مکانیسم های دفاعی رایج در روانشناسی + مثال

مکانیسم های دفاعی چیست؟ حتما تابحال با جملاتی از این قبیل روبه رو شده اید که؛ «از دست رییسش عصبانی بود، خشمش رو سر بچه‌ش خالی کرد»، «تو سیگار می‌کشی، چون می‌خوای از مشکلت فرار کنی.»، «من اصلا هیچی از دوران کودکیم یادم نمیاد.» وجه مشترک این جملاتِ آشنا، چیست؟ اگر از علم روانشناسی بپرسید، می‌گوید در همه‌ی آن‌ها پای مکانیسم ‌های دفاعی، درمیان است. راهبردهایی که به‎‌طور ناهشیار به‎‌کار می‌گیریم تا از خودمان محافظت کنیم. اما چطور؟ مکانیسم های دفاعی چطور به ما کمک می‌کنند؟ در ادامه‌‎ی مطلب به همه‌ی این سوالات جواب می‌دهیم تا بفهمیم سازوکار دفاعی درون روان ما مشغول چه کاری است و چطور بر رفتارمان تأثیر می‌گذارد.

مکانیسم های دفاعی فروید

اولین‌بار، «زیگموند فروید»، روان‌کاو آلمانی برجسته بود که از مکانیسم دفاعی روانی و انواع آن حرف زد. بعدها دخترش، «آنا فروید» و دیگران هم پی این نظر را گرفتند و سعی کردند بر ابعاد پنهان انسان، نور بیندازند. برای این‌که معنی مکانیسم دفاعی را خوب بفهمیم، اول باید با زیربنای آن، یعنی نیروهای ذهنی، آشنا شویم.

نیروهای ذهنی چیست؟

فروید می‌گفت نیروهای ذهنی، سه دسته‌اند؛

• • نهاد یا اید (id)
  • خود یا ایگو (ego)
  • فراخود یا سوپرایگو (superego)

اگر این کلمه‌ها پیش‌تر به گوشتان نخورده‌است، اصلا نگران نشوید. خیلی ساده همه‌شان را تعریف می‌کنیم.

اید، ایگو و سوپرایگو چیست؟

• • اید، از همان روز اول تولد در ما وجود دارد و چیزی که ازمان می‌خواهد، برآورده کردن فوری و بدون تأخیر همه‌ی نیازها و خواسته‌هاست. دیده‌اید نوزاد، کمترین تأخیری را تحمل نمی‌کند؟ وقتی گرسنه است، فورا باید گرسنگی‌اش برطرف شود. همین‌که تشنه می‌شود، باید بهش آب برسد. خب در این مرحله، اید است که او را پیش می‌برد. اما نهاد یا اید که طبق اصل «لذت» عمل می‌کند، به‌تدریج با بزرگ شدن نوزاد با محدودیت‌هایی مواجه می‌شود.

• • به‌تدریج، دنیای خارج محدودیت‌های بیشتر و بیشتری اعمال می‌کند. بچه، کم‌کم می‌فهمد که قرار نیست همه‌ی نیازهایش درجا و بدون چون‌وچرا برآورده شود. از حدود یک‌سالگی، ایگو تشکیل می‌شود تا راهی پیدا کند که هم نیازها و امیال برطرف شوند و هم با محیط بیرون، سازگار شود. ایگو یا خود، طبق اصل «واقعیت» عمل می‌کند. فرد، کم‌کم یاد می‌گیرد که تأخیر در ارضای نیازها را بپذیرد تا از محیط بیرون، واکنش بدی دریافت نکند.

• فرد، وقتی بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود، با موانع بیشتری بر سر ارضای نیازهایش مواجه می‌شود؛ خانواده، فرهنگ، اخلاقیات، ارزش‌های جمعی، قانون و هنجارها. سوپرایگو باعث می‌شود که فرد دیگر متوجه ‌شود که برای پذیرفته شدن در اجتماع، باید به ارزش‌های تعیین‌شده عمل کند و حتی فراتر از این، آن ارزش‌ها را درونی کند؛ انگار که از اول، مال خودش بوده‌اند! وجدان، جزئی از همین روند درونی‌سازی است.