سواد رسانه ای چیست و چرا در دنیای امروز حیاتی است؟
امروزه ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که انواع مختلفی از اطلاعات هر ثانیه به مغز ما شلیک می‌شود و با هرکدام از این اخبار احساسات متفاوتی در روح ما جریان پیدا می‌کند. تا حالا برایتان اتفاق افتاده که یک خبر ناراحت‌کننده را از تلویزیون یا شبکه‌های اجتماعی بشنوید و دلهره سرتاسر وجودتان را فرا بگیرد؟
کاری که رسانه با ما می‌کند به‌حدی اثرگذار است که به لایه‌های زیرین روان ما نفوذ می‌کند. سواد رسانه‌ای یا Media Literacy در واقع یک مهارت بسیار خاص و واجب است که توانایی خنثی‌سازی اثر مخرب رسانه بر ذهن ما را دارد و به‌خوبی بازی‌های فریبکارانه رسانه را تشخیص میدهد.
سواد رسانه‌ای به ما این قدرت را میدهد تا همه پیام‌هایی که روزانه با آن مواجه می‌شویم را درک و ارزیابی کنیم و در مواردی مانند خواندن مطالب، گوش‌دادن به اخبار و تماشاکردن برنامه‌های تلویزیونی انتخابات معقولانه‌تری داشته باشیم.
خیلی از افراد تصور می‌کنند که بی‌ضررترین و در دسترس‌ترین سرگرمی، رسانه‌ها هستند اما براساس تحقیقات جدید همه ما به میزان زیادی تحت‌تأثیر پیام‌هایی که از رسانه ها دریافت می‌کنیم، قرار می‌گیریم؛ پس دانستن اینکه شبکه های اجتماعی چه اثراتی را منتقل می‌کنند و ما چگونه باید با این اثرات مواجه شویم، بسیار مهم و ضروری است و تاحدی پاسخ سوال چرا باید سواد رسانه ای داشته باشیم رو میدهد.
مقاله مرتبط: روانشناسی رسانه چطور می‌تواند باعث نجات افراد شود؟
رسانه از چه راه‌هایی سعی بر انتقال اثر دارد؟
ترندهای روز، دنیای مد و انواع مختلف لایف‌استایل‌هایی که ما در بسترهای مختلف رسانه می‌بینیم، ممکن است به ما احساس ناکافی‌بودن، تنبل بودن و به‌اندازه کافی زیبا نبودن را منتقل کنند. تلفن همراه، وسیله‌ای که این روزها یار همیشگی ما شده است، دنیایی را ساخته است که تشخیص راستی یا دروغ بودن آن بسیار دشوار و شاید تقریباً نشدنی باشد.
امروز پس از مطالعه مقاله سواد رسانه ای، تبلیغات سطح شهر را زیر نظر بگیرید، آن‌ها بیشتر در خیابان‌های پرترافیک هستند، نزدیک ایستگاه‌های مترو و به‌طور کلی مکان‌هایی که در آن جمعیت زیادی تردد می‌کنند و پس از آن ضرورت سواد رسانه ای در زندگی روزمره رو متوجه خواهید شد.
بیشتر بخوانید: اثر تماشگر در روانشناسی اجتماعی
نظریه تزریقی یا گلوله جادویی چیست؟
این نظریه در تبلیغات حکومت آلمان نازی در دهه ۱۹۴۰ استفاده شد. نظریه گلوله جادویی بیان می‌کند که پیام را می‌توان به جامعه تزریق کرد و هرچه میزان محتوای یک پیام قوی‌تر و بیشتر باشد، رفتار مخاطب با تکرار تبلیغات بیشتر تغییر می‌کند و در واقع تأثیر آن بسیار بیشتر است.
براساس همین نظریه، هیتلر توانسته بود میلیون‌ها نفر را شیفته خود کند و محبوبیت عجیبی بین مردم سراسر دنیا کسب کند. این نظریه، پیام رسانه‌ها را یک گلوله شلیک‌شده از تفنگ رسانه می‌داند که به مخاطب برخورد می‌کند و مخاطب در برابر این گلوله هیچ دفاعی از خود نمی‌تواند بکند.
مقاله پیشنهادی: اثر بارنوم چیست و چطور ما را فریب میدهد؟
چگونه سواد رسانه ای داشته باشیم و این مهارت را تمرین کنیم؟
سواد رسانه‌ای با روانشناسی ارتباط بسیار پررنگ و تنگاتنگی دارد. برای همه افراد در هر سنی لازم است تا مهارت سواد رسانه ای را در خودشان تقویت کنند، مانند یک تمرین کششی روزانه شروع به انجام آن کنید. کارن دیل شاکلفورد، روانشناس رسانه ای پیشنهاد می‌کند که می‌توانیم از این چهار بعد به‌عنوان نقطه پرتاب برای بهبود این مهارت و کاربرد سواد رسانه ای در زندگی روزمره استفاده کنیم:
۱) بعد شناختی: مرحله‌ای که اطلاعات منتقل می‌شود.
۲) بعد احساسی: مرحله‌ای که احساسات در ما بیدار می‌شوند.
۳) بعد زیبایی شناختی: شناختن زیبایی و هنرمندانه‌بودن پیام.
۴) بعد اخلاقی: ارزش‌هایی که از طریق این پیام منتقل می‌شوند.
بررسی این چهار بعد در واقع راز پنهان و تاریک تبلیغات را برای ما آشکار می‌کند. به‌طور مثال، تصور کنید که در حال دیدن سریال هفتگی خودتان هستید که تبلیغ قرص لاغری پخش می‌شود: معجزه قرن، در ده روز لاغر شوید. برای بررسی این تبلیغ براساس سواد رسانه ای باید چهار بعد ذکرشده را در این تبلیغ مدنظر قرار دهید.
بعد شناختی: مرحله‌ای که اطلاعات منتقل می‌شود.
در بعد شناختی، می‌توانیم با پرسیدن این سؤال این تبلیغ را بررسی کنیم که چه اطلاعاتی به ما میدهد:
تبلیغ دارو چه کاری برای ما انجام خواهد داد؟ آیا به نظر می‌رسد که این دارو به این وعده عمل می‌کند؟ چه کسی به این دارو نیاز دارد؟
بعد احساسی: مرحله‌ای که احساسات در ما بیدار می‌شوند.
در بعد احساسی، در واقع آن احساسی که سازنده تبلیغ سعی دارد تا در ما ایجاد کند را بررسی می‌کنیم:
آیا آن‌ها می‌خواهند ما نسبت به وزن خود احساس ناامنی کنیم؟ آیا آن‌ها می‌خواهند ما تأثیر مثبت این دارو را روی زندگی خود بررسی کنیم؟
بعد زیبایی شناختی: شناختن زیبایی و هنرمندانه‌بودن پیام
در بعد زیبایی شناختی، بررسی می‌کنیم که این تبلیغ با استفاده از تصاویر سعی دارد چه پیامی را به ما منتقل کند؟
آیا این آگهی تصاویر «قبل» و «بعد» از شخصی را نشان میدهد که ظاهراً این دارو را مصرف کرده است؟ آیا این آگهی سعی دارد تا زیبایی را در لاغری خلاصه کند؟
بعد اخلاقی: ارزش‌هایی که از طریق این پیام منتقل می‌شوند.
در بعد اخلاقی نیز بررسی می‌کنیم که سازندگان تبلیغ سعی در بیان چه نکته‌ای دارند:
آیا لاغری را با شادی یکسان می‌دانند؟ آیا آن‌ها این پیام را ارسال می‌کنند که چاق بودن یک مشکل اخلاقی است و برای دوست‌داشتنی بودن باید لاغر شویم؟
پیشنهاد خرید ویژه: درآمدی بر جامعه شناسی ارتباطات فرهنگ و رسانه
این یک راه برای تمرین یادگیری سواد رسانه‌ای در زندگی روزمره است. ما باید تلاش کنیم تا تبدیل به مخاطب فعال و در عین حال آگاه رسانه ها شویم. برد با چه کسی است؟ ما با استفاده از تفکر نقادانه و تحلیل ذهنی که در وجودمان داریم، ریشه سواد رسانه ای را در ذهنمان می‌کاریم و تأثیر آن را در زندگی روزمره احساس می‌کنیم و این هیولایی که لباس مهربانی به تن کرده است را باور نمی‌کنیم و با سلاح تحلیل‌گری به مبارزه با او می‌رویم. قرار نیست زندگی خودمان را با تصاویر شبکه‌های اجتماعی مقایسه کنیم و به این نتیجه برسیم که زندگی یکنواختی داریم. معنای زندگی یعنی تلاش برای بهترشدن، نه کامل‌بودن.
این مقاله حاصل ترجمه منابع معتبر انگلیسی است تا شما روان‌آموزهای عزیز با اطمینان از این اطلاعات استفاده کنید و درصورتی از مطالعه این مقاله رضایت داشتین مطالعه دیگر مقاله‌های بلاگ روان آموز به شما پیشنهاد می‌شود.
و در آخر لطفاً مراقب پیام‌هایی که از شبکه‌های اجتماعی دررابطه با ناکافی بودن خودتان دریافت می‌کنید، باشید تا مبادا درگیر افسردگی و ناامیدی در زندگی شوید.
مطلب پیشنهادی برای داوطلبان کنکور ارشد روانشناسی ⇐ منابع ارشد روانشناسی
منابع:
https://www.verywellmind.com/what-is-media-literacy-5214468
تیم تحریریه روان آموز