه داری می‌کنی؟ طرف می‌گه دارم ذرت می‌ریزم حیوونای وحشی نیان دیگه. نفر مقابل می‌گه خب رسما داری اشتباه می‌زنی، چون این‌جا هیچ حیوون وحشی‌ای نیست. اینم می‌خنده و جواب می‌ده که چون من دارم ذرت می‌ریزم، حیوون وحشی نیست دیگه». منظور این است که نتیجه‌گیری براساس مفروضات غلط، می‌تواند به پیش‌بینی اشتباه منجر شود. پس پیش‌بینی‌ها، نوعی شمشیر دولبه هستند که هم می‌توانند مفید باشند و هم بسیار غلط‌انداز و مخرب.

در روانشناسی، با استفاده از روش‌های علمی سعی می‌شود پیش‌بینی‌ها مبتنی‌بر اصول علمی و با درنظر گرفتن واقعیت ارائه شوند. یعنی بعد از توصیف و توضیح مسائل و پدیده‌ها، باید نتیجه‌ عملی حاصل ‌شود. روانشناسی بعد از کسب اطلاعات درباره‌ی اتفاقاتی که رخ می‌دهند و چرایی آن‌ها، تلاش می‌کند که به نوعی پیش‌بینی درمورد چگونگی تفکر و رفتار برسد. این پیش‌بینی بسیار کاربردی است.