روانشناسی بالینی چیست؟ (معرفی گرایش، اطلاعات کنکوری و آینده شغلی)

علم روانشناسی، برخلاف قدمت بسیار کمی که نسبت به سایر رشته‌های علمی دارد، اما گستردگی بسیار زیادی دارد. همین گستردگی باعث به‌وجود آمدن گرایش‌های متفاوتی در این رشته شده‌است. روانشناسی بالینی یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین شاخه‌های روانشناسی است که نقش بسیار مهمی در سلامت روانی افراد دارد. متخصصان این حوزه با تمرکز بر تشخیص، ارزیابی، درمان و پیشگیری مشکلات و اختلالات روان‌پزشکی، به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی افراد تأثیر می‌گذارند.

معرفی روانشناسی بالینی به زبان ساده

روانشناسی بالینی یکی از پایه‌های اساسی در بهداشت روانی و درمان اختلالات روانی شناخته می‌شود. با توجه به افزایش روزافزون ابتلا به اختلالات روان‌پزشکی در جوامع مدرن، اهمیت رشتۀ روانشناسی بالینی روز‌به‌روز بیشتر می‌شود.

روانشناسان بالینی با استفاده از فنون مختلفی مانند مصاحبه‌های بالینی، تست‌های روانشناسی و تکنیک‌های درمانی گوناگون، به مداخله در مشکلات افراد در این حوزه می‌پردازند.

روانشناسی بالینی به افراد در مواجهه با استرس‌های محیطی، مشکلات اجتماعی، اختلالات روان‌پزشکی و مسائل شناختی کمک می‌کند.

مهم‌ترین مهارت‌های یک روانشناس بالینی عبارت است از: سنجش و تشخیص، مداخله و درمان، مشورت دادن، تحقیق و کاربرد اصول اخلاقی و حرفه‌ای، گوش‌دادن فعالانه، توانایی همدلی موثر.

روانشناسان بالینی در محیط‌های مختلفی، مانند بیمارستان‌ها، کلینیک‌های سلامت روان، مدارس و دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند. این فعالیت‌ها شامل تشخیص، درمان، پیشگیری و پژوهش در حوزۀ سلامت روان است.

تاریخچۀ روانشناسی بالینی؛ از تولد تا بلوغ

در قرن‌های گذشته، بسیاری از مشکلات روان‌شناختی در چارچوب تفسیرهای دینی یا ماورایی تبیین می‌شد. در نتیجه، کمک مؤثر و کاربردی به بیماران مبتلا به اختلالات روان‌پزشکی صورت نمی‌گرفت و این افراد در وضعیت فعلی خود باقی مانده و حتی ممکن بود دچار مشکلات بیشتری شوند.

این فرایند تا ابتدای قرن نوزدهم ادامه داشت. در این زمان، لایتنر ویتمر نخستین درمانگاه روانشناسی را در سال 1896 گشود و به پدر علم روانشناسی بالینی ملقب گشت.

رشتۀ روانشناسی بالینی براثر نوآوری لایتنر ویتمر در شناسایی و درمان کودکانی که مشکلات تحصیلی داشتند، رشته‌ای حرفه‌ای شد. این رشته به دنبال کسانی بود که قادر نبودند با جامعه منطبق شوند.

با پیشرفت‌های بیشتر در این علم در قرن بیستم، روش‌های درمانی متنوعی برای درمان بیماران ابداع شد. امروزه روان‌شناسی بالینی یکی از محبوب‌ترین شاخه‌های روانشناسی در دنیاست و با پیشرفت‌های بسیار زیاد، این رشته در حال توسعه و گسترش است.

در ایران نیز دکتر سعید شاملو بنیانگذار علم روانشناسی بالینی است و دورۀ فوق لیسانس و دکتری روانشناسی بالینی برای اولین بار در ایران توسط وی پایه‌گذاری شد به همین دلیل با لقب پدر روانشناسی بالینی ایران نیز شناخته می‌شود.

مهم‌ترین وظایف روانشناسان بالینی چیست؟

• تشخیص و ارزیابی

روانشناسان بالینی با استفاده از مصاحبه‌های بالینی، تست‌های روان‌شناختی و ارزیابی‌های مختلف، مشکلات روانی و اختلالات رفتاری را شناسایی می‌کنند. این تشخیص‌ها می‌توانند به افراد کمک کنند تا مشکلات خود را بشناسند و راه‌حل‌های مناسبی برای مدیریت آن‌ها بیابند.

• درمان و مداخله

یکی از نقش‌های کلیدی روانشناسی بالینی، ارائۀ درمان‌های مختلف برای مشکلات روانی است. این درمان‌ها شامل روان‌درمانی‌های فردی و گروهی، مشاوره و در برخی موارد، دارودرمانی می‌شوند. روانشناسان بالینی با استفاده از این روش‌ها به افراد کمک می‌کنند تا با مشکلات خود مقابله کنند و بهبود یابند.

• پیشگیری

روانشناس بالینی با انجام ارزیابی‌های منظم و ارائۀ مشاوره‌های پیشگیرانه، می‌تواند به افراد کمک کند تا از بروز مشکلات روانی جلوگیری کنند و در صورت بروز، آن‌ها را به موقع شناسایی و مدیریت کند.

• پژوهش و آموزش

روانشناسان بالینی در زمینۀ پژوهش‌های روان‌شناختی فعالیت می‌کنند و تحقیقات خود را بر روی مشکلات روانی و راه‌حل‌های درمانی متمرکز می‌کنند. این پژوهش‌ها به توسعۀ روش‌های درمانی جدید و بهبود روش‌های موجود کمک می‌کند. همچنین، روانشناسان بالینی نقش مهمی در آموزش و تربیت نسل جدید روانشناسان ایفا می‌کنند.

• بهبود کیفیت زندگی

روانشناسی بالینی به افراد کمک می‌کند تا با مشکلات روانی و رفتاری خود مقابله کنند و بهبود یابند. این امر به بهبود کیفیت زندگی افراد و ارتقای سلامت روانی جامعه کمک می‌کند. افرادی که خدمات روانشناسی بالینی دریافت می‌کنند، می‌توانند زندگی سالم‌تری داشته باشند و بهتر با چالش‌های زندگی مواجه شوند.

• حمایت اجتماعی و مشاوره

روانشناسان بالینی با ارائۀ مشاوره و حمایت افراد، آن‌ها را در مواجهه با مشکلات زندگی یاری می‌دهند. این مشاوره‌ها می‌توانند به افراد کمک کنند تا روابط اجتماعی بهتری برقرار کنند و با مشکلات اجتماعی و خانوادگی به طور مؤثرتری مواجه شوند.

روش‌ها و فنون مورد استفاده در روانشناسی بالینی چیست؟

• مصاحبه بالینی

یکی از ابزارهای اصلی روانشناسان بالینی برای جمع‌آوری اطلاعات دربارۀ فرد و مشکلات روانی او است. این مصاحبه‌ها می‌توانند به صورت ساختاریافته، نیمه‌ساختاریافته یا باز انجام شوند. مصاحبه‌های بالینی به روانشناسان کمک می‌کنند تا تاریخچۀ زندگی فرد، تجربه‌های روانی و عوامل استرس‌زا را بشناسند.

• تست‌های روان‌شناختی

روانشناسان بالینی از تست‌های روان‌شناختی مختلف برای ارزیابی ویژگی‌های شخصیتی، قابلیت‌های شناختی و وضعیت روانی افراد استفاده می‌کنند. برخی از تست‌های رایج شامل تست‌های هوش، تست‌های شخصیت مانند (MMPI) و تست‌های شناختی (مانند آزمون‌های حافظه و تمرکز) هستند.

• روان‌درمانی

روان‌درمانی یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان در روانشناسی بالینی است. انواع مختلفی از روان‌درمانی وجود دارد که هر کدام رویکردهای متفاوتی برای درمان مشکلات روانی دارند.

برای مثال در روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) تمرکز بر تغییر افکار و رفتارهای منفی برای بهبود وضعیت روانی بیمار است.

در روان‌درمانی دیالکتیکی (DBT) ترکیب روش‌های شناختی-رفتاری با تکنیک‌های ذهن‌آگاهی برای درمان مشکلات پیچیدۀ بیماران است.

روان‌کاوی به بررسی عمقی ناخودآگاه و تجربه‌های گذشته به منظور فهم و درمان مشکلات روانی. در برخی موارد، روانشناسان بالینی با همکاری روان‌پزشکان از داروهای روان‌پزشکی برای درمان مشکلات روانی استفاده می‌کنند. این داروها می‌توانند به کاهش علائم مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات دو قطبی کمک کنند.

• مطالعات موردی

روانشناسان بالینی از مطالعات موردی برای بررسی دقیق‌تر مشکلات روانی و درمان آن‌ها استفاده می‌کنند. این مطالعات می‌توانند به شناخت بهتر عوامل مؤثر بر مشکلات روانی و توسعه روش‌های درمانی جدید کمک کنند. هر یک از این روش‌ها و فنون نقش مهمی در تشخیص، ارزیابی و درمان مشکلات روانی ایفا می‌کنند و به روانشناسان بالینی این امکان را می‌دهند تا به بهترین شکل ممکن به افراد کمک کنند.

رشتۀ روانشناسی بالینی درایران

در ایران، همانند بسیاری از کشورهای جهان، روانشناسی بالینی از محبوبیت زیادی برخوردار است. برای تحصیل در گرایش روانشناسی بالینی در ایران، افراد پس از دریافت مدرک کارشناسی (مرتبط یا غیرمرتبط با روانشناسی)، می‌توانند با مطالعۀ دروس و سر فصل‌های کنکور کارشناسی ارشد در گرایش روانشناسی و شرکت در کنکور کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی به تحصیل در این رشته بپردازند.

بررسی بازارکار روانشناسی بالینی در ایران برای مقاطع تحصیلی متفاوت

برای فارغ‌التحصیلان رشتۀ روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی امکان فعالیت تخصصی در اکثر حوزه‌ها علل‌الخصوص حوزۀ درمان با محدودیت‌ها، شرایط خاص و تنها درصورت حضور سوپروایزر امکان‌پذیر است و برای دانشجویان در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری زمینۀ فعالیت در این رشته از موقعیت‌های بهتری برخوردار است.

بررسی رشته روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی

رشتۀ روانشناسی درمقطع کارشناسی در ایران فضایی برای یادگیری مطالب کلی روانشناسی، نظریه‌ها، رویکردها و اصول کلی است. به همین دلیل در این مقطع آموزش در گرایش خاصی محدود نمی‌شود تا دانشجویان بتوانند در فضایی آرام گرایش مورد علاقۀ خود را پیدا کنند و خود برای شرکت در آزمون ورودی کارشناسی ارشد آماده کنند.

دروس مرتبط با گرایش بالینی در مقطع کارشناسی بر اساس چارت درسی:

• روانشناسی رشد
• روانشناسی بالینی
• آسیب‌شناسی روانی
•  آسیب‌شناسی کودکان استثنایی
• علم النفس و نظریات دانشمندان اسلامی
• روانشناسی فیزیولوژیک
• آمار و روش تحقیق
•  زبان تخصصی روانشناسی

برای مطالعۀ این دروس، مانند بسیاری از رشته‌های دانشگاهی، مطالعۀ رفرنس‌های مهم این رشته، از جمله کتاب‌های زمینۀ روانشناسی هیلگارد، روانشناسی رشد لورا برک، مجموعه کتاب‌های آسیب‌شناسی روانی کاپلان و سادوک، روانشناسی بالینی فیرس و… که بر اساس آخرین ویراست کتاب DSM تدوین شده‌اند، ضرورت دارد.

معرفی درس روانشناسی بالینی؛ مهم‌ترین درس تخصصی در این رشته

درس روانشناسی بالینی در حالت کلی موضوعاتی اعم از: مرور تاریخی رشتۀ بالینی، جدیدترین مسائل روز، روش‌های تحقیق، تشخیص و طبقه‌بندی مشکلات روانی، هوش‌سنجی، شخصیت‌سنجی، سنجش رفتاری، قضاوت بالینی، مداخلات روان‌شناختی، دیدگاه‌های روان درمانگری و تخصص‌های روانشناسی بالینی را در بر می‌گیرد.

یادگیری صحیح و اصولی این درس از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چراکه این درس پایه و اساس این رشته است.

بررسی رشته روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد

اولین مرحله برای ورود به مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی گرایش بالینی، شرکت در کنکور است.پیش از آمادگی برای کنکور ارشد روانشناسی بالینی، باید با دو وزارت علوم و بهداشت آشنا شویم. «برای آشنایی کامل با این دو وزارت‌خانه، مقالۀ تفاوت ارشد روانشناسی وزارت بهداشت و علوم را مطالعه کنید.»

روانشناسی بالینی در مقطع ارشد در هر دو این وزارت‌خانه‌ها ارائه می‌شود و تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند.

تنها فارغ‌التحصیلان روانشناسی و مشاوره امکان شرکت در روانشناسی بالینی وزارت بهداشت را دارند. روانشناسی بالینی در وزارت بهداشت دارای دروس عملی بیشتر است درصورتی که در وزارت علوم، تمرکز بر روی دروس تئوری بیشتر است.

کنکور وزارت بهداشت تأکید بیشتری بر درمان و مهارت‌های بالینی دارد و از داوطلبان انتظار می‌رود که در آزمون‌های عملی و مهارت‌های بالینی نیز شرکت کنند. در این کنکور، دروس مرتبط با روانشناسی بالینی، معاینه بالینی و روش‌های درمانی برجسته‌تر هستند.

در هر دو وزارت، دانشجویان در زمان تحصیل‌شان می‌توانند به کار درمان مشغول شوند اما در وزارت بهداشت در حین تحصیل زمان بیشتری به فعالیت در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها اختصاص داده می‌شود.

همچنین لازم به ذکر است که کنکور ارشد روانشناسی بالینی در این دو وزارت‌خانه نیز متفاوت است و منابع امتحانی متفاوتی نیز دارد.

گرایش های روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد علوم

روانشناسی بالینی در مقطع ارشد شامل گرایش‌های خانواده، کودک و نوجوان و سلامت است.

• روانشناسی بالینی خانواده به تشخیص و درمان روابط غیرفردی مانند روابط خانوادگی و زوجین می‌پردازد.
• در گرایش روانشناسی بالینی کودک و نوجوان، درمانگر صرفاً به ارزیابی، تشخیص، آموزش و… در حوزۀ کودک و نوجوان مشغول است.
• گرایش روانشناسی سلامت نیز که جزو گرایش‌های نوپا است به بررسی علل روان‌شناختی ابتلا به بیماری‌های جسمی می‌پردازد.

شرکت در کنکور کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی

در ابتدای مسیر لازم است بدانید که رقابت برای کسب جایگاه‌های برتر در دانشگاه‌ها در این رشته از سایر رشته‌های روانشناسی بیشتر است و این بدان معناست که موفقیت در این رشته نیازمند تلاش زیاد و هدفمند است.

برای موفقیت در کنکور کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی ابتدا باید با دروس و ضرایب هرکدام آشنا شویم تا بتوانیم با برنامه‌ریزی صحیح، به رتبۀ مطلوبی دست یابیم.

در جدول زیر دروس روانشناسی بالینی در آزمون کارشناسی ارشد را به همراه ضرایبشان برایتان قرار داده‌ایم.

مهم‌ترین گام پس از آشنایی با دروس، انتخاب بهترین منابع برای مطالعه، متناسب با میزان اهمیت هریک از دروس است.

علاوه‌بر کتب رفرنس و مرجع، استفاده از کتب آموزشی با پوشش‌دهی بالا، کلاس‌های کنکور، آزمون‌های آزمایشی و درنهایت تجربه رتبه‌های برتر در این مسیر می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.

ادامه تحصیل رشته روانشناسی بالینی در دانشگاه پس از قبولی در کنکور ارشد

با قبولی در گرایش روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد، روانشناسان بالینی در حوزه‌های مختلفی شامل گروه‌درمانی، مصاحبۀ بالینی، خانواده‌درمانی و روان‌درمانی فردی، با رویکردهای متنوعی ازجمله رویکرد شناختی رفتاری و روان‌پویشی فشرده کوتاه‌مدت، آموزش می‌بینند.

این دانشجویان به عنوان کارورز در بیمارستان‌های اعصاب و روان، به‌صورت عملی آموزش را تجربه می‌کنند. فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند به‌طور تخصصی‌تر در مقطع دکتری، در گرایش روانشناسی بالینی و سلامت، ادامه تحصیل دهند.

چارت دروس ارائه شده در مقطع ارشد روانشناسی بالینی در جدول زیر آورده شده است. (چارت دروس در دانشگاه‌ها می‌توانند با یکدیگر متفاوت باشند.)

برای یادگیری عمیق‌تر دروس در مقطع کارشناسی ارشد، برنامه‌ریزی اصولی، مطالعۀ مفید کتب مرجع، استفاده از کتب کمک‌آموزشی پیشنهاد رتبه‌های برتر، شرکت در کلاس‌ها و کارگاه‌ها، علاوه‌بر جزوات اساتید می‌تواند برای آمادگی بیشتر در کنکور دکتری به داوطلبان کمک کند.

بررسی رشته روانشناسی بالینی در مقطع دکتری

برای تحصیل در مقطع دکتری در رشتۀ روانشناسی بالینی، باید مدرک کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی یا رشته‌های مرتبط داشته باشید.

همچنین، لازم است در آزمون‌های ورودی دکتری شرکت کرده و نمرۀ قبولی کسب کنید. بسیاری از دانشگاه‌ها، به عنوان مرحلۀ آخر پذیرش، از پذیرفته‌شدگان در آزمون کتبی مصاحبۀ حضوری می‌گیرند.

روانشناسی بالینی در مقطع دکتری نیز در هر دو وزارت خانۀ علوم و بهداشت ارائه می‌شود. تفاوت این دو وزارت‌خانه در منابع کنکور، تاریخ برگزاری آزمون، شرایط در حین تحصیل، تعداد شرکت‌کنندگان، میزان تأثیر مصاحبه در هر کنکور، اشتغال به کار راحت‌تر در وزارت بهداشت و طرح است.

کسب اطلاعات کامل‌تر دربارۀ تفاوت این دو وزارت‌خانه می‌توانید به مقالۀ تفاوت دکتری روانشناسی وزارت بهداشت و علوم مراجعه کنید.

دروس گرایش بالینی در مقطع دکتری روانشناسی علوم

نمونۀ چارت درسی روانشناسی بالینی در مقطع دکتری:

معرفی برخی از مهم ترین کتب مرجع مورداستفاده در گرایش روانشناسی بالینی

• روانشناسی بالینی فیرس
• نظریه های روان درمانی پروچاسکا
• اصول مصاحبۀ بالینی اوتمر
• روانشناسی بالینی سعید شاملو
• راهنمای سنجش روانی گری مارنات
• روانشناسی بالینی پل علم و عمل جفری کرامر

معرفی منابع کمک آموزشی مورداستفاده رتبه‌های برتر کنکور ارشد روانشناسی بالینی

• کتاب‌ جامع روانشناسی بالینی
• کلاس جامع روانشناسی بالینی
• کتابچۀ مرور و جمع‌بندی روانشناسی بالینی
• فلش‌کارت‌های روانشناسی بالینی

سؤالات متداول

منابع

پومزانتز، اندرو. روانشناسی بالینی، علم، عمل، فرهنگ. ترجمه: گلزاده، سپیده. جلد اول. تهران. انتشارات ارجمند.

ترال، تیموتی. پرینستین، میچل. روانشناسی بالینی فیرس. ترجمه: فیروزبخت، مهرداد. تهران. انتشارات رشد.

دفترچه ثبت‌نام کنکور کارشناسی ارشد

دفترچه ثبت‌نام کنکور دکتری

سازمان سنجش