بررسی نظریه ترتیب تولد آدلر و تاثیر آن بر شخصیت فرزندان

شما و خواهر و برادرهایتان، والدین یکسانی دارید و همگی در یک خانه، بزرگ شده‌اید؛ پس چرا این‌قدر با هم فرق دارید؟ رفتار، روحیات و علایق متفاوت و حتی متضاد شما از خواهر و برادرهایتان، از کجا ناشی می‌شود وقتی هم ازنظر ژنتیکی، مشابه هستید و هم تربیت و محیط یکسانی داشته‌اید؟ این سوال‌ها، خیلی سال پیش، ذهن یک روان‌پزشک اتریشی به‌نام «آلفرد آدلر» را حسابی به خودشان مشغول کردند که نتیجۀ آن، پیدایش نظریه ترتیب تولد آدلر بود. آدلر که براساس مشاهدات و تجربیات شخصی‌اش متوجه شده‌بود فرزندان یک خانواده، علی‌رغم شباهت‌هایشان، تفاوت‌های چشم‌گیری با هم دارند، قضیه را زیر سر این نظریه می‌دانست. او معتقد بود خواهر و برادرهای متولدشده در یک خانواده، محیط اجتماعی یکسانی ندارند. عجیب به‌نظر می‌رسد اما آدلر می‌گوید مهم است که شما چه زمانی وارد خانواده‌تان شده‌باشید؛ آیا خواهر و برادر بزرگتری قبل از شما وجود داشته؟ آیا بعد از شما خواهر و برادری به‌دنیا آمده؟ والدینتان در زمان تولد و کودکی شما، چه منش، طرز تفکر و رفتاری داشته‌اند؟

آدلر، به اثر ترتیب تولد بر شخصیت، باور داشت و بر همین اساس دربارۀ چهار موقعیت «فرزند اول»، «فرزند دوم»، «فرزند آخر» و «تک‌فرزند»، فرضیه‌پردازی کرد. در ادامه، ویژگی‌های فرزندان اول، میانی و آخر و تک‌فرزندان را از دید این روان‌پزشک، می‌خوانید.

منشا پیدایش نظریه ترتیب تولد بر شخصیت آدلر چه بود؟

جرقۀ اهمیت ترتیب تولد از تجربیات شخصی در ذهن آدلر، زده شد. او که به بیماری نرمی استخوان مبتلا بود، بخش زیادی از کودکی‌اش را به حسادت به برادر بزرگترش گذراند. برادر سالم و قوی‌بنیۀ آدلر، می‌توانست آزادانه بازی و ورزش کند درحالی‌که او مجبور بود یک گوشه بنشیند و فقط تماشا کند. خب، محیط و شرایط، برای او و برادرش یکسان بود؛ منتها آن‌ها درمعرض رفتارهای متفاوتی قرار داشتند. آلفردِ کوچک، به‌دلیل شرایط جسمانی‌اش، توجه و محبت زیادی دریافت می‌کرد و اصطلاحا لوس شده‌بود اما این موقعیت، دوام چندانی نداشت. چون بعد از او فرزند دیگری به‌دنیا آمد و دورانِ پادشاهی ناگهان به‌سر رسید. این تجربیات اولیه، نقش تعیین‌کننده‌ای در زندگی آیندۀ آدلر داشت.

او که در کودکی، احساس حقارت زیادی را تجربه کرده‌بود، برای جبران کردن ضعف‌های جسمانی‌اش، مجبور بود سخت تلاش کند. از آن‌جایی‌که جثه و وضعیت بدنی‌اش، توجه کسی را جلب نمی‌کرد، مجبور بود با رفتار گرم و معاشرتی‌اش نظر مثبت دیگران را به خودش برانگیزد. حتی شغلی که انتخاب کرد، تحت‌تأثیر تجربیات کودکی‌اش بود. برادر کوچکتر آدلر، در چهارسالگی به ذات‌الریه مبتلا شد و او که از پزشک شنیده‌بود برادرش درحال مرگ است، تصمیم گرفت در آینده دکتر شود. همین کار را هم کرد و بعد از گذراندن دورۀ پزشکی، تخصصش را در روان‌پزشکی گرفت. حرفه‌ای که در آن، می‌توانست تجربیات شخصی و دانشش را به‌هم پیوند بزند. تاثیر خانواده در شخصیت ناشی از ترتیب تولد، یکی از نتایج این پیوند بود. آدلر، معتقد بود برخورد متفاوتی که متناسب با زمان تولد کودک در خانواده با او می‌شود، بر جهان‌بینی کودک، انتخاب هدف و سبک زندگی او تأثیر می‌گذارد. حالا برویم سراغ جزئیات نظریۀ آدلر درمورد ترتیب تولد فرزندان.