کودکان در زمان رشد، ممکن است دچار مشکلات متعددی شوند. یکی از این مشکلات که والدین را بسیار نگران می‌کند، اختلال روانی کلام یا لکنت زبان در کودکان است. اما این اختلال واقعاً نگران‌کننده است؟ درمانی برای لکنت زبان وجود دارد؟ اصلاً علت به وجود آمدن لکنت زبان در کودکان چیست؟ این مقاله، تمامی سوالات و ابهامات شما را در رابطه با اختلال روانی کلام پاسخ می‌دهد.
لیست مطالب
لکنت زبان چیست؟
اختلال روانی کلام که با نام‌های مختلفی مثل لکنت زبان، اختلال روان‌گویی، اختلال سیالی کلام و اختلال فصاحت گفتار شناخته می‌شود، بیانگر مشکل اساسی در تولید گفتار است. کودکان مبتلا به اختلال روانی کلام، مشکلات زبانی ندارند. این کودکان از آنچه که می‌خواهند بگویند باخبرند اما توانایی صحیح بیان کردن مطلب را ندارند. لکنت زبان، تلفظ مکرر و طولانی سیلاب‌های معینی است که باعث اختلال در ارتباط کلامی می‌شود.
تاریخچۀ لکنت زبان
یکی از اولین کتاب‌ها در زمینۀ اختلالات گفتاری توسط «ساموئل پاتر»، در سال 1882میلادی نوشته‌شد. پاتر، پزشکی در آمریکا بود که خود به اختلال لکنت زبان مبتلا شده‌بود. او در کتابش به بررسی اختلالات گفتاری و درمان‌هایی برای آن‌ها اشاره کرد. یکی از درمان‌های پیشنهادی پاتر برای لکنت زبان، تمرین همخوانی صدادار بود. 30سال بعد از کتاب پاتر، کتابی با نام «پزشکان گفتار» در آلمان منتشر شد که روش‌های متعددی را برای مشکلات زبان گردآوری کرد.
تشخیص و نشانه های لکنت زبان در کودکان
انجمن روان‌پزشکی آمریکا برای تشخیص اختلال لکنت زبان، جدول ملاک‌های تشخیصی این اختلال ارائه و این نکته را عنوان کرده‌است که این لکنت زبان، با وقوع مکرر و محسوس یک یا تعداد بیشتری از موارد عنوان‌شده در جدول تأیید می‌شود.
| علائم |
| – تکرار صدا و هجا |
| – طولانی کردن صدای حروف صدادار و بی‌صدا |
| – کلمات بریده‌بریده (مثل مکث داخل کلمه‌ها) |
| – وقفه‌های قابل شنیدن یا ساکت (مکث‌های کامل‌شده یا ناکامل در گفتار) |
| – درازگویی‌ها (جایگزین کردن کلمه برای اجتناب از کلمات مشکل‌آفرین) |
| – ادای کلماتی که با تنش جسمانی اضافی تولید می‌شوند. |
| – تکرارهای کلمۀ تک‌هجایی (مثل: من – من – من او را می‌بینم.) |
- نکتۀ 1: شروع نشانه‌ها در اوایل دوران رشد (از بدو تولد تا 3 سالگی) است.
- نکتۀ 2: این اختلال، موجب اضطراب در صحبت کردن، محدودیت در ارتباط و مشکلات اجتماعی و مشکل در عملکرد تحصیلی و شغلی می‌شود.
نمود ظاهری لکنت زبان در کودکان چیست؟
علاوه‌بر معیارهای تشخیصی که انجمن روان‌پزشکی آمریکا برای اختلال لکنت زبان در کودکان، بیان کرده‌است، این اختلال، با علایمی که در ادامه می‌آید هم خودش را نشان می‌دهد.
- تکرار کلمات بیش از سه بار: ادای صدای خاص مانند «اوه» برای پنهان کردن مشکل ناروایی کلام
- کشیدن صدا: حرف زدن خاص و کشیده (س، س، س، سلام)
- توقف‌های طولانی و مکرر: مکث‌های زیادی
- اضطراب در زمان سخنرانی یا صحبت در جمع
- خشم و انزجار در زمان نشان دادن ضعف گفتاری
علل به وجود آمدن لکنت زبان در کودکان چیست؟
تا امروز توجیهی جامع و دقیق برای اختلال لکنت زبان در کودکان وجود ندارد اما عللی همچون: فعالیت مغز، ژنتیک و چند علت دیگر این اختلال را تاحدی توجیه می‌کنند. در ادامه، علمی‌ترین دلایل برای لکنت زبان را ذکر کرده‌ایم.
- اضطراب:کودکان خردسالی که لکنت دارند، ممکن است خلق‌وخویی داشته‌باشند که پیش‌زمینه‌ای برای اضطراب و عدم تنظیم هیجان آماده کند. تأثیر اضطراب بر تشدید لکنت زبان، در سنین بزرگسالی بیشتر از کودکی است.
- وراثت و ژنتیک: لکنت زبان، توارث‌پذیر است. 28درصد کودکانی که لکنت دارند، والدینی دارند که در کودکی لکنت زبان داشته‌اند. در 43درصد هم حداقل یکی از اعضای خانواده لکنت داشته‌است.
- فعالیت مغز: چند پژوهش به تفاوت کارکرد مغز بین کسانی لکنت دارند و ندارند، اشاره می‌کنند. در این پژوهش‌ها ادعا شده‌است که افراد دارای لکنت زبان، اغلب فعالیت بیش‌ازحد نیمکرۀ راست را نشان می‌دهند.
- عقیده‌ای قدیمی نیز وجود دارد که علت لکنت زبان در کودکان را مشکل هیجانیِ حل‌نشده یا اضطرابی برای جبران فقدان علائم حمایتی، می‌داند.
- علل لکنت زبان در بزرگسالی، شامل مواردی مثل سکتۀ مغزی و ضربه به سر می‌شود.
میزان شیوع و سیر لکنت زبان چیست؟
لکنت زبان در کودکان، معمولاً بین 24 تا 48ماهگی آشکار می‌شود و خیلی کم پیش می‌آید که بعد از 6سالگی ادامه پیدا کند. لکنت زبان، به‌صورت ناگهانی در خردسالی آغاز و نشانه‌هایش درعرض 2 تا 3 روز پدیدار می‌شود. تحقیقات و مطالعات نشان می‌دهند که 5درصد از کودکان در مقطعی از دورۀ کودکی خود مشکلات لکنت زبان دارند. 11درصد از کودکان تا 4سالگی دارای لکنت زبان هستند و 80 درصد آن‌ها پیش از یک‌سال یا کمی بیشتر بعد از حضور داشتن در مدرسه، از این اختلال خلاص می‌شوند. در 20درصد از کودکان مبتلا به اختلال روانی کلام، مشکل تا نوجوانی و بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. شیوع این اختلال در پسرها بیشتر است.
آیا لکنت زبان در کودکان مسئله‌ای نگران کننده برای والدین است؟
از آن‌جایی‌که کودک در دوران رشد است و هنوز درحال یادگیری صحبت کردن، درجریان لکنت زبان، بخشی از این فرایند یادگیری با مشکل روبه‌رو و به عدم شیوایی و روانی کلام کودک منجر نی‌شود. برخی کودکان این مرحله از یادگیریِ کلامی را بدون مشکل طی می‌کنند اما برخی دیگر با سرعت کمتری پیشرفت می‌کنند و نیازمند زمان بیشتری هستند. والدین اگر بیشتر از یک‌سال، نشانه‌های لکنت زبان را در کودکان خود مشاهده کردند، بهتر است به گفتاردرمانگر مراجعه کنند.
برای درمان لکنت زبان در کودکان چه باید کرد؟
اکثر کودکانی که لکنت زبان دارند، تا سنین مدرسه بهبود پیدا می‌کنند. درواقع، لکنت زبان قبل از 5سالگی خودبه‌خود درمان می‌شود. احتمال بهبود اختلال لکنت زبان در کودکان کم‌سن‌تر، دخترها و کودکانی که عضوی از خانواده‌های آن‌ها که لکنت داشته و بهبود یافته، بیشتر است. درمان کودک 6 تا 7سالۀ دارای لکنت زبان نیز دشوار نیست و براساس منابع اطلاعاتی و تحقیقات جدید به‌سادگی انجام می‌شود. در درمان کودکان مبتلا به لکنت زبان، خانواده و افراد نزدیک به آن‌ها نقش مهمی دارند. رفتارهایی که افراد خانواده و نزدیکان کودک می‌توانند برای بهبود او(تحت عنوان درمان شناختی) انجام دهند، شامل موارد زیر می‌شود:
- برای روبه‌رو شدن کودک با لکنت زبان، به او احساس نادرستی را تحمیل نکنید و از او درخواست نداشته‌باشید که مشکلش را پنهان کند یا در زمان صحبت از او ایراد نگیرید. با این رفتارها احساس شرمندگی و خجالت را در زمان صبحت کردن به کودکتان انتقال می‌دهید و صحبت کردن را برای او سخت‌تر می‌کنید. درعوض به او بگویید که به لکنت زبان خود به‌عنوان ویژگی نگاه کند و نه ایراد.
- زمانی که کودک به‌خوبی صحبت می‌کند، حتماً او را تشویق کنید. اما حواستان باشد زمانی که خوب صحبت می‌کند، واکنشی که نشان‌دهندۀ تعجب زیاد باشد، از خود نشان ندهید. چراکه این کار، ناخودآگاه به او احساس بدی می‌دهد.
- موقعیت‌ها را درنظر بگیرید. احتمالا متوجه خواهیدشد که در زمان عصبانیت لکنت کودک بیشتر می‌شود، پس سعی کنید در این مواقع، آرامشتان را حفظ کنید و خشم او را بیشتر نکنید. زمانی که کودک، استرس و اضطراب دارد، کمکش کنید اعتماد‌به‌نفسش را بازیابی کند به او برای صحبت کردن در جمع، اصرار نکنید. اضطراب، می‌تواند لکنت زبان را بیشتر کند و آرامش را در زمان صحبت کردن ازبین ببرد.
- حین صحبت کودک چیزی نگویید. سعی کنید به حرف‌هایش به‌خوبی توجه کنید و زمان کافی برای حرف زدن به او بدهید. به فرزندتان احساس آرامش بدهید و از اصلاح کردن کلماتش خودداری کنید. هر روز برای مکالمه با کودکتان وقت بگذارید و محیط امنی را برای شنیدن او فراهم کنید.
- زمانی که کودک از ناراحتی و نگرانی‌اش دربارۀ لکنت زبان با شما صحبت می‌کند، ابراز همدلی کنید اما به او احساس ناتوانی ندهید و از عباراتی همچون: «خیلی کندی» یا «این غلطه، دوباره بگو» استفاده نکنید. ناامید بودن شما تأثیر منفی زیادی بر کودکتان می‌گذارد.
- مجموع این توصیه‌ها به‌طور کل برای مدیریت شرایط بیرونی و فراهم کردن محیطی زندگی خالی از منفی بودن است.
درمان لکنت زبان در نوجوانان
کودکانی که تا نوجوانان و بزرگسالی این اختلال را با خود به همراه دارند هم با انجام برخی فعالیت‌ها می‌توانند لکنت زبان خود را کمرنگ کنند. مثلاً می‌توانند گاهی تنهایی آواز بخوانند، با صدای بلند کتاب مطالعه کنند، ایفای نقشی را در یک نمایش برعهده بگیرند، جملات دیگران را آرام پیش خودشان تکرار کنند، با حیوانی دست‌آموز صحبت کنند و گاهی به مونولوگ و صحبت با خود بپردازند. تمامی این فعالیت‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا به‌مرور زمان لکنت زبانشان کاهش پیدا کند. در ادامه، دیگر درمان‌های فردمحور لکنت زبان را مرور خواهیم‌کرد.
-
کاهش سرعت در صحبت کردن
یکی از راه‌های موثر برای جلوگیری از لکنت زبان، آهسته و شمرده صحبت کردن است. عجله داشتن برای بیان آنچه در فکرتان دارید و صحبت کردن سریع، باعث ایجاد مشکل در ادا کردن کلمات می‌شود. گاهی میان صحبت کردن، چندنفس عمیق بکشید و صبوری میان کلام را تمرین کنید.
-
ضبط صدا
با ضبط کردن صدای خودتان می‌توانید به این تشخیص برسید که کدام کلمات و عبارات را به‌سختی ادا می‌کنید. حتی برخی اوقات شما متوجه لکنت خود در گفتار نمی‌شوید اما با شنیدن صدای خودتان بیشتر و بهتر می‌توانید ایرادات خود را در گفتار پیدا و اصلاح کنید. این کار شاید در ابتدا کمی سخت و اذیت‌کننده باشد اما پیشرفت زیادی را برایتان به‌وجود می‌آورد.
-
تمرین‌های گفتاری
در یک محیط امن با افرادی که با آن‌ها احساس راحتی دارید، به تمرین‌های صحبت کردن بپردازید. این کار به‌مرور زمان به شما کمک می‌کند تا برای صحبت اصلی خود آماده شوید. گاهی نیز پیشنهاد می‌شود به گروه‌های همیاری ملحق شوید تا این احساس را که این مشکل تنها برای شماست، در خودتان از بین ببرید و با لکنت زبان خود بهتر کنار بیایید.
-
تمرین مدیتیشن
مدیتیشن و ذهن‌آگاهی به شما کمک می‌کند تا آرامشتان را حفظ کنید و بر افکار و رفتار خود تمرکز داشته‌باشید. مدیتیشین به شما کمک می‌کند اضطرابتان در زمان سخن گفتن کاهش پیدا کند و درنتیجه بر لکنت زبانتان اثر مثبت بگذارد.
مطلب مرتبط: مایندفولنس یا ذهن آگاهی چیست و چه کاربردی دارد؟
نظریه‌های لکنت زبان
در زمینۀ لکنت زبان، دو نظریۀ مهم عنوان شده‌است. اولی، نظریۀ دوعاملی لکنت زبان است که شرطی‌سازی کلاسیک و کنشگر را در شروع و ادامۀ لکنت زبان، موثر می‌داند. طبق این نظریه، کودکان زمانی لکنت زبان را شروع می‌کنند که رفتار والدین و عدم تأیید آن‌ها با عدم فصاحت (معنی واژه در پاراگراف آخر) کلامشان هم‌زمان شده‌باشد. نظریۀ دوعاملی، ازسوی کودکان مبتلا به اختلال زبان تأیید شده‌است؛ آن‌ها گزارش داده‌اند که در زمان لکنت زبان، موقعیت‌های همراه با تنش و تشویش را تجربه می‌کنند. نظریۀ دوم، نظریۀ تقلای انتظاری لکنت زبان است. این نظریه، بیان می‌کند که کودکان بزرگتر و نوجوانانی که عدم فصاحت گفتار دارند، انتظار دارند که صحبت‌کردنشان دشوار و اضطراب‌آور باشد.
روش‌های درمانی اختلال روانی کلام
علاوه‌بر روش‌های شناختی گفته‌شده، شیوه‌های درمانی مختلفی برای لکنت زبان به‌کار گرفته می‌شود. یکی از این روش‌ها، درمان با داروست که به‌عنوان روشی ثانویه درنظر گرفته می‌شود و در برخی موارد مورداستفاده قرار می‌گیرد. بعضی از پزشکان داروهایی همچون بنزودیازپین‌ها یا داروهای ضدافسردگی برای کنترل لکنت زبان تجویز می‌کنند. درمان دیگر، استفاده از وسایل پزشکی است؛ دستگاه‌های شنوایی (برای بهبود شنوایی و تلفظ کلمات)، دستگاه تلفظی (برای تمرین مداوم تلفظ کلمات)، دستگاه تنفسی (برای تقویت عضلات تنفسی و بهبود تنفس درحین صحبت) و دستگاه بایوفیدبک (برای کاهش اضطراب و بهبود کنترل حرکات دهان). برای کودکان مبتلا به لکنت زبان از روش‌های بازی‌درمانی و گفتاردرمانی هم استفاده می‌شود. البته درمان در کودکان، زمانی آغاز می‌شود که بیش از 6ماه علائم داشته باشند.
تفاوت زبان و گفتار چیست؟
گفتار و زبان اغلب، به‌جای یکدیگر به‌کار برده می‌شوند اما باهم تفاوت دارند. وقتی دربارۀ لکنت زبان حرف می‌زنیم، خوب است که به این تمایز آگاه باشیم. زبان، رمز یا سیستمی نمادی است که برای تبدیل رویدادهای ذهنی غیرقابل مشاهده، افکار و خاطرات به رویدادهای قابل درک استفاده می‌شود. خواندن و نوشتن از اشکال زبان هستند. گفتار، محدودتر از زبان و راهی برای انتقال آن است. به صداهای تولیدشده توسط مکانیسم دهان، لب، زبان و تارهای صوتی، گفتار گفته می‌شود. در تکلم، اصطلاح مهم دیگری وجود دارد به‌نام فصاحت کلام که به‌معنی راحت و خودکار بودن گفتار است و از سه مولفۀ مدت، ریتم و توالی تشکیل می‌شود.
⇐ فصاحت کلام، به سه مورد بستگی دارد.
1. مفهوم‌سازی: یعنی فکر کردن به آنچه قرار است گفته شود.
2. تدوین: به‌معنی رمزگردانی، ترتیب کلمات و تولید صدای مناسب برای تدوین کلام است.
3. بیان: شامل به‌کارگیری دهان، لب، زبان و تارهای صوتی می‌شود. کسانی که لکنت زبان دارند، در قسمت تدوین، دارای نقص هستند.
سخن پایانی
در مقالۀ فوق از وبلاگ روان آموز باتوجه به منابعی که در ادامه معرفی کرده‌ایم، به بررسی اختلال لکنت زبان در کودکان و نوجوانان پرداختیم. چنانچه نظر، پیشنهاد و یا سوالی دارید با ما در بخش دیدگاه‌ها درمیان بگذارید.
منابع
روانشناسی مرضی کودک، اریک جی.مش
آسیب‌شناسی روانی کودک و نوجوان، رابرت وایس
