استرس و اضطراب؛ علائم و راه‌های درمان

استرس خوب است یا بد؟

با توجه به مطالب گفته‌شده، شاید فکر کنید جواب این سوال معلوم است دیگر؛ «استرس، بد است و اه اه اه.» اما بهتر است تفکر «این بد است، آن خوب.»، «این آدم، شریف است و آن آدم بدجنس.» و کلا تفکر صفروصدی و سیاه‌وسفید را کنار بگذاریم. زندگی معمولا پیچیده‌تر از گزاره‌های دوگانه است و طیفی از خوبی و بدی، سیاهی و سفیدی را به ما ارائه می‌دهد. درباره‌ی استرس هم همین قضیه صادق است. استرس هم می‌تواند خوب باشد و هم بد! چه‌طور ممکن است؟

 استرس را طیفی درنظر بگیرید از کم تا زیاد. اگر استرس شما کاملا صفر باشد، نسبت به وقایع مختلف بی‌تفاوت و بی‌خیال خواهیدبود. به‌عنوان مثال وقتی پس‌فردا امتحان دارید و درطول ترم هم درس نخوانده‌اید، اگر هیچ استرسی نداشته‌باشید، چندان انگیزه و محرکی که بروید پای درس‌خواندن را تجربه نمی‌کنید و خب دیگر سمتش هم نمی‌روید. اما اگر استرس و برانگیختگی بسیار زیادی را تجربه کنید، باز هم نتیجه‌ی چندان جالبی به‌دست نمی‌آورید. با استرس، شدید نه تمرکز خواهیدداشت که درس را متوجه شوید و نه وضعیت روانی مناسب درس‌خواندن. ممکن است شدت استرس هم به‌گونه‌ای باشد که بخش اجتنابی شما را فعال کند و شما ناامیدانه به راهکارهای اجتنابی دست بزنید؛ یعنی مثلا گوشیتان را چک‌کنید، بخوابید، با دوستانتان بروید بیرون و خلاصه قید درس‌خواندن را بزنید دیگر.

در هرکدام از این دو مورد، نتیجه‌ی دلخواه حاصل نمی‌شود، پس باید گزینه‌ای میان این دو را انتخاب کنیم: استرس بهینه، یعنی استرسی که نه کم باشد و نه زیاد. برای هرکس و متناسب با بدن فرد، میزان استرس بهینه متفاوت است. برای فهم بهتر استرس و برانگیختگی بهینه به نمودار منحنی استرس زیر نگاه کنید؛ در این شکل، محور افقی میزان استرس را از کم به زیاد و محور عمودی، میزان عملکرد را از کم به زیاد نشان می‌دهد.

نمودار منحنی استرس

هرچه استرس از صفر بیشتر شود، عملکرد هم بهتر می‌شود اما تا یک‌جایی! زمانی که استرس شروع کند به فراتر رفتن از سطح بهینه، عملکرد هم پایین‌تر از سطح قابل قبول می‌رود و بد و بدتر می‌شود.

شبیه به همین منحنی، منحنی زنگوله‌ای دیگری برای اضطراب هم داریم که می‌خواهد موضوع متفاوتی را مطرح کند. منحنی اضطراب، به ما چگونگی سیر و روند اضطراب را نشان می‌دهد. زمانی که مضطرب می‌شویم، اضطراب ما ممکن است رفته‌رفته بیشتر و بیشتر شود و این قضیه خودش حتی باعث اضطراب و نگرانی بیشتر ما شود؛ اما منحنی زنگوله‌ای اضطراب به ما می‌گوید که نترسیم، چراکه مغز ما در حوزه‌ی انرژی اقتصاددان است و نمی‌خواهد اتلاف انرژی داشته‌باشد. از آن‌جا که اضطراب هم مقوله‌ی بسیار انرژی‌بری است، در منحنی زنگوله‌ای بعد از رسیدن به اوج اضطراب، حتی اگر خودمان هم هیچ‌کار خاصی برای کاهش اضطرابمان نکنیم، خواه‌ناخواه، خودش فروکش می‌کند و کم می‌شود. یعنی بدن ما نمی‌تواند به مدت خیلی طولانی اضطراب شدید و در اوج را تحمل کند.