مراحل رشد زبان کودک (از 2 ماهگی تا 11 سالگی)

عوامل موثر بر رشد زبان کودک

خب ما حالا مراحل رشد زبان کودک از بدو تولد تا پایان دورۀ کودکی را می‌شناسیم. اما این زبان، دقیقاً چطور آموخته می‌شود؟ فرایند یادگیری زبان در انسان، سال‌هاست که سهم مهمی از تحقیقات و آزمایش‌های علمی را به خودش اختصاص داده‌است. علی‌رغم وجود نظریات گوناگون که هرکدام ازمنظری متفاوت، رشد زبان را توضیح می‌دهند، دانشمندان بر سر دو فاکتور «زمینۀ فطری» و «یادگیری»، با یکدیگر اتفاق نظر دارند. زمینۀ فطری می‌گوید انسان به‌دلیل مبنای ژنتیکی است که می‌تواند زبان بیاموزد، چیزی که در سایر حیوانات وجود ندارد. و همین زمینۀ فطری است که باعث می‌شود کودکان، صرف‌نظر از فرهنگ و زبان مادری، مراحل رشد زبانی یکسانی را پشت‌سر بگذارند. فاکتور دوم، یادگیری، توضیح می‌دهد که تقلید از بزرگترهاست که باعث می‌شود ظرفیت بالقوۀ آموختن زبان، بالفعل و زبان خاصی یاد گرفته شود. برای همین است که کودکی که در خانوادۀ فرانسوی بزرگ می‌شود، از طریق تقلید، فرانسوی حرف زدن را یاد می‌گیرد و کودکِ بزرگ‌شده در خانوادۀ ایرانی، زبان فارسی را می‌آموزد.

چرا زمان شروع به سخن گفتن در کودکان با یکدیگر متفاوت است؟

وقتی دربارۀ مراحل رشد زبان حرف می‌زنیم، باید حواس‌مان به تفاوت‌های فردی باشد. یعنی نباید تصور کنیم که همۀ بچه‌ها قرار است دقیقاً در یک سن مشخص، به فلان تکلیف زبانی معین برسند. مثلاً به‌طور کلی گفته می‌شود که بچه‌ها اولین کلمه‌شان را در حدود یک‌سالگی به‌زبان می‌آورند اما سن بیان اولین واژه، می‌تواند بین 8 تا 18ماهگی متغیر باشد و قرار نیست برای همۀ کودکان در یک‌سالگی اتفاق بیفتد. چراکه ترکیبی از مسائل ژنتیکی، محیطی و خلق‌وخو، بر چگونگی رشد زبان تأثیر می‌گذارند. مثلاً یک کودک خجالتی، نسبت به‌ هم‌سن‌وسال‌های خودش زمان بیشتری منتظر می‌ماند تا درک کند و بعد شروع به حرف‌زدن می‌‎کند اما وقتی زبان باز می‌کند، دامنۀ لغاتش به‌سرعت گسترش پیدا می‌کند.

کیفیت گفت‌وگوی والدین با کودک، وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانواده که بر شدت تحریک کلامی تأثیر می‌گذارد و میزان کتاب‌خوانی والدین برای کودک، ازجمله عوامل محیطی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری زبان دارد. والدینی که بازخورد دقیق و مشخص به کودک می‌دهند، به مهارت‌های زبانی فرزندشان کمک می‌‎کنند، مثلاً؛ وقتی کودک به‌صورت کلی و مبهم، صرفاً می‌گوید «ماشین»، والد جواب می‌دهد: «کدوم ماشین رو می‌خوای؟ اونی که رنگش قرمزه؟» ازطرفی، والدینی که خطاهای دستوری و زبانی فرزندشان را به‌صورت افراطی اصلاح می‌کنند، با عیب‌جویی‌های مکررشان، کودک را از به‌کار بردن آزادانۀ زبان و کسب مهارت‌های جدید زبانی، ناامید می‌کنند.

به‌علاوه، نقش زبان مادری را هم باید درنظر گرفت. مثلاً یک کودک سوئدی در دوسالگی، بین 180 تا 200 کلمه بلد است و یک کودک چینی، حدود 500 کلمه. چون در زبان سوئدی، صداهای گفتاری پیچیده، تشخیص‌دادن مرز هجا و کلمه را سخت می‌‎کند درحالی‌که زبان چینی، واژه‌های کوتاه زیادی دارد که تلفظشان برای کودک آسان است.