مقاله علمی پژوهشی روانشناسی چیست و چرا باید نحوۀ نگارش آن را بدانیم؟ هرچقدر شناخت ما در علم روانشناسی بیشتر شود، سؤالات و چالش‌هایمان هم بیشتر می‌شود و این‌جاست که نیاز پاسخ‌دادن به سؤالات، منجر به اقدام به عمل می‌شود. عملی از جنس مطالعه، پژوهش، تفهمیم مسئله و بعد ارائۀ پاسخ به‌دست‌آمده در قالب یک گزارش یا مقاله. این شیوۀ پاسخگویی به مسائل، روشی است که در تمام پژوهش‌های علمی اجرا می‌شود. در این مقاله از بلاگ تخصصی روان‌آموز با شیوۀ نگارش، مراحل و نکات نوشتن یک مقاله علمی پژوهشی روانشناسی آشنا می‌شویم.
لیست مطالب
ایده‌پردازی شروع ماجراست!
همه چیز از یک ایده شروع می‌شود؛ یک مسئله، چالش، یا سوالی که ذهن شما را به خود مشغول کرده‌باشد. کمی فکر کنید، مسئله شما چیست؟ خوشبختانه، با انتخاب رشتۀ روانشناسی قدم در مسیری گذاشته‌اید که هر لحظه مسئله یا چالشی مرتبط با حالت‌های روانی و رفتاری خود یا دیگران ذهنتان را درگیر خواهدکرد. اگر مدتی گذشت و هنوز ذهنتان درگیر آن مسئله بود، تبریک می‌گوییم! شما اولین قدم برای انجام یک پژوهش و نوشتن مقاله را برداشته‌اید.
بعد از این‌که تا حدودی با سوال خود آشنا شدید، باید اطلاعات خود را دررابطه با آن مسئله بیشتر کنید و منابع موجود را بررسی کنید؛ چراکه ممکن است سوال شما، پرسش فرد دیگری بوده و قبل از شما به آن پاسخ داده‌باشد و این‌گونه دیگر پژوهش شما ازنظر تحقیق علمی، هیچ نوآوری‌ای برای ارائه نخواهدداشت.
در نتیجه، بررسی و جمع‌آوری اطلاعات موجود دررابطه با مسئلۀ موردنظر، قدم بعدی برای اجرایی‌کردن ایده است. اما توجه کنید که قبل از انجام این مرحله باید به دو سوال کلیدی دررابطه با موضوع خود پاسخ دهید:
1- آیا تابه‌حال کسی به این موضوع پرداخته‌است یا خیر؟
2- آیا این موضوع قابلیت بررسی به شیوۀ علمی را دارد یا خیر؟
بعد از این‌که مشخص شد این ایده موضوع جدیدی است و قابلیت بررسی دارد، نوبت انتخاب ابزار پژوهش است؛ بین مشاهده، مصاحبه، پرسش‌نامه و آزمایش ازطریق کدام یک بهتر می‌توانید اطلاعات جامع و کاملی دررابطه با موضوع نظر به‌دست بیاورید؟
موضوع مقاله و روش تحقیق انتخابی، بهترین راهنماهای شما برای انتخاب ابزار مناسب هستند. پس از جمع‌آوری داده‌ها، نوبت به تجزیه‌وتحلیل آنها می‌رسد. در این قسمت، داده‌ها را ازنظر شاخص‌های آماری بررسی می‌کنیم و بعد در قسمت بحث و نتیجه‌گیری، به تبیین نتایج می‌پردازیم.
بعد از این‌که تمام این مراحل را پشت سر گذاشتید، گزارش مقالۀ شما آماده است! اما هنوز نمی‌توان آن را یک مقاله نامید؛ چراکه برای تبدیل گزارش به یک مقالۀ علمی باید گام‌هایی طی شود. در ادامه به بررسی این گام‌ها می‌پردازیم.
مطلب مرتبط: معرفی انواع روش های تحقیق در روانشناسی
ساختار و مراحل یک مقاله علمی پژوهشی روانشناسی چیست؟
وجود بخش‌هایی در ساختار مقاله است که باعث به‌وجودآمدن تفاوت بین گزارش و مقاله می‌شود. فارغ از موضوع، روش تحقیق و ابزار انتخابی، تمام مقالات دارای ساختار و بخش‌های مشخصی هستند که درواقع با وجود این بخش‌ها، یک گزارش پژوهشی به یک مقاله تبدیل می‌شود.
این بخش‌ها عبارت است از؛
- مقدمه
- روش
- ابزار پژوهش
- شیوۀ اجرا
- یافته‌ها
- بحث و نتیجه‌گیری
همان‌طور که می‌دانید، مقالات در یک دسته‌بندی کلی، از نظر محتوایی به سه دستۀ علمی‌پژوهشی، مروری و Case Report تقسیم‌بندی می‌شوند. باتوجه به این‌که غالب پژوهش‌ها در روانشناسی از جنس علمی‌پژوهشی است، قسمت‌های زیر ساختار یک مقالۀ علمی‌پژوهشی را توضیح می‌دهند.
– مقدمه
در مقدمه، محقق به بیان اطلاعات موجود دررابطه با موضوع پژوهش می‌پردازد؛ اطلاعاتی مثل پیشینۀ موضوع و متغیرها، یافته‌های موجود، چگونگی ارتباط متغیرهای موردنظر با یکدیگر و… . برای پیداکردن پیشینۀ متغیرها می‌توانید از پایگاه‌های داده کمک بگیرید.
پایگاه‌های داده، موتورهای جست‌وجوی مقالات هستند. برای پیداکردن مقالات مرتبط با موضوع خود، کافی است کلیدواژۀ مربوط را در این پایگاه‌ها جست‌وجو کنید و بعد با دنیایی از مقالات مرتبط آشنا خواهیدشد. از معروف‌ترین پایگاه‌های داده می‌توان به گوگل اسکالر (Google Schoolar)، نورمگز و SID اشاره کرد.
در پایان قسمت مقدمه، محقق باید به بیان مسئلۀ خود بپردازد. به‌عبارت دیگر، پس از این‌که در بخش پیشینه مشخص شد که متغیرها می‌توانند با یکدیگر رابطه داشته‌باشند و تابه‌حال در هیچ پژوهشی رابطۀ آنها بررسی نشده‌است، محقق به بیان مسئله یا سؤالی که ذهن او را درگیر کرده، می‌پردازد.
کتاب پیشنهادی: روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی دلاور
– روش تحقیق
در مقدمه، محقق اطلاعات کلی‌تری دررابطه با موضوع پژوهش ارائه می‌دهد؛ اما از قسمت روش تحقیق تا پایان مقاله، محقق به بیان اطلاعات خاص مقاله می‌پردازد، مواردی که صرفاً مختص این مقاله است. در قسمت روش تحقیق، روش آماری و آزمون‌هایی که برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به‌کاررفته، بیان می‌شوند. برای مثال اگر موضوع پژوهش بررسی رابطۀ متغیرها باشد، معمولاً از روش همبستگی استفاده می‌شود و برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از SPSS کمک گرفته می‌شود.
– ابزارهای پژوهش
در این قسمت پرسش‌نامه، مصاحبه یا آزمونی معرفی می‌شود که برای جمع‌آوری داده‌ها از آن استفاده شده‌است؛ به‌همراه ارائۀ اطلاعات کامل دربارۀ روایی و پایایی که باید تک‌به‌تک به آنها پرداخته شود.
– شیوه اجرا
حجم نمونۀ تحقیق شما شامل چه افرادی بوده‌است؟ در چه شرایطی پژوهش خود را اجرا کردید؟ فرایند اجرای پژوهش شما چگونه بوده‌است؟ این‌ها سوالاتی هستند که خواننده برای پیدا کردن جواب آنها به قسمت شیوۀ اجرای مقاله مراجعه می‌کند.
– یافته‌ها
در قسمت‌های قبلی اشاره کردیم که پس از جمع‌آوری داده‌ها، آنها را تجزیه‌وتحلیل می‌کنیم تا مشخص شود رابطۀ متغیرها از نظر آماری معنادار است یا خیر. در این قسمت، تمام فرایند طی‌شده برای تحلیل داده را بیان می‌کنیم. علاوه‌برآن، با استفاده از جداول و نمودارهای آماری به خواننده کمک می‌کنیم تا رابطۀ متغیرها را بهتر درک کند.
مطلب مرتبط: نحوۀ نوشتن پایان نامه ارشد به چه صورت است؟
– بحث و نتیجه‌گیری
قسمت انتهایی مقاله، بحث و نتیجه‌گیری است. در این قسمت، بار دیگر یافته‌های به‌دست‌آمده را بیان می‌کنید. اما این بار شواهد پژوهشی موجود را در نظر می‌گیرید؛ یعنی دادۀ به‌دست‌آمده چه ارتباطی با یافته‌های پیشین دارد، آیا همسو با آن‌هاست یا خیر، چه نوآوری نسبت به پژوهش‌های گذشته دارد و… .
علاوه‌بر بخش ساختار، تفاوت دیگر یک گزارش با مقاله در ارجاع‌دهی یا منبع‌نویسی است. برای این‌که یک متن از لحاظ علمی دارای اعتبار باشد و در دنیای علم حرفی برای گفتن داشته‌باشد، باید اصل امانت‌داری را -که همان ارجاع‌دهی به منابع دیگر است- رعایت کند.
در ارجاع‌دهی، روش‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام ساختار و چهارچوب خاص خود را دارند. ازجمله پرکاربردترین و معروف‌ترین روش‌های ارجاع‌دهی می‌توان به APA ،CHICAGO ،VANCOUVER و HARVARD اشاره کرد.
در یک توضیح اجمالی، روش CHICAGO بیشتر در حوزۀ مطالعات تاریخ و هنر به‌کار می‌رود. روش VANCOUVER در متون پزشکی کاربرد دارد و روش HARVARD که روش APA برگرفته از آن است، در متون علوم‌انسانی استفاده می‌شود. باتوجه به این‌که در مطالعات روانشناسی روش APA بیشترین کاربرد را دارد، در ادامه به توضیح این روش می‌پردازیم.
کتاب پیشنهادی: روش تحقیق کاربردی حسن زاده
چگونه از روش ارجاع‌دهی APA در نوشتن مقاله علمی پژوهشی روانشناسی استفاده کنیم؟
همان‌طور که گفته‌شد، ارجاع‌دهی مناسب یکی از موارد تعیین‌کنندۀ اعتبار یک مقالۀ علمی است. ارجاع‌دهی به دو صورت انجام می‌شود: درون‌متنی و برون‌متنی. باتوجه‌به جدیدترین نسخۀ APA ( APA 7th)، ارجاع‌دهی درون‌متنی شامل نام خانوادگی نویسنده/نویسندگان و سال انتشار مقاله است. ارجاع‌دهی برون‌متنی نیز به‌صورت فرمول زیر است:
- ارجاع‌دهی به مقاله
نام خانوادگی نویسنده/نویسندگان، نام نویسنده/نویسندگان (سال انتشار). عنوان مقاله. نام فصلنامه. دوره، (شماره): صفحات.
- ارجاع‌دهی به کتاب
نام خانوادگی نویسنده/نویسندگان، نام نویسنده/نویسندگان (سال انتشار). عنوان کتاب، نام و نام خانوادگی مترجم یا مصحح، نوبت چاپ، محل نشر: نام ناشر.
به دلیل اهمیتی که ارجاع‌دهی در اعتبار یک مقاله دارد، هنگام واردکردن اطلاعات باید بیشتر دقت کنید تا اطلاعات به‌درستی درج شود؛ برای این کار هم می‌توانید خودتان طبق فرمولی که در بالا آمده عمل کنید و هم می‌توانید با استفاده از برنامه‌های ارجاع‌دهی مثل End note منابع را وارد کنید. مزیت کارکردن با برنامۀ End note این است که به‌راحتی در زمان کوتاه‌تری می‌توانید منبع‌نویسی کنید.
مطلب مرتبط: چگونه برای مصاحبه دکتری روانشناسی آماده شویم؟
قوانین انتشار یک مقاله علمی پژوهشی روانشناسی چیست؟
اگر گام به‌گام با ما پیش آمده‌باشید، تا الان یک مقالۀ علمی و معتبر آماده کرده‌اید. آخرین قدم در این فرایند، انتخاب مجله یا فصلنامه‌ای است که مقالۀ خود را در آن منتشر کنید. برای این منظور، لازم است با انواع مجلات آشنایی داشته‌باشید.
مجلات از نظر محل انتشار به دو دستۀ کلی کنفرانسی و ژورنالی تقسیم می‌شوند. مقالات کنفرانسی، آن‌هایی هستند که با هدف ارائۀ در کنفرانس یا همایش‌ها نوشته شده‌اند. این مقالات عموماً ارزش علمی اندکی درمقایسه با مقالات ژورنالی دارند.
مقالات ژورنالی، آن‌هایی هستند که به قصد نمایه‌شدن در ISI، ISC و SCOPUS نوشته می‌شوند. این مقالات دارای ارزش علمی بسیاری هستند؛ چراکه قرار است در مجلات یا ژورنال‌های معتبر، نمایه شوند.
برای پیداکردن ژورنال یا مجلۀ مناسب با مقاله‌تان، پیشنهاد می‌کنیم با نگاهی به مقالاتی که در بخش پیشینه از آنها استفاده کرده‌اید، چندین مجله را انتخاب و طبق ساختار پیشنهادی آنها، ساختار مقاله‌تان را بازبینی کنید. برای این منظور، ابتدا مجلات را با توجه با اولویتی که درنظر دارید، مرتب کنید و بعد مقالۀ خود را برای آنها ارسال کنید.
با ارسال‌کردن مقاله به ژورنال تقریباً کار شما تمام شده‌است. تنها لازم است مدتی، معمولاً دو هفته، منتظر نظر داوران مقاله بمانید. اگر با نظر مثبت داوران مواجه شدید، تبریک می‌گوییم. شما الان نویسندۀ یک مقالۀ معتبر علمی هستید. اما اگر نظر داوران دربارۀ کار شما منفی بود، می‌توانید با انجام اصلاحاتی، مقالۀ خود را به مجلات دیگری که در اولویت‌های بعدیتان هستند، ارسال کنید.
مطلب مرتبط: شرایط تاسیس کلینیک روانشناسی چیست؟
نمونه مقاله علمی پژوهشی روانشناسی
فایل زیر نمونه‌ای از یک مقالۀ علمی پژوهشی روانشناسی است که نکات گفته‌شده در این مطلب در آن رعایت شده‌است.
📌 دانلود نمونۀ مقاله علمی پژوهشی روانشناسی
سخن پایانی
هر قدمی که در دنیای علم برداشته می‌شود، ارزشمند است؛ چراکه اگر صحیح باشد، یافته‌ای به یافته‌های پیشین اضافه می‌کند و اگر غلط باشد، به محققین دیگر کمک می‌کند تا همان اشتباه را تکرار نکنند. پاسخ دادن به سوالات خود و ارتقای سطح علم درقالب نگارش مقاله علمی پژوهشی روانشناسی یکی از ارزشمندترین کارهایی است که می‌توان درراستای کمک به دنیای علم انجام داد. توجه به نکاتی که در این مقاله گفته‌شد، کمک می‌کند تا این قدم ارزشمند، معتبرتر و اصیل‌تر باشد.
کتاب‌های پیشنهادی
- راهنمای تحقیق و ارزشیابی در روانشناسی و علوم تربیتی
- روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی جلد اول – مردیت گال
- روش های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی
منبع
دلاور، علی.(1320).مبانی نظری و عملی در پژوهش های علوم انسانی، تهران: رشد، 1396
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی: منابع ارشد روانشناسی
