بررسی انواع هوش، ویژگی‌ها و مشاغل مناسب برای هرکدام

از زمانی که آدم‌ها به دو دسته‌ی باهوش و کم‌هوش تقسیم می‌شدند، مدت‌های زیادی گذشته‌است. حالا البته هنوز خیلی‌هایمان این کلمه‌ها را اشتباهی به‌کار می‌بریم؛ مثلا به کسی که عملکرد خوبی در ریاضیات و حساب‌وکتاب دارد، می‌گوییم باهوش. کسی که نمره‌های درسی ضعیفی داشته‌باشد، ازنظرمان کم‌هوش است. حتی ممکن است درباره‌ی هوش خودمان هم براساس یک یا چند عملکرد محدود، دچار سوء‌تفاهم باشیم. اما در دیدگاه علمی نوین، هوش دیگر یک مفهوم یگانه نیست؛ انواع مختلفی دارد، در خودش نگاه ارزشی و قضاوت‌گرانه ندارد و صرفا به‌عنوان معیاری برای کمک به انسان به‌کار می‌رود نه برای تشویقِ عده‌ای و سرزنش عده‌ای دیگر. برویم ببینیم هوش چیست، انواع هوش در روانشناسی را بشناسیم و ویژگی‌ها و مشاغل پیشنهادی هرکدام را معرفی کنیم.

همه‌چیز زیر سر آی ‌کیوست؟

شما به چه کسی می‌گویید باهوش؟ کسی که در یک رشته‌ی خوب از یک دانشگاه سطح بالا فارغ‌التحصیل شده‌است؟ کسی که از پس چالش‌ها و مشکلات زندگی به‌خوبی برمی‌آید؟ کسی که بلد است خوب پول دربیاورد؟ شاید خودتان را راحت کنید و بگویید آی‌کیوی بالا، نشانه‌ی هوش است. خب این آی‌کیو اصلا چیست و دقیقا چه چیزی را می‌سنجد؟

ماجرا به خیلی سال پیش برمی‌گردد. وقتی که روانشناسی به‌اسم «آلفرد بینه» به‌ درخواست وزارت آموزش فرانسه، تصمیم گرفت روشی ابداع کند برای شناسایی دانش‌آموزهای ضعیف. بینه می‌خواست بفهمد چطور می‌شود دانش‌آموزهایی را که به آموزش ویژه و کمک اضافی نیاز دارند، شناسایی کرد تا در همان سال‌های ابتدایی تحصیل، این آموزش ویژه را دریافت کنند و بعدا شکست نخورند. بینه یک آزمون درست کرد تا سن عقلی و سن تقویمی بچه‌ها را با هم مقایسه کند و از نتیجه‌ی آن، هوششان را بسنجد. این آزمون، مجموعه‌ای از سوالات مختلف بود که براساس سن، تقسیم‌بندی شده‌بود؛ سوالاتی برای سه‌ساله‌ها، چهارساله‌ها، پنج‌ساله‌ها و… 13ساله‌ساله‌ها. او می‌گفت اگر برای مثال بچه‌ای بتواند به سوالاتی جواب بدهد که اکثر شش‌ساله‌ها جواب می‌دهند، نمره‌ی سن عقلی شش‌ساله‌ها را دریافت می‌کند، صرف‌نظر از آن‌که چهار، شش یا هشت‌ساله باشد. پس کسی که دقیقا مثل هم‌سن‌وسال‌هایش بود، نمره‌ی عقلی 100 می‌گرفت و اگر از متوسط آن‌ها بهتر یا بدتر عمل می‌کرد، نمره‌ی عقلی‌اش می‌رفت بالا یا زیر 100.

پیدایش آی کیو

مدت ها پس از این ماجرا از این ابزار بینه که جد بزرگ‌ آزمون‌های هوش به‌شمار می‌رود، برای عموم استفاده شد و مفهوم بهره‌ی هوشی یا همان آی‌کیو (Intelligence Quotient) روی کار آمد. یک فرمول خیلی ساده هم برای محاسبه‌ی بهره‌ی هوشی، معرفی شد:

“سن ذهنی تقسیم بر سن تقویمی ضربدر 100“

خب راستش این فرمول، خیلی ساده‌انگارانه بود و روانشناسان زیادی در دوره‌های بعدی، آن را زیر سوال بردند. مثلا گفتند سوالات آزمون هوش، وابستگی زیادی به فرهنگ دارد و نمی‌شود از آن برای همه‌ی افراد در هرجای جهان استفاده کرد. ایراد دیگری که به آزمون‌های هوش گرفته می‌شد این بود که براساس یک‌سری سوال، به‌سادگی به افراد برچسب کم‌هوش زده می‌شد. مثلا کسی که در آزمون هوش، نمره‌ی زیر 70 می‌گرفت، برچسب عقب‌مانده‌ی ذهنی می‌گرفت درحالی‌که مهارت‌های سازگارانه‌ی او مثل مسئولیت‌های اجتماعی و توانایی برقراری رابطه‌ با دیگران که در زندگی به‌کارش می‌آمد، نرمال بود. به‌دلیل این انتقادها بود که کم‌کم درنظر گرفتن هوش به‌عنوان یک مفهوم یگانه، از مد افتاد. نسل بعدی روانشناسان سعی کردند به‌جای آزمون‌های قدیمی آی‌کیو که فقط توانایی‌های منطقی-ریاضی را اندازه‌ می‌گرفتند، روش‌هایی پیدا کنند که هوش را به‌معنی وسیعش بسنجد. اما کدام معنی؟