روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی – علیرضا کاکاوند

فصل اول: کودکان استثنایی

مقدمه

ویژگی‌های کودکان استثنایی

بافت کودک استثنایی

اثر خانواده

بافت اجتماع: اثر محیط

رواج کودکان استثنایی

مشکلات موجود در تعیین رواج کودکان استثنایی

دلایل تغییر در رواج کودکان استثنایی

دلالت‌های تکنولوژیک

طبقه‌بندی کودکان استثنایی

عوامل بحران‌آفرینی که با معلولیت همراهند

موقعیت‌های آموزشی

برنامۀ آموزش انفرادی

خودآزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل دوم: عوامل خطرساز، مداخله و پیشگیری

مقدمه

تعاریف و اصطلاحات

انواع عوامل خطر ساز

عوامل زیستی

عوامل قبل از تولد

عفونت و بیماری مادر

سوء استفاده مادر از مواد

سن بالای مادر

عوامل پری‌ناتال

محرومیت از اکسیژن

نارسی و تولد با وزن پایین

عوامل بعد از تولد

عوامل خطرساز محیطی

تشخیص‌های مضاعف

عقب‌ماندگی ذهنی

دیگر گروه‌های در خطر

ارزیابی

ارزیابی کودکی

مؤلفه‌های یک ارزشیابی جامع

پیشگیری

برنامۀ سرآغاز

برنامۀ کارولینا

برنامۀ رشد و سلامت نوباوگی

برنامۀ پیش از تولد/ اوایل نوباوگی المیرا

برنامۀ سلامت روانی اولیه

سطوح پیشگیری

پیشگیری اولیه

پیشگیری در مراحل مختلف بارداری و کودکی

مشاوره ژنتیک

پیشگیری ثانویه

سرند کردن

ابزارهای سرند کردن

پیشگیری ثالث

یکپارچه سازی اجتماعی افراد ناتوان از نظر رشدی

خودآزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل سوم: خانوادۀ کودکان استثنایی

مقدمه

عکس العمل خانواده در مقابل استثنایی بودن

شناسایی و سازش با فشار روانی در خانواده

مشکلات ویژه‌ای که والدین کودکان تیزهوش دارند

فرزند معلول و تعامل والدین

نظریۀ سیستم‌ها و خانواده

رویکرد نظام‌های خانوادگی

عواملی که بر واکنش خانواده تأثیر دارند

ویژگی‌های کودک استثنایی

ویژگی‌های خانوادگی

فشار خانواده/ بحران خانواده

اثر معلولیت بر والدین

اثر معلولیت بر مادران

اثر معلولیت بر پدران

اثر معلولیت بر خواهرها و برادرها

نظام رویارویی والدین با معلولیت فرزند

نظام روزن

۱- آگاهی از مشکل

۲ – شناسایی مسئلۀ اصلی

۳- علت‌یابی

۴- چاره‌جویی

ه- پذیرش یا طرد

نظام سليه

۱- حالت هشدار

۲- مرحله مقاومت

۳- مرحله فرسودگی

خودآزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل چهارم: عقب ماندگی ذهنی

مقدمه

تعریف عقب‌ماندگی ذهنی

سطوح عقب‌ماندگی ذهنی

عقب‌ماندگی خفیف

عقب ماندگی متوسط

عقب‌ماندگی شدید

عقب‌ماندگی عمیق

نیمرخ های رشدی

عقب‌ماندگی ذهنی در بزرگسالی

سندرم دان و بیماری آلزایمر

عقب‌ماندگی ذهنی و اختلال‌های روانی دیگر

گروه‌های در معرض خطر عقب‌ماندگی ذهنی

توزیع نمرات هوشبهر

ارزشیابی مهارت‌های هوشی

ارزشیابی رفتار سازشی

نمونه‌ای از مقیاس رفتار سازشی

سبب‌شناسی

اختلال‌های کروموزومی

تقسیم کروموزوم‌ها

تقسیم میتوز

تقسیم میوز

ژن

ژنوتیپ، فنوتیپ، هموزیگوت و هتروزیگوت

ژن‌های غالب و مغلوب

اختلال‌های مربوط به کروموزوم‌های جنسی

سندرم ترنر

سندرم فوق زن

سندرم کلاین فلتر

سندرم فراکارو

سندرم فوق مرد

سندرم X شکننده

اختلال‌های مربوط به کروموزوم‌های معمولی

سندرم دان

سندرم ادوارد

سندرم پاتو

سندرم صدای گربه

سندرم پرادر- ویلی

اختلال‌های متابولیک

فنیل کتونوریا

گالاکتوزمیا

سایر اختلال‌های متابولیک

اختلال‌های مربوط به کروموزوم‌های معمولی با ژن غالب

نوروفیبروماتوزیز

توبروز اسکلروز- اپی‌لوئیا

اختلال‌هایی که علت اصلی آن‌ها کاملاً شناخته نشده است و با عقب ماندگی همراهند

آنانسفالی

هیدرانسفالی

پورانسفالی

هیدروسفالی

میکروسفالی

ماکروسفال‌ها

عوامل محیطی

اثرات عقب‌ماندگی ذهنی

اثرات بر کودک

رشد شناختی

فراشناخت و حافظه

توجه

تعمیم‌دهی

رشد زبان

رشد جسمانی

رشد هیجانی و اجتماعی

اثرات بر خانواده

پیشگیری و درمان

پیشگیری اولیه

پیشگیری ثانویه

درمان

سایر اقدامات درمانی و آموزشی

آموزش مهارت‌های خودیاری و سازشی

آموزش مهارت‌های ارتباطی و زبان

آموزش اوقات فراغت و مهارت‌های اجتماعی

آموزش خانواده

درمان دارویی

روان درمانی

خودآزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل پنجم: تیزهوشی

مقدمه

تعریف هوش

دو نظریۀ جدید دربارۀ هوش

هوش و پردازش اطلاعات

فرا مؤلفه‌ها

اجزای عملکرد

اجزای فراگیری دانش

هوش‌های چندگانه

هوش زبانی

هوش منطقی – ریاضی

هوش موسیقی

هوش فضایی- بینایی

هوش جسمانی- حرکتی

هوش درون فردی

هوش میان فردی

تعریف تیزهوشی

ملاک شناسایی

علل تیزهوشی

مزایا و معایب تیزهوشی و نبوغ

ویژگی‌های کودکان تیزهوش

ویژگی‌های، جسمانی، روان شناختی و رفتاری

ویژگی‌های جسمانی

ویژگی‌های آموزشی و شغلی

ویژگی‌های هیجانی و اجتماعی

تیزهوشان کم‌آموز

تیزهوشان مبتلا به ناتوانی یادگیری

.ویژگی‌های دانش‌آموزان تیزهوش مبتلا به ناتوانی یادگیری

آمارها

شناخت

۱- هجی کردن

۲- نوشتار

خواندن

فراشناخت

۱- مهارت‌های سازمانی

۲- حافظه و توالی

3- یکپارچگی دیداری – حرکتی

۴- تجسم سازی

عواطف

۱- مفهوم خود

۲- مشکلات اجتماعی شدن

۳- تکانشگری

۴- پرخاشگری

ه- منفعل بودن

۶- منفی گرایی

نقاط قوت دانش‌آموزان تیزهوش مبتلا به ناتوانی یادگیری

شناخت

۱۔ بیان شفاهی

۲- هجی کردن

3- استعداد ویژه

۴- ریاضیات

ه- محاسبه کردن

6- خلاقیت، سرآمدی هیجانی

فراشناخت

۱- مهارت‌های اندیشیدن و توانایی‌های حل مسئله

۲- اندیشمندان واگرا

3- متفکران شهودی

۴- تولیدکنندگان ایده‌های پیچیده

5- متفکران سیستمی

6- عواطف

تعریف خلاقیت

پرورش خلاقیت

اقدامات آموزشی

تسریع کردن

غنی سازی

آموزش در مدارس عادی

آموزش خاص در مدارس خاص

خودآزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل ششم: نابینایی و نیمه‌بینایی

مقدمه

تعاریف و اصطلاحات.

رواج

ارزیابی

چشم انداز اختلال بینایی

علل نقایص بینایی

وراثت

فیبروپلازی پشت عدسی چشم

اشکال مختلف نیمه‌نابینایی‌ها

اثرات نقص بینایی

اثر بر کودک

رشد زبان و مفاهیم

رشد حرکتی

رشد شناختی و هوشی

رشد اجتماعی و هیجانی

پیشرفت تحصیلی

اثرات بر خانواده

آموزش و درمان

برنامه‌های آموزشی

بریل‌آموزی

کمک و آموزش به کودکان کم‌بینا

پرورش و تقویت شنوایی

پرورش و تقویت مهارت‌های لامسه‌ای

استفاده از باقی‌ماندۀ بینایی

تحرک و جهت‌یابی

رشد مهارت‌های زندگی روزمره

آموزش در مدارس شبانه‌روزی

آموزش از طریق عادی‌سازی

روش تلفیقی

آموزش در مدارس خاص روزانه

نظام همیاری

استفاده از بزرگسالان در کلاس درس

پیشنهادات قابل توجه برای کار با افراد مبتلا به نقص بینایی

پیشنهادات عمومی

پیشنهادات آموزشی

خودآزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل هفتم: ناشنوایی و نیمه‌شنوایی

مقدمه

تعاریف و اصطلاحات

شنوایی و ناشنوایی

رواج

دانش‌آموزان ناشنوا با ناتوانی‌های همراه

علل نقایص شنوایی

علل نقص شنوایی انتقالی

علل ناشنوایی حسی- عصبی

ارزیابی

شناسایی از طریق معلم در کلاس درس

باورها

کودکان ناشنوا، نمی‌توانند بشنوند

کودکانی که ناشنوا هستند نمی‌توانند حرف بزنند

کودکانی که ناشنوا هستند، عقب‌افتاده نیز هستند

شناخت و ارتباط

بحث الحاقي

اثرات ناشنوایی

اثرات بر کودک

رشد زبان

رشد شناختی و هوشی

پیشرفت تحصیلی

رشد هیجانی و اجتماعی

تأثیر بر خانواده

مسایل آموزشی و راهبردهای یادگیری

شناسایی اولیه و مداخله

رشد مهارت‌های ارتباطی

رویکرد گفتاری

رویکرد دستی

برنامه آموزشی

طبقه‌بندی مدارس

کلاس‌های عادی

کلاس‌های ویژه

مدارس شبانه‌روزی

خود آزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل هشتم: اختلال‌های ارتباطی

مقدمه

ناتوانی هوشی

تأخیر زبانی ویژه

واج شناختی

معناشناسی

نحو

کاربست

سیالی

همه گیرشناسی

اختلال زبان

اختلال‌های گفتاری

اختلال‌های واج شناختی

اختلال صدا

اختلال‌های روانی گفتار

سبب‌شناسی

ارزیابی و مداخله

ناتوانی‌های یادگیری

تاریخچه

همه گیرشناسی و رواج

نشانه‌های بالینی و ارزشیابی تشخیصی

ویژگی‌های بالینی ناتوانی ویژه خواندن

الگوهای ارتباط با همتایان

ارتباطات همتایان

الگوی بازی

سبب‌شناسی

ژنتیک

جنبه‌های عصب- روان شناختی

آسیب‌پذیری

ارتباط با اختلال‌های دیگر

ارزیابی

مداخله و درمان

خواندن دوتایی

هجی کردن شفاهی همزمان

مهارت‌های مطالعه کردن

آسیب سر

همه گیرشناسی

رشد عصب شناختی و آسیب مغزی

ارزشیابی

مشکلات ناشی از آسیب مغزی

عوامل نگهدارنده، آماده‌ساز و حمایت‌کننده

مداخله

خود آزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

فصل نهم: آشفتگی‌های هیجانی

مقدمه

آشفتگی هیجانی

میزان شدت، مدت و تناسب سنی

میزان

شدت

مدت

تناسب سنی

ارزیابی

مراحل ارزیابی

۱- ارزیابی خانواده

۲- ارزیابی کودک

رشد جنسی

زندگی خانوادگی و روابط

خلاصۀ مطالب برای گردآوری پیشینه

مصاحبه با کودک و والدین

اثرات آشفتگی‌های رفتاری و هیجانی

تأثیر بر کودک

پیشرفت تحصیلی

سازش اجتماعی

ارتباط و زبان

تأثیر بر خانواده

اختلال‌های رفتاری و روان‌شناختی کودکی و نوجوانی

اوتیسم

اختلال بیش‌فعالی- کمبود توجه

اختلال سلوک

اختلال لجبازی- نافرمانی

بی‌اختیاری ادرار

بی‌اختیاری مدفوع

اختلال تیک

فرار از مدرسه و منزل

فوبی مدرسه

فوبی‌ها

وسواس فکری- عملی

مکیدن انگشت و سایر عادت‌ها

ناخن جویدن

دروغگویی

اختلال‌های خواب

وحشت‌زدگی شبانه

کابوس‌های شبانه

خواب‌گردی

گفتار در خواب

اختلال‌های تغذیه

هرزه‌خواری

نشخوار کردن

اختلال تغذیه‌ای شیرخوارگی و اوایل کودکی

بی‌اشتهایی روانی

پرخوری روانی

افسردگی

خودآزمایی تشریحی

سؤالات چهارگزینه‌ای

منابع فارسی

منابع انگلیسی