اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی چیست؟

اختلال اسکیزوفرنی یکی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین اختلالات روانی است که به‌شدت بر توانایی فرد در ارتباطات اجتماعی، تفکر منطقی و احساسات تأثیر می‌گذارد. این اختلال به‌طور معمول در اوایل جوانی بروز می‌کند و با نشانه‌هایی نظیر توهم، هذیان و اختلالات فکری شناخته می‌شود. با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه در علم روانپزشکی و درمان‌های موجود، هنوز هم چالش‌های زیادی در تشخیص و درمان این اختلال وجود دارد.

در این مقاله سعی داریم شما را با همه چیز درباره اختلال اسکیزوفرنی آشنا کنیم. درک عمیق از علل، علائم و روش‌های درمانی این اختلال می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانواده‌های آنان کمک کند.

اسکیزوفرنی به چه معناست؟

اولین بار امیل کرپلین، این اختلال را دمانس زودرس نامید و آن را از اختلال دوقطبی متمایز کرد. سپس اویگن بلویر، روانپزشک سوئیسی، نام این اختلال را به «اسکیزوفرنی» تغییر داد که از دو واژۀ یونانی «اسکیز» به معنای جدا کردن و «فرن» به معنای ذهن تشکیل شده است.

پس از آن، بلویر چهار ویژگی اصلی را برای این اختلال برشمرد تا آن را از سایر اختلالات متمایز کند. این چهار ویژگی که به چهار A معروف است، شامل آشفتگی در تداعی‌ها، آشفتگی در عواطف، دوسوگرایی و اوتیسم هستند. در میان نظریات مختلف، کورت اشنایدر، روانپزشک اهل آلمان، نظریۀ قابل‌توجهی را دربارۀ این اختلال مطرح کرد. اشنایدر سیمپتوم‌های اختلال بیان شده را به علائم درجۀ اول و درجۀ دوم تقسیم کرد.

مقاله مرتبط: اختلال دوقطبی چیست؟

اختلال اسکیزوفرنی چه علائمی دارد؟

تشخیص اختلال اسکیزوفرنی بر اساس آشنایی با علائم آن صورت می‌گیرد که بر اساس نظریه‌های مختلف به دسته‌بندی های متفاوتی تقسیم می‌شوند. شناخت این علائم برای تشخیص به‌موقع و شروع درمان اهمیت زیادی دارد، و درمان زودهنگام می‌تواند در بهبود کیفیت زندگی و عملکرد اجتماعی فرد نقش مهمی ایفا کند.

کتاب مرتبط: روان گسیختگی اثر استفان ماردر

علائم اولیه اسکیزوفرنی

علائم اولیه اشنایدر به جنبه‌های عمیق‌تر و شخصی از تجربه‌های فرد مبتلا اشاره دارد. این علائم به‌وضوح به واقعیت‌های روانی و تفکری فرد مرتبط هستند و می‌توانند نشانه‌هایی از اختلالات عمیق‌تر در پردازش اطلاعات و ارتباطات اجتماعی را نشان دهند. برخی از این علائم شامل موارد زیر است:

1) Thought insertion : اعتقاد به اینکه دیگران افکاری را به درون ذهن شخص وارد می‌کنند.
2) Thought withdrawal : اعتقاد به اینکه افرادی فکر را از ذهن شخص خارج می‌کنند.
3) Thought broadcastin : اعتقاد به اینکه افکار شخص به افراد دیگر اشاعه می‌یابند.
4) Voice arguing : شنیدن صداهایی که اعمال و فرد را نقد می‌کنند.
5) Voice commenting: صداهایی که به فرد دستور می‌دهند.
6) Audible thoughts: فرد صدای افکار خودش را می‌شنود.
7) made Feelings: فرد باور دارد احساس خاصی به او القا می‌شود.
8) made Impulses: احساس اینکه یک نیروی خارجی «خواستن» چیزی را به فرد القا می‌کند.
9) made Volition: احساس اینکه یک نیروی خارجی اعمال فرد را در جهت خاصی هدایت می‌کند.
10) ادراکات هذیانی: احساس فیزیکی از درک یا تشخیص حوادث خاص.
11) احساسات جسمانی: احساس لمس شدن.

علائم ثانویه اسکیزوفرنی

از سوی دیگر، علائم درجۀ دوم معمولی‌تر به نظر می‌رسند و می‌توانند در بسیاری از اختلالات روانی دیده شوند. اشنایدر بر این باور بود که این علائم ذاتاً به این اختلال وابسته هستند، حتی اگر علائم درجۀ اول وجود نداشته باشد. این علائم عبارت‌اند از:

1. سایر اختلالات ادراکی
2. افکار هذیانی
3. تغییرات خلقی
4. احساس گم‌گشتگی
5. احساس ضعف روحی

ملاک های تشخیصی اختلال اسکیزوفرنی بر اساس dsm 5

هرچند امروزه ملاک‌های تشخیص اختلال مربوطه در dsm 5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) به‌شدت توسعه یافته و دقیق‌تر شده‌اند، بااین‌حال ردپای نظریات اشنایدر در این ملاک‌ها نیز مشهود است. این نظریات به روانپزشکان کمک می‌کند تا فرایند تشخیص را با محوریت درک بیشتر از تجربیات ذهنی فرد مبتلا انجام دهند. امروزه برای تشخیص این اختلال از ملاک‌هایی استفاده می‌شود که وجود آن‌ها برای مدت بیش از شش ماه می‌تواند نشان‌دهندۀ ابتلای فرد به این بیماری باشد.

علائم مثبت اسکیزوفرنی

این علائم شامل تجربیات اضافی هستند که یک فرد عادی آن‌ها را تجربه نمی‌کند و شامل موارد زیر است:

توهمات: توهم نوعی اختلال ادراکی است که در آن فرد چیزهایی را تجربه می‌کند که واقعاً وجود ندارند. این تجربیات می‌توانند شامل شنیدن صداها، دیدن تصاویر خاص یا احساس کردن چیزهایی باشند که در واقعیت وجود ندارند.

هذیان‌ها: این باورهای نادرست به‌طور قاطعانه پذیرفته می‌شوند و ممکن است شامل تصور توطئه، بزرگ‌منشی یا باور به واقعیت‌های غیرواقعی باشند.

علائم منفی اسکیزوفرنی

این علائم نشان‌دهندۀ فقدان یا کاهش تجربه‌های عادی احساسی و رفتاری هستند که عبارت‌اند از:

فقدان عاطفه: فرد ممکن است احساسات خود را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد و قادر به ابراز احساسات واقعی نباشد.

فقدان انگیزه: افراد مبتلا ممکن است برای انجام فعالیت‌های روزمرۀ خود انگیزه نداشته باشند.

فقدان لذت: ناتوانی در لذت بردن از فعالیت‌هایی که پیش‌تر مورد علاقه بودند.

مقاله مرتبط: اختلال هویت تجزیه ای

علائم شناختی اسکیزوفرنی

این علائم به تخریب در کارکردهای شناختی اشاره دارد و شامل مشکلاتی در توجه، حافظه و تصمیم‌گیری است که می‌تواند تأثیر جدی بر عملکرد روزمرۀ فرد بگذارد؛ مانند عدم توانایی در استدلال و حل مسئله، نقص در تسلط کلامی، نقص در سرعت پردازش و عدم توانایی در ارتباط اجتماعی.

در ادامه، رفتار و گفتار آشفته که دو مورد از مهم‌ترین علائم شناختی این اختلال هستند، بررسی می‌شود. گفتار آشفته و رفتار نامنظم به‌طور قابل‌توجهی بر توانایی فرد در برقراری ارتباط و عملکرد اجتماعی تأثیر می‌گذارند.

گفتار آشفته: اشاره به دشواری در جریان منطقی گفتار دارد که شامل انحراف از موضوع، نامربوط بودن و مکث‌های غیرطبیعی است. این نوع گفتار ممکن است باعث سردرگمی دیگران و کاهش قابلیت درک گفته‌های بیمار شود.

رفتار آشفته: رفتارهای غیرقابل‌پیش‌بینی و عدم توانایی در کنترل احساسات که می‌تواند به وابستگی اجتماعی و عملکرد فرد آسیب بزند. تغییرات احساسی مانند خنده‌های ناگهانی یا گریه‌های غیرقابل‌کنترل می‌تواند اطرافیان را دچار سردرگمی کند.

کتاب مرتبط: راهنمای گام به گام آموزش مهارت های اجتماعی در اسکیزوفرنی اثر آلن بلاک

انواع اختلال اسکیزوفرنی

اختلالاتی که در ادامه نام برده شده‌ند، ممکن است علائم مشابهی با اختلال اسکیزوفرنی داشته باشند، اما ویژگی‌های خاص خود را دارند که در ادامه تفاوت آن‌ها را خواهیم گفت:

اختلال اسکیزوفرنی فرم: این نوع اختلال شامل علائم مشابه است که کمتر از شش ماه ادامه دارد.

اختلال اسکیزوافکتیو: ترکیبی از علائم و اختلالات خلقی، مانند افسردگی یا مانیا.

اختلال روانی گذرا: دورۀ کوتاهی از نشانه‌ها که معمولاً پس از چند روز تا یک ماه برطرف می‌شود.

بررسی مراحل اسکیزوفرنی

این اختلال معمولاً سیر خاصی را طی می‌کند که می‌تواند شامل مراحل و علائم متفاوتی باشد. به‌طور کلی، سیر آن به چند مرحله تقسیم می‌شود:

1) مرحلۀ خفیف

• بروز علائم خفیف: این علائم ممکن است شامل تغییرات در تفکر، رفتار یا احساسات باشد. افراد ممکن است احساس تنهایی، اضطراب و مشکل در تمرکز را تجربه کنند.
• بروز علائم زودرس: مانند احساس واقعی نبودن محیط یا تغییر در نگرش نسبت به دوستان و خانواده.

2) مرحلۀ حاد

• بروز علائم اصلی: این مرحله شامل توهمات (معمولاً شنیداری)، هذیان‌ها، تغییرات در رفتار و اختلال در تفکر است.
• انتشار علائم: در این مرحله مشکلات اجتماعی و عملکردی نیز مشهود می‌شود، زیرا فرد ممکن است قادر به حفظ روابط یا انجام کارهای روزمره نباشد.

3) مرحلۀ بهبود

• کاهش علائم: با درمان مناسب، فرد ممکن است از علائم حاد بهبود یابد. این بهبود ممکن است به‌تدریج صورت گیرد و نیاز به زمان و حمایت دارد.
• تمرکز بر درمان: افرادی که در این مرحله هستند، معمولاً تحت درمان‌های دارویی و روان‌درمانی قرار می‌گیرند.

4) مرحلۀ بازگشت

• بروز مجدد علائم: برخی افراد ممکن است به‌علت عوامل استرس‌زای محیطی، عدم پایش درمان یا تغییر در شرایط زندگی دچار عود شوند.
• مدیریت و پیشگیری: استفاده از استراتژی‌های پیشگیری از عود و مدیریت علائم در این مرحله اهمیت دارد.

5) مرحلۀ مزمن (Chronic Phase)

• زندگی روزمره: افراد ممکن است با شرایط مزمن زندگی کنند، به‌طوری‌که عملکرد اجتماعی و شغلی آن‌ها تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.

مقاله مرتبط: انتقال دهنده های عصبی

اسکیزوفرنی در زندگی چه اثراتی دارد؟

برخی از مهم‌ترین اثرات این اختلال عبارت‌اند از:

• افسردگی و اضطراب
• انزوا
• ناراحتی در محیط کار و تحصیل
• مشکلات شغلی
• هزینه‌های درمان
• استرس برای خانواده

کتاب مرتبط: زندگی با اسکیزوفرنی اثر برندا لینتنر

اسکیزوفرنی را چگونه درمان کنیم؟

درمان اختلال اسکیزوفرنی معمولاً شامل ترکیبی از دارودرمانی، روان‌درمانی و حمایت‌های اجتماعی است. در زیر به برخی از روش‌های درمانی اشاره می‌شود:

1- دارو های ضد اسکیزوفرنی: داروهای آنتی‌سایکوز معمولاً پایۀ درمان را تشکیل می‌دهند و می‌توانند به کاهش علائم مثبت مانند توهم و هذیان کمک کنند. داروهای جدیدتر معمولاً عوارض جانبی کمتری دارند.

2- روان‌درمانی شناختی‌رفتاری (CBT): این نوع درمان نوعی درمان غیر دارویی اسکیزوفرنی محسوب می‌شود و می‌تواند به افراد کمک کند تا الگوهای فکری منفی را شناسایی و تغییر دهند.

3- مشاورۀ خانوادگی: تغییر در دایرۀ خانوادگی و تقویت روابط می‌تواند به حمایت عاطفی افراد مبتلا کمک کند.

4- آموزش مهارت‌های اجتماعی: این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را بهبود ببخشند.

5- گروه‌های حمایت: شرکت در گروه‌های حمایتی می‌تواند به افراد کمک کند تا تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و حمایت اجتماعی دریافت کنند.

کتاب مرتبط: درمان اسکیزوفرنیا اثر استفانی ام وو

منابع

بولاند، رابرت و همکاران (۱۴۰۱). خلاصۀ روانپزشکی کاپلان و سادوک. ترجمۀ رضاعی، فرزین و همکاران. جلد دوم. چاپ سوم. تهران: انتشارات ارجمند.