شیوه های پذیرش دکتری چهار نوع هستند؛ شیوهی آموزشی-پژوهشی، شیوهی پژوهشمحور، پذیرش ازطریق استعدادهای درخشان و شیوهی جدید استادمحور. اگر داوطلب مقطع دکتری هستید و قصد دارید بدون کنکور وارد دانشگاه شوید، در مطلبِ پیش رو، شیوه‌های پذیرش دکتری و تفاوت‌هایشان با یکدیگر را بهطور مفصل برایتان توضیح داده‌ایم.
لیست مطالب
شیوه های پذیرش دکتری؛ از سیر تا پیاز
دفترچه‌ی انتخاب رشته‌ی آزمون دکتری سال 1402، یک شیوهی جدید پذیرش دکتری معرفی کرده‌است؛ استادمحور. تا پیش از این زمزمه‌هایی درباره‌ی اضافه شدن یک مدل پذیرش به مقطع دکتری شنیده‌بودیم که این شیوه، امسال بهطور رسمی وارد دفترچه شد. دانشجوهای مقطع کارشناسی‌ارشد، اگر متقاضی پذیرش بدون آزمون نباشند، به یکی از سه شیوه‌ای که در ادامه معرفی خواهیم‌کرد، به دانشگاه راه می‌یابند. هرکدام از این روش‌ها، الزامات و اقتضائات خاص خودشان را دارند که لازم است حتما قبل از انتخاب، آن‌ها را درست و دقیق بشناسید.
1. شیوه آموزشی-پژوهشی
از رایج‌ترین شیوه‌های پذیرش دکتری، شیوهی آموزشی است که تا سال 1389 تنها شیوهی پذیرش دانشجوی دکتری بود. براساس دفترچه‌ی آزمون سال 1402، قبولی در پذیرش آموزشمحور، براساس مجموع سه نمره سنجیده میشود؛ آزمون متمرکز: 50درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری: 20درصد، مصاحبهی علمی و سنجش عملی: 30درصد.
دانشجویان دکتری که به این روش پذیرفته می‌شوند، بعد از گذراندن تعدادی واحد درسی درطول تحصیلشان، باید در آزمون جامع شرکت کنند. پس از قبولی در این آزمون، زیرنظر یک استادراهنما، سوژه‌ی رساله را انتخاب می‌کنند و پایان‌نامه‌شان را می‌نویسند. 3ونیم تا حداکثر 5 سال، مدت مجاز برای تحصیل در دکتری آموزشمحور است. مجموع واحدهای درسی در این دوره، 36 واحد است که 16 تا 18 واحد اصلی و 18 تا 24 واحد پایان‌نامه را شامل میشود. نوشتن دو مقاله‌ی مستخرج از پایان‌نامه، از تکالیفی است که دانشجوهای دکتری آموزشمحور باید انجام بدهند. این دانشجوها همچنین برای فارغ‌التحصیل شدن از مقطع دکتری، باید حداقل نمره را در واحدهای درسی کسب کنند؛ حداقل نمره‌ی 14 برای واحدهای اصلی، حداقل نمره‌ی 16 برای پایان‌نامه حداقل نمره‌ی 16 برای امتحان جامع.
مطالب مرتبط: چگونه برای مصاحبه دکتری روانشناسی آماده شویم؟
2. شیوهی پژوهشمحور
شیوه پذیرش دکتری پژوهش محور، چندسالی است که به مقطع تحصیلات تکمیلی اضافه شده و مشخصه‌اش، گذراندن واحدهای درس محدود و ارائه‌ی رساله برمبنای یک طرح پژوهشی تقاضامحور است. یعنی یک کارفرمای مشخص، دولتی یا غیردولتی، انجام یک طرح پژوهشی را به دانشگاه واگذار می‌کند و طی قراردادی متعهد میشود که همه‌ی هزینه‌های انجام و نظارت بر آن را تقبل کند. نتیجه‌ی طرح هم طبعا بعد از انجام، تحویل کارفرما میشود و دانشگاه، حقی نسبت به آن ندارد.
در شیوهی پذیرش پژوهشمحور که کار عمده‌ی دانشجو، انجام این طرح پژوهشی است، همان 36 واحد درسی ارائه میشود اما نسبت بین واحدهای اصلی و پایان‌نامه متفاوت است و سهم‌ِ عمده، به کار عملی اختصاص داده میشود؛ یعنی تنها 2 تا 8 واحد اصلی گذرانده میشود و پایان‌نامه، 28 تا 34 واحد دارد. برای قبولی در این شیوه در مرحله‌ی کنکور، مجموع چهار نمره حساب میشود؛ شامل آزمون متمرکز: 30درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری: 20درصد، مصاحبهی علمی و سنجش عملی: 30درصد و تهیهی طرحواره: 20درصد. برای فارغ‌التحصیلی از مقطع دکتری پژوهشمحور هم دانشجو باید در واحدهای درسی، حداقل نمره‌ی 14 و در پایان‌نامه حداقل نمره‌ی 16 را به‌دست بیاورد و در مدت سه تا حداکثر 5 سال، درسش را به اتمام برساند. پایان‌نامه در دوره‌ی پژوهشمحور، به جنبه‌ی تئوری محدود نمی‌شود و به تولید دانش یا ثبت اختراع منجر میشود. شیوهی پذیرش پژوهشمحور معمولا در رشته‌های معدود و ازسوی دانشگاه‌های اندکی ارائه میشود.
نکته: اعتبار مدرک دانشجویان دکتری آموزشمحور و پژوهشمحور با یکدیگر تفاوتی ندارد اما ازنظر بازار کار، معمولا فارغ‌التحصیلان شیوهی پژوهشمحور در استخدام به‌ویژه به‌عنوان هیئت‌علمی دانشگاه‌ها، شانس بیشتری دارند.
مطالب مرتبط: تفاوت دکتری روانشناسی وزارت بهداشت و وزارت علوم
3. شیوهی پذیرش استادمحور
خب بالاخره می‌رسیم به شیوهی جدید پذیرش دانشجوی دکتری یعنی پذیرش استادمحور که در آزمون سال 1402، برای اولین‌بار از آن رونمایی شد. طبق مصوبهی سازمان وزارت علوم، 20درصد دانشجویان دکتری به این شیوه پذیرش می‌شوند. به این ترتیب که اساتید واجد شرایط، طرح‌های تحقیقاتی‌شان را معرفی می‌کنند. شورای دانشگاه این طرح‌ها را ارزیابی، ازبین آن‌ها بهترین‌هایشان را انتخاب و بعد به وزارت علوم اعلام می‌کند. از آن طرف در زمان انتخاب رشته، دانشجویان 4 تا 5 برابر ظرفیت پذیرش به استادهای دارای طرح معرفی می‌شوند و اساتید ازبین آن‌ها انتخاب می‌کنند. فرایند انتخاب هم به این ترتیب است که در جلسه‌ی مصاحبهی علمی، دانشجویان داوطلب این شیوهی پذیرش، براساس معیارهای مدنظر دانشگاه و شایستگی‌های علمی ارزیابی می‌شوند.
قبول‌شدگان در این شیوهی پذیرش در گذراندن سرفصل‌های درسی و مقررات آموزشی با سایر دانشجویان تفاوتی ندارند، منتها باید همان ابتدا ازبین طرح‌های تحقیقاتی ارائه‌شده ازسوی استادها، زمینه‌ی پژوهشی موردعلاقه‌شان را انتخاب و درطول دوران تحصیل، روی آن کار کنند. این تغییر شیوهی پذیرش دکتری، قرار است به تعامل مستقیم‌‌تر بین دانشجو و استاد در نظام آموزشی منجر شود؛ استادهایی که پروژه‌های کاربردی بیشتری برای ارائه داشته‌باشند، دانشجوی بیشتری جذب خواهندکرد. درواقع این استاد است که با بررسی پرونده‌ی آموزشی دانشجو، در قبولی نهایی او در آزمون دکتری، نقش دارد و دانشجو هم بعد از قبولی، به‌عنوان دستیار آموزشی وارد دانشگاه میشود و حقوق دریافت خواهدکرد.
مصوبهی وزارت علوم برای شیوهی پذیرش استادمحور، شرایطی را اعلام کرده‌است که فقط اساتید واجد آن شرایط می‌توانند در فرایند پذیرش دانشجو دخیل باشند. چه کسانی؟ اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها که مرتبه‌ی علمی استاد و دانشیار داشته‌باشند و به‌علاوه حداقل یکی از این عناوین را کسب کرده‌باشند؛ استاد نمونه‌ی کشوری، سرآمد آموزشی کشوری، دانشمندان یک درصد و دو درصد جهانی یا یک درصد اعلام‌شده ازسوی موسسه‌ی استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC). همچنین اساتید برگزیده‌ی جشنواره‌های ملی و بین‌المللی مثل فارابی، خوارزمی، رازی و… هم مشمول این شرایط می‌شوند.
مطالب مرتبط: منابع آزمون دکتری روانشناسی
سخن پایانی
کلیه اطلاعاتی که در مطلب فوق قرار دارند، بر اساس دفترچه انتخاب رشته سال 1402 هستند و هرگونه بروزرسانی در این دفترچه، در این مطلب نیز اعمال خواهد شد.
منابع
سوالات متداول
1. پذیرش در مقطع دکتری به چه صورت است؟
پذیرش نهایی دکتری، از چهار طریق انجام میشود؛ شیوهی آموزشی-پژوهشی، شیوهی پژوهشمحور، پذیرش ازطریق استعدادهای درخشان و شیوهی جدید استادمحور.
2. شیوهی پذیرش آموزشمحور و پژوهشمحور با هم چه تفاوتی دارند؟
در مطلب حاضر، دو شیوهی آموزشی و پژوهشی بهطور کامل معرفی شدهاند. بهطور خلاصه میتوان تفاوتهای این دو شیوهی پذیرش را اینطور بیان کرد. در شیوهی پذیرش آزمونمحور، آزمون متمرکز 50درصد، سوابق آموزشی، پژوهشی و فناوری 20درصد و مصاحبهی علمی و سنجش عملی 30درصد در قبولی نقش دارند. در شیوهی پذیرش پژوهشمحور، سهم آزمون متمرکز، سوابق آموزشی و پژوهشی، مصاحبهی علمی و تهیهی طرحواره بهترتیب، از این قرار است: 30، 20، 30 و 20درصد.
