باورهای عمومی اشتباه درباره روانشناسی

• در روانشناسی فقط حرف می‌زنند

بعضی تصور می‌کنند کل روانشناسی برمبنای صرفا حرف‌زدن استوار است. اگر این طور است و حرف‌زدن متغیر اساسی باشد، پس چرا حرف‌زدنمان با خانواده، دوست، همکار و دیگران همان اثر درمانی را ندارد؟ ما که کم حرف نمی‌زنیم! البته که حرف‌زدن هم نتایج خوبی دارد و می‌تواند باعث تخلیه‌ی هیجانی شود اما تقلیل دادن اثر درمانی روانشناسی به حرف زدن، اشتباه است. روانشناسی، مجموعه‌ای از مهارت‌ها و توانمندی‌هاست برای کمک به افراد که با واسطه‌ی زبان دعوت به تفکر و یادگیری می‌کند. اگر روانشناسی؛ فقط حرف‌زدن بود، این‌همه واحد درسی و گرایش مختلف و کارگاه و دوره برای چه؟ حرف‌زدن را که از بدو کودکی بلد بودیم.

• روانشناسی نوعی طالع‌بینی است

خیلی از مردم شیفته‌ی فال‌ها و طالع‌بینی‌هایی هستند که از ویژگی‌های خودشان آن‌ها را آگاه کند. معمولا هم در این طالع‌بینی‌ها مطالب طوری بیان می‌شوند که ابطال‌پذیر نباشد. یعنی چه؟ یعنی شما یا نمی‌توانی باطلش کنی یا دوست نداری بگویی این‌طور نیست، مثلا کسی ادعا می‌کند که در طالع شما آمده‌است «پشت ظاهر سرد و بداخلاقت، قلبی لطیف و مهربان داری»، خب ما ترجیح می‌دهیم این موضوع را رد نکنیم و پیش خودمان فکر کنیم: «چه‌طور این‌قدر خوب من را شناخته‌است؟ چقدر درست می‌گوید». چون نوعی تعریف است و انسان‌‌ها هم از این‌که ازشان تعریف شود بدشان نمی‌آید، حتی اگر چندان مطابق واقعیت نباشد. طالع‌بینی باعث نوعی تفکر سطحی می‌شود، چراکه آدم با خواندن و شنیدن یک‌سری جمله‌ی کلی، متوقف می‌شود و دیگر از خودش نمی‌پرسد که «قلب مهربان، بروز و نمود خارجی‌اش چه مواردی است؟ چه مشکلی هست که بروز رفتاری من با چیزی که درواقع هستم، تعارض دارد؟ باید برایش چه‌کار کنم؟» تازه اگر هم بپرسد، فال و طالع‌بینی توانایی پاسخگویی به سوالات بیشتری را ندارد. از طرف دیگر ادعاهای مطرح‌شده آمده در فال‌های مختلف، طوری است که به‌نظر می‌رسد هم برای شما مناسب است و هم مثلا برای دوستتان که شخصتیش 180درجه با شما متفاوت است. چون هیچ‌کس نمی‌گوید مهربان، مستعد، باهوش، پرتلاش نیست یا بقیه قدرش را همان‌قدر که باید، می‌دانند.

تفاوت طالع بینی با روانشناسی

درواقع سازوکار فال و طالع‌بینی به این‌ترتیب است که با یک‌سری مولفه‌ که بین درصد زیادی از افراد مشترک است، ویژگی‌هایی را به اشخاص نسبت می‌دهد؛ خب طبعا این ویژگی‌ها با خطای کمتر و احتمال بیشتر برای تعداد زیادی از این افراد، صادق به‌نظر می‌رسند. باید درنظر بگیرید که این طالع‌بینی‌های ساده‌انگارانه راهکار عملی خاص و به‌دردبخوری هم ارائه نمی‌دهند. موارد گفته‌شده، زمین تا آسمان با کار و هدف اصلی روانشناسی متفاوت است. روانشناسی جملاتی را که برای شما دوست‌داشتنی و مورد موافقتتان است، به شما ارائه نمی‌کند بلکه در بعضی جلسات ممکن است حتی آزرده شوید و احساسات ناخوشایندی را تجربه کنید. چراکه مواجهه با حقیقت همیشه آسان نیست اما اثرات شفابخشی دارد. روانشناسی می‌خواهد در میدان عمل شما را توانمند کند، پس راهکارهای عملی دارد و شما را فعال می‌خواهد، برعکسِ طالع‌بینی که شما را منفعل می‌کند. همچنین روانشناسی برای هر فرد، سازگاری‌های مختلفی را در پروتکلی ایجاد می‌کند که درمان و فرآیند مطابق با همان شخص شود، نه این‌که یک لباس با اندازه‌ی ثابت را تن همه بکند. روانشناسی برعکس طالع‌بینی، شما را به پرسیدن سوالات عمیق‌تر و پیدا کردن پاسخ‌های آن‌ها تشویق می‌کند و پتانسیل عمق بیشتر را دارد. همان‌طور که می‌بینیم تفاوت‌های بسیاری بین این‌دو وجود دارد.

• روانشناسی باید قطعیت داشته‌باشد

بعضی تصور می‌کنند که روانشناسی یا باید قطعیت داشته‌باشد یا اصلا به‌درد نمی‌خورد. درحالی‌که دنیای واقعی و روابط انسانی، مانند کامپیوتر با کد صفر و یک نمی‌چرخد. از مواردی که مانع این می‌شود که روانشناسی مثل علوم دیگری چون مهندسی، شیمی و فیزیک نتواند یک‌سری فرمول مشخص و راه‌حل‌های قطعی و بدون ابهام داشته‌باشد، پیچیدگی موجود انسانی است. چرا می‌گوییم پیچیده است؟ اگر شما یک چوب را با اره ببرید، آیا چوب می‌تواند بریده نشود؟ حالا این چوب را بریدیم، آیا ممکن است چوب دیگری مقاومت کند و اره نشود؟ خیر. اما انسان‌های مختلف در مواجهه با یک اتفاق، رفتارهای بسیار گوناگونی را نشان می‌دهند. یک اتفاق یکسان برای هرکدام معنای متفاوتی دارد؛ برای بعضی رفتارها برخی مقاومت می‌کنند و بعضی به دلخواه و مشتاقانه به استقبالش می‌روند. تمام تلاش برای فهم و درک این پیچیدگی، تنها به پیش‌بینی نسبی قضایای مربوطه می‌انجامد و هیچ‌وقت نمی‌توان کلماتی چون قطعا، حتما و صددرصد را برای پیش‌بینی و کنترل انسان‌ها به کار برد. ابهام و پذیرش آن، بخشی از دنیای ماست.