اختلالات شخصیت، مجموعه‌ای بادوام از تجربههای درونی و رفتارهاست که با آن‌چه از فرهنگ و جامعه‌ی فرد انتظار می‌رود، تفاوت زیادی دارد؛ فراگیر و انعطاف‌ناپذیر است؛ معمولا در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود، درطول زمان ثبات دارد و به رنج و نقص در عملکرد منجر می‌شود. در مقاله‌ی پیش‌رو، یکی از شناخته‌شده‌ترین اختلالات روانی، یعنی اختلال شخصیت مرزی را می‌شناسیم.
لیست مطالب
تعریف اختلال شخصیت مرزی به زبان ساده
اختلال شخصیت مرزی، «borderline personality disorder» که به‌اختصار «BPD» نامیده می‌شود، یکی از اعضای خانواده‌ی اختلالات شخصیت «personality disorders» است. فرد مبتلا به این اختلال، از طرد شدن خیلی می‌ترسد. برای همین، به‌محض آشنایی با دیگری، به او می‌چسبد و رابطه‌ای بسیار صمیمانه و البته پر از چالش برقرار میکند. اما اگر حس کند که طرف مقابل، به‌اندازه‌ی کافی به او محبت و توجه ندارد، به‌سرعت به رابطه‌اش پایان می‌دهد.
تفکر سیاه‌وسفید در مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی، باعث می‌شود که آنها، دیگران را به دو دسته‌ی خوب‌ها و بدها تقسیم کنند؛ یعنی آدم‌ها درنظرشان یا فرشته‌اند یا دیو! به همین دلیل زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، معمولا به‌دلیل بی‌ثباتی در هیجانات و رفتارها، خشم زیاد و ترس شدید از طردشدن، تنهایی و هم‌چنین دست زدن به رفتارهای پرخطر، اغلب با چالش‌ها و مشکلات زیادی همراه است.
دیگر ویژگی‌های شاخص BPD، شامل این موارد می‌شود؛ بی‌ثباتی در روابط شخصی، نداشتن اعتماد به نفس، تغییرات خلقی، رفتار بی‌پروا، بدون فکر و تغییرات دائمی در طرز تفکر درباره‌ی خود.
یکی از موقعیت‌هایی که اختلال شخصیت مرزی، در آن نمود بارزی دارد، وقتی است که فرد احساس میکند در رابطه‌ای شخصی انتظاراتش برآورده نشده‌است. او که به طردشدن زیادی حساس است، در چنین وضعیتی نوسانات هیجانی شدیدی تجربه میکند، شامل؛
- تغییرات غیرقابل‌پیش‌بینی در اعتمادبهنفس
- دوره‌های افسردگی، آسیب‌رسانی به خود، تفکر و اقدام به خودکشی
- رفتارهای بی‌پروا مثل مصرف مواد و بی‌بندوباری جنسی
مطلب مرتبط: علائم، روش های تشخیص و درمان اختلال افسردگی چیست؟
علایم اختلال شخصیت مرزی در DSM-5
حالا یک تصویر کلی از این اختلال در ذهن دارید. برای آن‌که این اختلال را بهتر و دقیق‌تر بشناسید، نگاهی بیندازید به تابلوی علائم بالینی اختلال شخصیت مرزی در DSM-5 که توضیح می‌دهد فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، در همه‌ی بخش‌های زندگی (روابط میان‌فردی، شناخت خود و احساسات و هیجاناتش)، عدم‌ثبات نشان می‌دهد.
رفتار تکانشی (بدون فکر و ناگهانی) در این افراد، بارز است. برای تشخیص اختلال شخصیت مرزی، پنج مورد (یا بیشتر) از علایم زیر باید وجود داشته‌باشد.
معیارهای DSM-5 برای اختلال شخصیت مرزی
| 1. فرد برای این‌که دیگران او را ترک نکنند، مستأصلانه تلاش میکند. |
| 2. فرد، روابط میان‌فردی بی‌ثبات و پرتنشی دارد. |
| 3. فرد، اختلال هویت دارد و خودپنداره و خودانگاره‌‌اش بی‌ثبات است. |
| 4. فرد، حداقل در دو زمینه که احتمال آسیب‌رسانی به خود وجود دارد، رفتار تکانشگر دارد؛ سکس، مصرف مواد، رانندگی خطرناک، بینج‌ایتینگ |
| 5. فرد، مکررا رفتارهای انتحاری درپیش می‌گیرد؛ ژست و حالت خودکشی، خودزنی، تهدید به خودکشی |
| 6. فرد، ثبات هیجانی ندارد؛ غمگینی، زودرنجی و زودخشمی یا اضطراب که چندساعت طول می‌کشد. |
| 7. فرد به‌طور دائم احساس خلأ میکند. |
| 8. فرد، خیلی زود، به‌دفعات و نامتناسب با محرکِ خشمگین‌کننده، عصبانی می‌شود. |
| 9. فرد، افکار پارانوئیدی موقت و مرتبط با استرس دارد یا سمپتوم‌های گسستگی نشان می‌دهد. |
علل اختلال شخصیت مرزی چیست؟
شما الان دقیقا می‌دانید که علائم این اختلال چیست و احتمالا می‌توانید آن را از سایر اختلالات شخصیتی که می‌شناسید، تمییز بدهید. اما این اختلال، از کجا می‌آید؟ چه علائمی در ابتلا به اختلال شخصیت مرزی، دخیل‌اند؟
1. سابقه‌ی خانوادگی
تجربههای کودکی، شامل بدرفتاری، سوء‌استفاده‌ی جنسی، غفلت و نادیده گرفته شدن ازسوی والدین، والدین بی‌محبت یا بی‌ثبات، سابقه‌ی سوء‌مصرف مواد و الکل در خانواده و بیماری روانی والدین، معمولا در افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی دیده می‌شود.
مطلب مرتبط: اختلالات اضطرابی چیست؟ طبقه بندی، روش های تشخیص و درمان
2. عوامل ژنتیکی و زیستی
اختلال شخصیت مرزی، با اختلال دوقطبی ارتباط دارد و در اختلال دوقطبی، یک عنصر ژنتیک مهم وجود دارد. بنابراین وراثت در ابتلا به اختلال شخصیت مرزی، دخیل تلقی می‌شود. کژکاری در ترشح «دوپامین» و «سروتونین»، یکی دیگر از دلایل زیستی ابتلا به این اختلال فرض می‌شود، به دو دلیل؛
1. این دو انتقال‌دهنده‌ی شیمیایی در تکانشگری، پردازش اطلاعات هیجانی و شناخت نقش دارند.
2. داروهای تنظیم‌کننده‌ی دوپامین و سروتونین، بر علائم این اختلال، تأثیر می‌گذارند.
عامل زیستی سوم، وجود نابهنجاری در بخش‌های «هیپوکامپ» و «آمیگدالا»ی مغز است. از آن‌جایی‌که این بخش‌ها در کنترل و تنظیم هیجانات نقش دارند، فرض می‌شود که اختلال در عملکرد آنها می‌تواند به اختلال شخصیت مرزی، منجر بشود.
3. عوامل روان‌شناختی
همان‌طور که پیش‌تر توضیح دادیم، تفکر سیاه‌وسفید در افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، دیده می‌شود. این تفکر و مکانیسم دفاعی «splitting» یا «جداسازی/ دوگانه‌انگاری»، اختلال شخصیت مرزی را این‌طور توضیح می‌دهد؛ فرد، به‌دلیل باور به قانون «همه یا هیچ» در روابط بین‌فردی‌اش به مشکل می‌خورد چون قائل به هیچ حدوسطی نیست و کوچک‌ترین رفتاری می‌تواند دیگریِ ازنظر او «خیلی خوب» را به فردی «کاملا بد» تبدیل کند.
تفاوت اختلال شخصیت مرزی و دوقطبی چیست؟
تشخیص افتراقی اختلالات دوقطبی از شخصیت مرزی، دشوار است چون این دو اختلال می‌توانند به‌صورت کاموربید (همایند) حضور داشته‌باشند. با این‌حال، براساس نشانه‌هایی می‌توان این دو اختلال را از هم متمایز کرد. برای مثال افراد مبتلا به اختلالات دوقطبی، معمولا مشکلات خواب را تجربه می‌کنند و تغییرات در خلق‌وخوی آنها بارز و طولانی‌مدت است؛ درحالی‌که در مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی، چنین نیست. این افراد، بیشتر چالش در روابط بین‌فردی و خودزنی را تجربه می‌کنند که آنها را از این لحاظ با مبتلایان به اختلالات دوقطبی، متمایز میکند.
در تشخیص افتراقی اختلال شخصیت مرزی، باید سایر اختلالات شخصیت را هم درنظر داشت. مبتلایان به این اختلال، فاقد کارهای عجیب‌وغریب و تفکر ارجاعی هستند که در اختلال شخصیت اسکیزوتایپال دیده می‌شود. هم‌چنین شکاکیت افراطی که مشخصه‌ی اختلال شخصیت پارانوئید است، در آنها مشاهده نمی‌شود.
اختلال شخصیت نمایشی، خودشیفته و وابسته هم با اختلال شخصیت مرزی هم‌پوشانی دارند. برای تشخیص افتراقی باید حواستان باشد که مبتلایان به این سه اختلال، هویت باثبات‌تری دارند و رفتارهای آسیب‌رسان به خود و رفتارهای انتحاری مزمن در آنها کمتر دیده می‌شود.
مطلب مرتبط: اختلال دوقطبی چیست؟ طبقه بندی، روش های تشخیص و درمان
برای درمان اختلال شخصیت مرزی چه باید کرد؟
شناخت این اختلال و علائم آن، قرار است درنهایت به انتخاب یک خط درمانی مناسب و موثر ختم شود. خبر خوب آن‌که مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی، از وضعیتشان احساس ناراحتی می‌کنند و نسبت به وجود مشکل پذیرش دارند. برای همین با احتمال بیشتری درمقایسه با افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی و خلقی، در جست‌وجوی درمان برمی‌آیند.
پروتکل درمان اختلال شخصیت مرزی، شامل دو روش مکمل می‌شود؛
⇐ دارودرمانی: داروهای ضدتشنج و آنتی‌سایکوتیک‌های جدید
⇐ روان‌درمانی: رفتاردرمانی دیالکتیک برای مقابله با عوامل استرس‌زایی که تحریک‌کننده‌ی رفتارهای انتحاری هستند.
سخن پایانی
تعریف و طبقه‌بندی اختلالات روان‌شناختی در منابع دانشگاهی مختلف، ممکن است قدری متفاوت باشد. بنابراین بهتر است برای مطالعه‌ی اختلال شخصیت مرزی، به‌قصد امتحانات کلاسی یا شرکت در آزمون ارشد روانشناسی و یا دکتری، از منبع معرفی‌شده‌ی استادتان استفاده کنید. توضیحات ما در مقاله فوق به یک منبع مشخص استناد میکند، می‌تواند به‌عنوان مرجع مکمل برایتان مفید باشد.
منابع
آسیب شناسی روانی گنجی جلد دوم (براساس DSM-5)، تألیف مهدی گنجی، نشر ساوالان، جلد دوم
