نوشتن پایان نامه ارشد، یکی از دغدغه‌های اصلی دانشجویان این مقطع است؛ چراکه نه‌تنها مرحله‌ای الزامی است، بلکه کیفیت محتوا و کمیت نمره‌ی آن می‌تواند طی مراحل بعدی -چه تحصیلی و چه شغلی؛ مثل اقدام برای تحصیل در مقطع دکتری یا درخواست کاری مرتبط- مهم شمرده شود و سرنوشت‌ساز باشد. در این مقاله قرار است به اصول نگارش پایان نامه و توضیح بخش‌های مختلف آن بپردازیم. قصد داریم تا آخر این مطلب شما را با صفرتاصد پایان نامه‌ی ارشد آشنا کنیم.
لیست مطالب
چگونه باید پایان نامه ارشد را بنویسیم؟
در این مقاله، قدم به قدم مرحله‌های نوشتن پایان نامه را با هم مرور می‌کنیم. یک کاغذ و قلم دم دستتان باشد که نکات خیلی مهمی را باید برای خودتان یادداشت کنید.
-
گام اول؛ انتخاب موضوع
اولین مرحله‌ی نوشتن پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد، انتخاب موضوع است. بسیاری این مرحله را مهم‌ترین و سخت‌ترین گام می‌دانند. از ویژگی‌های اصلی موضوع پایان نامه، خلاقانه و جدید بودن آن است؛ یعنی قبل از شما فرد دیگری در پایان نامه‌‌اش، نباید دقیقا به موضوع مدنظرتان پرداخته‌باشد. برای انتخاب موضوع باید به حوزه‌های مختلف علاقه‌ی خود توجه کنید. ترجیح می‌دهید در چه حیطه‌ای کار و مطالعه کنید؟ مهم است که درباره‌ی موضوع انتخابی اطلاعات بسیاری داشته‌باشید، پس ترجیحا سوژه‌ای انتخاب کنید که سابقه‌ی بیشتری دررابطه با آن دارید. همچنین تلاش کنید کتاب‌های مختلف، مقالات و پایان نامه‌های مرتبط یا نزدیک به موضوعتان را مطالعه و از هر فرصتی برای افزایش اطلاعات خود استفاده کنید.
البته گفتیم که حواستان باشد موضوع شما نباید در لیست موضوعات پایان نامه‌ی قبلی باشد. برای اطمینان از تکراری‌نبودن موضوع می‌توانید به سایت ایرانداک، بخش «گنج» و «پیشینه‌ی پژوهشی» مراجعه کنید. علاوه‌بر موضوعات موردعلاقه، خوب است موضوعاتی را که به سوژه‌ی اصلی مرتبط هستند، درنظر بگیرید. سپس منابع اطلاعاتی احتمالی را مشخص کنید؛ لیست کتاب‌ها، مقالات و پایان نامه‌های مرتبط. نهایتا مهم است که توانمندی‌های خودتان را هم درنظر بگیرید. بعضی‌ها به سراغ انتخاب موضوعاتی می‌روند که بیشتر از تناسب با مقطع ارشد، مناسب مقطع دکتری هستند.
از آن‌جایی‌که محدودیت‌های منابع مالی و مجوزهای مراکز تحقیقاتی در ارشد بیشتر از دکتری با سخت‌گیری بیشتری مواجه هستند، این‌گونه نوشتن پایان نامه، فعالیتی چالش‌زا، سخت و طولانی میشود و خستگی و فرسودگی درپی دارد. پس از خودتان بپرسید که «آیا توانایی مدیریت این موضوع و مسائل همراه به آن را با توجه به محدودیت‌ها و توانمندی‌هایم دارم یا خیر؟»
مطلب مرتبط: منابع آزمون دکتری روانشناسی
-
گام دوم؛ انتخاب استاد راهنما و مشاور
بعد از انتخاب تقریبی حوزه‌ی مورد علاقه، انتخاب استاد راهنما و مشاور از دیگر مسائلی است که قبل از شروع نوشتن پایان نامه باید به آن توجه کرد. با اساتید مختلف دانشکده‌تان صحبت کنید و ببینید تخصص کدامشان بیشتر مرتبط با موضوع شماست یا حتی با شخصیت و تجربه‌ی علمی چه کسی، بیشتر ارتباط می‌گیرید. معمولا در ابتدای کار برای غالب دانشجویان، درجه‌ی علمی و تجربه‌ی بالای اساتید، اهمیت بیشتری دارد. اما با گذشت زمان و پس از واردشدن به انجام و اجرای مراحل مختلف، بسیاری از دانشجویان متوجه می‌شوند در دسترس‌بودن و پاسخگویی به‌موقع عامل مهم‌تر و کارراه‌انداز‌تری است.
بنابراین قبل از انتخاب، به جوانب مختلف فکر کنید. البته بهتر است که این فرایند انتخاب بیش‌ازحد طول نکشد؛ چون تجربه ثابت کرده‌است اساتیدی که کمک و راهنمایی بیشتری می‌کنند، سریع‌تر انتخاب می‌شوند و ظرفیت آن‌ها برای قبول دانشجویانی که پایان نامه دارند، تمام میشود.
بنابراین بهتر است زودتر به‌فکر بیفتید، با اساتید مختلف در ارتباط باشید و ببینید کدام‌یک شخصیت و تخصص علمی متناسب با شما و موضوعتان را دارد، چه کسی بهتر است استاد راهنما باشد و کدام، مشاور. بعد از انتخاب استاد راهنما و مشاور، با آن‌ها درباره‌ی حوزه‌ی موردعلاقه و موضوع پیشنهادی‌تان مشورت کنید و از نظراتشان برای اصلاح و بهبود موضوع بهره ببرید.
-
گام سوم؛ پروپوزال نویسی
بعد از انتخاب موضوع، لازم است قبل از نوشتن پایان نامه‌ی اصلی، پروپوزال بنویسید. پروپوزال، بخش‌های مختلفی شبیه به پایان نامه دارد اما هدف آن متفاوت است. هدف پایان نامه، انجام پژوهش و ارائه‌ی نتایج آن به جامعه‌ی علمی و مخاطب است؛ درحالی‌که پروپوزال، طرح اولیه‌ای از پایان نامه است که هدفش، پیشنهاد موضوع، توضیح فرضیه‌ها، اهداف و ضرورت انجام این موضوع و طرح است که درصورت تأییدشدنش می‌توانید به انجام تحقیق خود بپردازید.
مطلب مرتبط: شیوه های پذیرش دکتری
بخش‌های پروپوزال، درمقایسه پایان نامه، بسیار خلاصه و مختصرتر است. قبل از هر چیز باید بدانید که فرضیات تحقیقتان چیست؟ قرار است برای این پژوهش از چه ابزاری استفاده شود؟ اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر چیست؟ خلأیی که باعث شده‌است این پژوهش را انتخاب کنید، چه‌مواردی بوده‌است؟ طرح کار پژوهشیتان چیست؟ پیشنیه‌ی پژوهشی مرتبط با موضوع فعلی کدام است؟ درنهایت برای پروپوزال هم باید فهرستی از منابعی را که در نوشتن آن استفاده شده‌است، لیست کنید. بخش‌های پروپوزال شامل موارد زیر است:
1. عنوان
موضوع تحقیق در این بخش ارائه میشود. روی جمله‌بندی موضوع، کلمات استفاده‌شده و معنای دقیق هرکدام حساس باشید؛ چراکه موضوع قرار است عینا با همین کلمات در پایان نامه‌ی شما هم تکرار شود. موضوع نباید خیلی کوتاه یا خیلی طولانی باشد.
2. بیان مسئله
قسمت اصلی هدف پروپوزال، در این بخش محقق میشود. بیان مسئله به‌معنای توصیف و توجیه موضوع پژوهش است. سوال اصلی این است که چرا مسئله‌ی پژوهش، مسئله‌ای است که باید مورد پژوهش علمی قرار گیرد. مهم است که مطالب موجود در این قسمت به هم مرتبط باشند و دارای روندی منطقی که شروعش با مسئله و ختم آن با هدف پژوهش است. تصور کنید دارید داستانی را برای فرد دیگری روایت می‌کنید. نباید بین جملاتتان شکاف، عدم‌تناسب یا ناهم‌خوانی احساس شود. در این بخش و قسمت بعدی، تمام جملات باید دارای ارجاع باشند؛ یعنی قرار نیست از خودتان مطلبی بنویسید، به‌جز پاراگراف آخر که جمع‌بندی و نتیجه‌گیری شماست که لازم است با جمله‌بندی خودتان باشد.
آن‌چه در بیان مسئله لحاظ میشود، شامل این موارد است؛ بروز و شیوع مشکل، چه کسانی را دربرمی‌گیرد، از چه زمانی این مسئله به‌وجود آمده و چه تحولاتی داشته‌است، دلایل احتمالی مشکل، راه‌حل‌های استفاده‌شده، چرا این روش انتخاب شده‌است و ضرورت پژوهش.
3. گستره‌ی نظری و پیشینه‌ی پژوهش
مروری بر مطالعات گذشته که نزدیک به موضوع حاضر هستند، به پژوهشگر کمک می‌کند تا درک کند در این زمینه چه کارهایی انجام شده، چه اطلاعاتی موجود است، باید از کجا شروع کند و چه کاری را چگونه انجام دهد. در این قسمت قرار است خلاصه‌ای از نکات اصلی پژوهش‌های دیگر، نتیجه‌گیری عمومی و خلأ موجود در مطالعات و کاربرد پژوهش‌ها را شناسایی و بیان کنیم. فراموش نکنید که ذکر نام نویسنده و سال پژوهش او در متن حائز اهمیت است. درنهایت هم لازم است که خودتان نوعی جمع‌بندی کلی از مطالب ارائه‌شده، بیان و جایگاه پژوهش حاضر دربین پژوهش‌های قبلی را مشخص کنید.
4. فرضیه‌ها یا سوال‌های پژوهش
ترجیح داده میشود که به‌جای سوال، یک جمله‌ی خبری و درحد امکان جهت‌دار نوشته شود که حاوی پیشگویی باشد و زیربنای علمی داشته‌باشد. اما زمانی که پیشینه‌ی کافی برای ارائه‌ی فرضیه وجود ندارد، از سوال استفاده میشود.
مطلب مرتبط: چگونه برای مصاحبه دکتری روانشناسی آماده شویم؟
5. تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش
متغیرها باید به‌صورت واقعیاتی قابل‌اندازه‌گیری با کلماتی ساده، عینی و واضح بیان شوند.
6. طرح پژوهش
باتوجه به نوع مطالعه، طرح پژوهشی انتخاب میشود. طرح‌های پژوهشی مختلف می‌توانند شامل طرح آزمایشی، شبه‌آزمایشی، علی-مقایسه‌ای، پیمایشی، همبستگی و انواع طرح‌های کیفی باشند.
7. شرکت‌کنندگان
این قسمت شامل اطلاعات مربوط به جامعه، نمونه‌ی پژوهش، حجم نمونه و روش محاسبه‌ی آن، روش نمونه‌گیری، معیارهای ورود و خروج مطالعه و ملاحظات اخلاقی است.
8. ابزارهای پژوهش
ابزارهای پژوهش بسته به سوژه می‌تواند شامل مشاهده، پرسشنامه، مصاحبه، مقیاس درجه‌بندی و آزمون‌ها باشد. ابزار انتخابی را توضیح دهید و ویژگی‌های روانسنجی، مثل روایی و پایایی، آن را بیان کنید. توصیف، شیوه‌ی نمره‌گذاری و ویژگی‌های روانسنجی هریک از ابزارها باید در یک‌پاراگراف ارائه شود.
9. روش اجرای پژوهش
در این بخش، مراحل اجرای مطالعه و چگونگی گردآوری داده‌ها، ترتیب خاص گام‌هایی که برداشته‌شده، روش‌های جدید و مراحل انجام تکلیف به‌صورت سلسه‌مراتبی توضیح داده میشود.
10. روش تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش
روش‌های آماری مورداستفاده برای تجزیه و تحلیل هریک از سوال‌ها یا فرضیه‌های پژوهش به تفکیک ذکر میشود.
11. منابع
در این بخش، فهرستی از منابع و ارجاعات مورداستفاده در متن پروپوزال ارائه میشود. تأکید سال‌های اخیر برخی از دانشگاه‌ها نوشتن منابع با برنامه‌ی EndNote بوده‌است، پس بهتر است کار با این برنامه را یاد بگیرید.
بعد از نوشتن پروپوزال و ارائه‌‌اش، اساتید راهنما، مشاور و داور شما آن را تأیید می‌کنند یا پروپوزالتان را نیازمند اصلاحات و تغییراتی می‌دانند که بعد از رفع آن‌ها، تأیید میشود. بعد از ثبت پروپوزال در ایرانداک، وارد مرحله‌ی نوشتن پایان نامه می‌شوید.
-
گام چهارم؛ نوشتن پایان نامه
آموزش پایان نامه‌نویسی و نوشتن پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد بعد از نوشتن پروپوزال دیگر چندان سخت نیست؛ چراکه بخش‌های مشترک زیادی دارند و الان دیگر احتمالا روند آن دستتان آمده‌است. در پایان نامه اجرای پژوهش، داده‌های به‌دست‌آمده، کارهای آماری مربوطه -اگر نیاز بود- و نتیجه‌گیری اهمیت بسیار بالایی دارد.
بخش‌های مختلف پایان نامه
برای آموزش گام به گام نوشتن پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد، لازم است که در ابتدا با بخش‌های مختلف آن آشنا شویم. پس از صفحه‌ی عنوان (شامل عنوان، دانشکده، دانشگاه، اساتید راهنما و مشاور، نام محقق و تاریخ)، صفحه‌ی بسم‌ا…، صفحه‌ی تأییدیه‌ی هیئت داوران، اصالت‌نامه، صفحه‌ی تقدیم و سپاس‌گزاری (که اختیاری هستند)، فهرست مطالب و جداول، به اولین بخش پایان نامه، یعنی چکیده می‌رسیم.
1. چکیده
چکیده باید شامل مهم‌ترین مفاهیم و یافته‌های پژوهش باشد که به‌طور دقیق و موجز بیان شده‌اند. در چکیده زمینه‌ی مسئله و هدف پژوهش، شواهد مربوط به آن، روش اجرای تحقیق، ابزارهای پژوهش و مطالب مربوط به شرکت‌کنندگان، یافته‌های اصلی و نتایج مربوط به هر فرضیه و نتیجه‌گیری کلی پژوهش بیان میشود. چکیده در قالب یک پاراگراف 100 تا نهایتا 250 کلمه‌ای نوشته میشود.
مطلب مرتبط: تفاوت کنکور دکتری روانشناسی وزارت بهداشت و علوم
2. فصل اول، مقدمه‌ی پژوهش
این فصل شامل بیان مسئله، فرضیه‌ها یا سوال‌های پژوهش و تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش میشود. این موارد کمی بالاتر در بخش پروپوزال توضیح داده‌شد. تنها تفاوت در این است که بیان مسئله‌ی پایان نامه می‌تواند کمی مفصل‌تر نوشته‌شود. از طرف دیگر چون بعد از پروپوزال، تا زمان نوشتن پایان نامه مطالعات بیشتری پیرامون موضوع داشته‌اید، معمولا انتظار می‌رود روند منطقی و اطلاعات جالب‌تری در این قسمت ارائه شود.
3. فصل دوم، گستره‌ی نظری و پیشینه‌ی پژوهش
پیشینه‌ی پژوهش پایان نامه هم مانند پروپوزال نوشته میشود با این تفاوت که به‌لحاظ حجم بسیار بیشتر از پروپوزال خواهدبود. لازم است پژوهش‌های زیادی ارائه و با دیدگاهی انتقادی بررسی شوند. درواقع تنه‌ی اصلی پایان نامه، به‌لحاظ تعداد صفحه، همین قسمت است.
4. فصل سوم، روش پژوهش
تا قبل از این فصل، عمده‌ی مطالب از پژوهش‌های دیگر برگرفته و به آن‌ها ارجاع داده میشد. اما از این فصل به‌تدریج بیشتر خود پژوهشگر است که جمله‌بندی می‌کند و مطالب مربوط به تحقیق خود را می‌نویسد. تشریح دقیق قسمت روش پژوهش، نزدیک‌شدن به هدف اصلی علم و تکرارپذیربودن مطالعه را نوید می‌دهد؛ بنابراین گزارش دقیق و مفصل این قسمت بسیار حائز اهمیت است. در قسمت روش پژوهش باید به طرح پژوهش، شرکت‌کنندگان، ابزارهای پژوهش، روش اجرای پژوهش و روش تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش -همان‌طور که در قسمت پروپوزال ذکر شد- نوشته‌شود. فراموش نکنید که باید روش‌های آماری مورداستفاده برای تجزیه و تحلیل هریک از سوال‌ها یا فرضیه‌های پژوهشی به تفکیک ذکر شود.
5. فصل چهارم، یافته‌های پژوهش
در ابتدای این فصل باید مقدمه‌ای درخصوص نحوه‌ی غربال داده‌ها و روش‌های آماری و تجزیه و تحلیل داده‌ها آورده شود. ترتیب ارائه‌ی یافته‌ها، متناسب با نوع پژوهش ذکر میشود. قسمت‌های مختلف این فصل شامل یافته‌های جمعیت‌شناختی (اطلاعات توصیفی مربوط به شرکت‌کنندگان) و یافته‌های مربوط به هر فرضیه در پژوهش میشود. در قسمت یافته‌ها باید بعد از ذکرکردن هر فرضیه یا سوال، داده‌های توصیفی مربوط به آن و شیوه‌ی استنباطی آزمون آن فرضیه یا پاسخ به آن با استفاده از روش‌های متناسب آماری ذکر شود. همچنین فراموش نکنید که جدول‌های موجود در این فصل باید به شیوه‌ی APA ترسیم شوند.
6. فصل پنجم، بحث و نتیجه‌گیری
این فصل که بیشتر توسط خود محقق نوشته میشود، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه کل پژوهش بهخاطر نتایجش و استفاده از آن‌ها انجام میشود. فصل پنجم با مقدمه‌ی مختصری از ضرورت، هدف و فرضیه‌های پژوهش شروع میشود و شامل قسمت‌های مختلفی است مانند: بحث و نتیجه‌گیری سوال یا فرضیه‌ها به‌ترتیب طرح در پژوهش. ابتدا نتیجه بدون استفاده از نمادهای آماری ذکر میشود. سپس با نتایج پژوهش‌های مرتبط داخلی و خارجی مقایسه و در ادامه به تبیین نتیجه پرداخته میشود. تک‌تک سوال‌ها یا فرضیه‌های پژوهش این‌گونه مورد بحث و نتیجه‌گیری قرار می‌گیرند. بخش‌های بعدی شامل جمع‌بندی نهایی (خلاصه و نتیجه‌ی نهایی)، محدودیت‌های پژوهش (مشکلات و موانع حین انجام پژوهش) و پیشنهادهای پژوهش (برای پژوهشگران و مسیر پژوهشی آینده) میشود.
مطلب مرتبط: شرایط استخدام روانشناس در مراکز دولتی چیست؟
7. منابع
این قسمت هم مشترک با پروپوزال است، فقط لیست منابع مطالعه‌شده به‌دلیل افزایش حجم، کامل‌تر شده‌است. لازم است برای استناددهی و مأخذنویسی از سبک استناددهی APA7 استفاده شود. برای سهولت استناددهی می‌توان از نرم‌افزارهای مدیریت منابع مختلفی چون EndNote، Zotero، مندلی و… استفاده کرد.
8. پیوست‌ها
درصورتی‌که احتیاج به پیوست‌ها باشد، مثلا وقتی پایان نامه شامل پرسشنامه‌های مختلف باشد، این بخش بعد از فهرست منابع و قبل از چکیده‌ی انگلیسی آورده میشود. پیوست‌ها با حروف الفبا مشخص می‌شوند و سپس عنوان آن‌ها ذکر میشود.
9. چکیده‌ی انگلیسی
درنهایت باید صفحه‌ی ترجمه‌ی چکیده‌ی فارسی را به زبان انگلیسی قرار بدهید. ذکر عنوان پایان نامه در چکیده‌ی انگلیسی الزامی است.
سخن پایانی
بعد از انجام مراحل گفته‌شده، باید بهتان تبریک و یک‌خسته نباشید جانانه بگوییم. اما هنوز این مسیر و پرپیچ‌و‌تاب تمام نشده‌است. حالا لازم است اصلاحات مدنظر اساتید محترم را انجام بدهید. تاریخ جلسه‌ی دفاع را با هماهنگی اساتید و دانشکده مشخص کنید و با آمادگی کامل و شاید کمی استرس وارد جلسه‌ی دفاع شوید. تازه پس از دفاع است که وارد مسیر فارغ‌التحصیلی می‌شوید و بااین‌که شاید تصورش را هم نکنید ولی کم‌کم دچار دلتنگی برای دانشگاه و دانشکده‌تان می‌شوید.
درست است که نوشتن پایان نامه چندان آسان نیست اما بخش جالبی از مسیر تحصیلی است که به مهارت‌ها، توانمندی‌ها و دانسته‌های شما اضافه می‌کند. بعضی از دانشجویان به این چالش، تلاش برای حل آن و افزایش مهارت طی آن توجهی نمی‌کنند و به دنبال افراد یا موسسه نوشتن پایان نامه ارشد می‌گردند. خب عواقب و قیمت پایان نامه ارشد دردسرساز است و از هیچ زاویه‌ای ارزشش را ندارد؛ چه به لحاظ هزینه، چه از نظر اخلاقی و چه بابت ازدست‌دادن فرصتی که برای افزایش توانمندی و حل چالش‌ها پیش رویتان قرار دارد. پس بهتر است به خودتان اعتماد کنید و بدانید تلاش در این راه، تلاشی نالازم وبه‌دردنخور نیست.
مطلب مرتبط: شرایط تاسیس کلینیک روانشناسی چیست؟
نکته‌ی مهم
مطالب گفته‌شده بیشتر درمورد پایان نامه‌هایی صدق می‌کند که شامل نوعی اجرای پژوهش یا انجام تحلیل‌های آماری هستند، مثل نوشتن پایان نامه‌ی ارشد روانشناسی. اگر دانشجوی کارشناسی هستید، چندان نگران نباشید؛ چراکه نحوه‌ی نوشتن پایان نامه‌ی کارشناسی هم به همین صورت است و تفاوت چندانی نمی‌کند. البته که معمولا باتوجه به رشته، سخت‌گیری کمتری روی حجم و کیفیت پایان نامه‌های کارشناسی نسبت به ارشد میشود.
منابع
https://epl.um.ac.ir/images/76/Research-Assis/Form/PDF/Proposal_Help.pdf
6 پاسخ
چی میشد بخش پایان نامه حذف میشد 😑😑😑😑
سلام و وقت بخیر ، در بعضی از دانشگاه ها میتونین با گذراندن واحد درسی به جای آن پایان نامه رو حذف بفرمایید اما در این صورت امکان ادامه تحصیل در دکترا وجود ندارد.
با سلام ، از اطلاعات مفید شما ، تشکر و سپاسگذارم ، اما ای کاش داوران به این مسئله که کار پایان ،نامه توسط خود دانشجو نوشته شده ، یا فقط هزینه مالی کرده توجه کنند .با تشکر مجدد از راهنمایی شما.
سلام و وقت بخیر ، ممنون از همراهی ارزشمند شما. بله درواقع روند های بررسی در جهت این موضوع کمی کمرنگ می باشد.
با سلام این مطالب بیشتر مربوط به رشته روانشناسی بود؟ اگر رشته مان یکی از رشتهدهای علوم پایه باشد تفاوت زیادی خواهد کرد این توضیحات؟
آیا از گوگل میشود نمونه پروپوزال اماده پیدا کرد؟
سلام وقتتون بخیر
اطلاعاتی که در جهت پایان نامه ارائه شده خدمتتون به صورت کلی برای تمامی رشته های می باشد. بله میتونین نمونه ای از پروپوزال رو از سایت های مربوطه دریافت بفرمایید.