دوره‌ی پسادکتری، پست‌داک/ Postdoc (مخفف Post Doctoral) یا فوق‌دکتری -که این آخری، واژه‌ی دقیقی نیست- چه در داخل و چه در خارج از کشور، طرفدار کم ندارد. فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری که می‌خواهند مطالعات و تحقیقاتشان را در حوزه‌ی تخصصی خودشان تکمیل کنند و توسعه بدهند، برای دورهای یک تا 5 ساله به دانشگاه برمی‌گردند؛ اما نه به‌عنوان دانشجو، بلکه به‌عنوان پژوهشگر و دستیار استاد دانشگاه. تقویت رزومه و بالا بردن شانس پیدا کردن یک موقعیت شغلی سطح بالا، دلایلی است که خیلی‌ها را مجاب می‌کند به‌جای وارد شدن به بازار کار، مدت بیشتری در دانشگاه بمانند. در ادامه با شرایط تحصیل در دوره‌ی فوق دکتری بیشتر آشنا می‌شوید. از جزئیات فراخوان پسادکتری سردرمی‌آورید و درباره‌ی چندوچون اپلای برای پست‌داک اطلاعات به‌دست می‌آورید.
لیست مطالب
پسادکتری در ایران چه شرایطی دارد؟
درباره‌ی دوره‌ی پسادکتری، نقاط ابهام و اطلاعات غلط زیادی وجود دارد. مثلا خیلی‌ها فکر می‌کنند پسادکتری، یک مقطع تحصیلی است و بعد از گذراندن آن، به فارغ‌التحصیلان مدرک فوق دکترا داده می‌شود. خب این‌طور نیست. پسادکتری، درواقع یک دوره‌ی پژوهشی است. در آن نه از کلاس و درس و امتحان خبری هست، نه مدرکی تحت‌عنوان پست‌دکترا وجود دارد و نه ورود به آن برای همه، ممکن و مجاز است. دانشگاه‌ها برای پذیرش پژوهشگر در دوره‌ی فوق دکتری، شرایط خاصی دارند که کمی بعدتر با آن آشنا می‌شوید. فوق دکتری، حتی مدت زمان مشخص هم ندارد. درست است که بازه‌ی زمانی یک تا 5 ساله برای آن تعیین شده اما مدتش بیشتر به نظر دانشگاه و نوع پژوهش موردنظر بستگی دارد و نمی‌توان به‌طور دقیق گفت که دوره پست‌داک چند سال است.
یکی دیگر از تصورات اشتباه رایج درباره‌ی پسادکتری این است که در ایران چنین دورهای وجود ندارد و حتما باید به خارج از کشور رفت. این تصور احتمالا از آن‌جا ناشی می‌شود که تقاضا برای اپلای پست‌داک، بالا رفته و اسم این دوره معمولا با مهاجرت، همراه می‌شود. واقعیت این است که دانشگاه‌های ایران دوره‌ی پسادکتری دارند. این دوره‌ها که مستقلا یا با همکاری دانشگاه‌های خارج از کشور برگزار می‌شود، معمولا محدود به دانشگاه‌های دولتی نیستند و دانشگاه آزاد هم دوره‌ی فوق دکتری برگزار می‌کند.
مطالب مرتبط: برنامه ریزی و درس خواندن برای کنکور دکتری
چطور می‌شود پژوهشگر پسادکتری شد؟
در ایران، فراخوان پسادکتری، اولین قدم برای این کار است. دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، با اعلام شرایط پذیرششان، پژوهشگر فوق دکتری جذب می‌کنند. کسانی که واجد شرایط باشند، با امضا کردن قراردادی می‌پذیرند که پروژه‌ای مشخص را با نظارت یک استاد راهنما پیش ببرند. این قرارداد، برای هر دو طرف مزایایی دارد؛ پژوهشگر پسادکتری در زمینه‌ی موردمطالعه‌اش عمیق می‌شود، تخصص بیشتری به‌دست می‌آورد و رزومه‌ی قابل‌اعتناتری برای ورود به دنیای آکادمیک یا بازار کار غیردانشگاهی برای خودش دست‌وپا می‌کند. ضمنا در این دوره، معمولا حقوق هم دریافت می‌کند. در طرف دیگر، دانشگاه هم از امتیاز تولید علم و فناوری، بهره‌مند می‌شود. حالا ببینیم چطور می‌شود وارد دوره‌ی فوق دکتری شد.
شرایط پذیرش پسادکتری در دانشگاه‌های ایران
دانشگاه‌ها برای پذیرش پژوهشگر پسادکتری، فراخوان می‌دهند و شرایط اختصاصی موردنظرشان را اعلام می‌کنند. بنابراین داوطلبان باید با مراجعه به سایت دانشگاه موردنظرشان، خودشان را برای این دوره آماده کنند. با این‌حال، شرایط عمومی پذیرش فوق دکتری معمولا در همه‌ی دانشگاه‌ها مشترک است که در ادامه می‌خوانید.
- از زمان دریافت مدرک دکتری، بیش از 3 تا 5 سال زمان نگذشته‌باشد. متغیر بودن این مدت، به‌دلیل قوانین متفاوت دانشگاه‌هاست اما به‌هرحال شرط زمانی، از شروط مهم پذیرش پست‌داک است.
- فرد، در هیچ سمت دولتی یا غیردولتی شاغل نباشد. دانشگاه‌ها ترجیح می‌دهند امتیازات استفاده از امکانات پژوهشی‌شان را دراختیار کسانی بگذارند که تمام وقت و تمرکزشان را صرف دوره‌ی پست‌داک کنند و به کار دیگری مشغول نباشند.
- فرد باید رزومه‌ی علمی قوی داشته‌باشد. مقالات چاپ‌شده در مجلات معتبر، از شرط‌های مهم این دوره است. تعداد این مقالات بنا به دانشگاه و رشته متغیر است اما معمولا حداقل دو مقاله‌ی چاپ‌شده، موردنیاز است. دانشگاه‌ها برای پذیرش اساتید میزبان در دوره‌ی فوق دکتری، شروط علمی سفت‌وسخت‌تری درنظر میگیرند؛ داشتنِ یک طرح پژوهشی انجام‌شده یا اثر تألیفی، داشتن طرح پژوهشی دردست اجرا با سازمانی خارج از دانشگاه، راهنمایی یک دانشجوی دکتریِ فارغ‌التحصیل‌شده و… .
- طرح پژوهشیِ موردنظر، نباید تکراری باشد. بالاتر گفتیم که دانشگاه‌ها از دوره‌ی پسادکتری انتظار دارند که به تولید علم منجر شود. بنابراین بدیهی است که طرح‌های قبلا اجراشده و ایده‌های تکراری، جایی در این دوره نداشته‌باشند.
- شرط سنی (معمولا زیر 40سال)، نمره‌ی پایان‌نامه‌ی خوب و بالاتر، داشتن روحیه‌ی پژوهشگری و علاقه به فعالیت علمی و داشتن توصیه‌نامه، از دیگر شرایطی است که برای پذیرش دوره‌ی فوق دکتری اعلام می‌شود.
مطالب مرتبط: معرفی 4 مورد از بهترین روش های مطالعه
مزایای پسادکتری چیست؟
کسانی که موفق می‌شوند دانشگاه را مجاب کنند روی آن‌ها به‌عنوان پژوهشگر پسادکتری حساب کند، غیر از آن‌که رزومه‌ی قوی‌تری برای خودشان می‌سازند، از مزایای دیگری هم برخوردار می‌شوند. البته مزیت حساب کردن مواردی که در ادامه می‌آید، بستگی به اهداف و برنامه‌های شخصی دارد. بعضی‌ها معتقدند پسادکتری، اتلاف وقت است و امتیازاتش به زمانی که صرف آن می‌شود، نمی‌ارزد. مزایای دوره‌ی فوق دکتری را با هم مرور کنیم.
- پژوهشگران پست‌داک در دوره‌ی موردنظر، حقوق دریافت می‌کنند که ماهیانه معادل حداکثر 80درصد حقوق استادیار پایه یک است. علاوه‌بر این، کمیته‌ی تخصصی، برای سرپرست طرح، مبلغ ثابتی برای یک سال و مبلغی هم بابت تجهیزات موردنظر تعیین می‌کند.
- همکاری با پژوهشگر پست‌داک، دانشگاه یا مرکز تحقیقاتی را به استخدام فرد ملزم نمی‌کند. با این‌حال معرفی کردن خود به‌عنوان یک فرد متخصص در زمینه‌ای مشخص و آشنایی با اساتید و صنعت، معمولا ورود به موقعیت‌های شغلی به‌ویژه آکادمیک را تسهیل می‌کند.
- داوطلبان مرد واجد شرایط پسادکتری، می‌توانند از امتیاز امریه یا سربازی نخبگان بهره‌مند شوند.
- پژوهشگر فوق دکتری، بنا به تشخیص دانشگاه، می‌تواند حین اشتغالش به پژوهش، به‌عنوان مدرس هم مشغول‌به‌کار شود.
مراحل دوره پسادکتری چیست؟
حالا که کمابیش می‌دانید چه کسانی و در چه شرایطی می‌توانند وارد دوره‌ی فوق دکتری بشوند، برویم از کلیات این دوره سردربیاوریم. دانشگاه‌ها، بنیاد ملی نخبگان، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و موسسات پژوهشی معتبر دیگر، طی فراخوان‌هایی، شرایط پذیرش را اعلام می‌کنند. رشته‌های پسادکتری را هم در همین فراخوان‌ها باید جست‌وجو کرد. علاقه‌مندان بعد از مطالعه‌ی فراخوان باید؛
- با تکمیل فرم اطلاعات، در سایت مربوطه ثبت‌نام کنند.
- مدارک علمی و پژوهشی و رزومه‌ی خود را ارسال کنند.
- طرح تحقیق (شامل مقدمه، روش پژوهش و نتیجه‌ی موردنظر) را ارسال کنند.
- بعد از تأیید طرح پژوهشی، بین پژوهشگر و دانشگاه قراردادی امضا می‌شود.
- پژوهشگر متعهد می‌شود براساس زمان‌بندیِ مشخص‌شده ازسوی دانشگاه، با نظارت استاد راهنما مشغول‌به‌کار شود.
- دانشگاه متعهد می‌شود امکانات و تجهیزات لازم را برای پژوهشگر فراهم کند.
- دانشگاه، گواهی اتمام کار صادر می‌کند. این گواهی، حکم مدرک تحصیلی ندارد و صرفا برای اثبات گذراندن دوره‌ی پژوهشی است.
مطالب مرتبط: منابع آزمون دکتری روانشناسی
انواع دوره‌های پسادکتری
تا این‌جا می‌دانید که فراخوان پذیرش پژوهشگر فوق دکتری، ازسوی دانشگاه‌ها و مراکز علمی دیگر، انجام می‌شود. خب فرق این‌ها در چیست؟ در یک نوع دسته‌بندی، پسادکتری به سه نوع تقسیم می‌شود. پسادکتری ساده یا داخلی که همان شکلِ شناخته‌شده‌ی این دوره است و طرف قرارداد، دانشگاه است. در پسادکتری مستقل، سازمان‌هایی مثل بنیاد ملی نخبگان، فدراسیون سرآمدان علمی کشور و صندوق حمایت از پژوهشگران، با داوطلبان دوره‌ی پسادکتری قرارداد می‌بندند. نوع سوم، پسادکتری غیرمقیم است که دانشگاه به‌عنوان رابط بورسیه کردن دانشجوها عمل می‌کند. حالا بسته به نوع کاری که در هرکدام از این شکل‌های پسادکتری انجام می‌شود، دوره‌های پسادکتری در چهار دسته قرار میگیرند. آیین‌نامه‌ی جذب و به‌کارگیری پژوهشگران پسادکتری، این دسته‌ها را این‌طور معرفی می‌کند؛
پسادکتری تحقیقات بنیادی
در این دوره‌ی پسادکتری، یک طرف قضیه پژوهشگر است و طرف دیگر استاد میزبان یا پروژه‌ی تحقیقاتی و نتیجه‌ی کار، به‌صورت مقاله، کتاب یا ثبت اختراع، منتشر خواهدشد. پست‌داک تحقیقات بنیادی، در علوم انسانی به نظریه‌ای تازه و در رشته‌های هنری، به یک اثر بدیع ختم می‌شود.
پسادکتری تحقیقات کاربردی
وقتی قرارداد بین پژوهشگر و موسسه‌ای تولیدی یا صنعتی باشد، با دوره‌ی پسادکتری کاربردی سروکار داریم که به تولید یک محصول مشخص، ثبت اختراع و کمک به نوآوری منجر می‌شود.
پسادکتری فناوری
در این دوره‌ی فوق دکتری، محقق با یک شرکت دانش‌بنیان قرارداد می‌بندد. حل مشکلات و مسائل به روش دانش‌بنیان و تولید محصول، از اهداف پسادکتری فناوری است.
پسادکتری صنعتی
محقق در دوره‌ی پسادکتری صنعتی، با یک واحد صنعتی برای حل مسئله‌ا‌ی مشخص قرارداد می‌بندد؛ بنابراین این دوره، تقاضامحور است و پروژه‌ای که انجام می‌شود، بستگی به نیاز صنعت دارد.
اپلای برای پست‌داک در خارج از کشور
خب دیگر چیزی درباره‌ی دوره‌ی پسادکتری در ایران نمانده‌است که ندانید. حالا می‌رسیم به اپلای کردن برای این دوره که خارج از ایران به پست‌داک معروف است. شرایط پسادکتری خارج از ایران، به رشته و کشور موردنظر، بستگی دارد اما می‌توان یک‌سری قواعد کلی برای پذیرش پست‌داک تعیین کرد که بین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مشترک است.
داوطلبان پست‌داک، ابتدا باید در حوزه‌ی تحصیلی و پژوهشی موردعلاقه‌شان، دنبال یک استاد راهنما بگردند که در آن زمینه مطالعه و فعالیت داشته‌باشد. بعد مستقیما به استاد موردنظر یا دانشگاه محل تدریس او ایمیل می‌زنند، طرح تحقیقاتیشان را معرفی می‌کنند و اگر طرحشان پذیرفته شد، دعوت‌نامه دریافت می‌کنند. بعد از این مرحله، مدارک موردنیاز را برای دانشگاه ارسال می‌کنند و خودشان هم در زمان مقرر راهی می‌شوند. مدارک شامل موارد زیر است. البته آن‌چه در ادامه می‌آید، صرفا مربوط به پست‌داک است و شرایط موردنیاز ویزا مثل مدارک اثبات تمکن مالی را دربرنمی‌گیرد.
- مدارک شناسایی
- مدارک تحصیلی مقاطع قبلی
- پروپوزال تحقیقاتی که متنی است درباره‌ی اهداف پژوهشی و باید اهمیت و ضرورت تحقیق موردنظر را شرح بدهد.
- توصیه‌نامه از یک یا سه استاد (بسته به تشخیص دانشگاه مقصد) که صلاحیت علمی فردِ متقاضی را تأیید کند.
- رزومه که فعالیت‌های علمی و پژوهشی فرد شامل مقالات منتشرشده، گواهی‌نامه‌ها، دوره‌های گذرانده‌شده و مانند این‌ها را شامل می‌شود.
- کاور لِتر که معرفی‌نامه‌ای است نوشته‌ی خودِ فرد برای توضیح دلایل و انگیزه‌های شرکت در دوره‌ی پست‌داک و انتخاب دانشگاه موردنظر.
- مدرک زبان که به کشور مدنظر بستگی دارد. بعضی از کشورها مثل آلمان ممکن است مدرکی به زبان رسمی خودشان بخواهند و برای بعضی از کشورها مدرک انگلیسی، البته با تعیین شرط نمره‌ی آیلتس، کافی است.
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع کنکور ارشد روانشناسی
6 پاسخ
عالیست اطلاعات بیشتر نیازه البته برای داخل کشور.
سپاس از همراهی شما
متشکرم
خواهش میکنم ممنون از همراهی شما
من مطالب بیشتری میخواهم ممنونم
سلام و درود ، به محض دریافت اطلاعات بیشتر حتما در سایت خدمتتون ارائه می شود.