روانشناسی جنایی چیست؟ مسیر شغلی، مهارت‌ها، دوره‌ها

احتمالاً، وقتی کلمۀ جرم و جنایت یا قتل به گوشتان می‌خورد، ترس بر شما غلبه می‌کند و کنجکاو می‌شوید تا ادامۀ موضوع را پیگیری کنید، جرم و جنایت پدیده‌های مرموز و تاریکی هستند که به ساختار‌های اجتماعی یک جامعه یا مشکلاتی که در پوست زیرین شهر ریشه کرده، مربوط می‌شوند مانند فقر، ناآگاهی، مواد مخدر و رشدنکردن سیستم آموزشی، اما کلید اصلی حل‌کردن معما‌های جنایی دست کیست؟

در جهانی که پیچیدگی جرایم افزایش یافته، درک روانشناسی مجرمان نه فقط کنجکاوی ما، بلکه یکی از ابزارهای کلیدی عدالت کیفری است.

ما به کمک رشته روانشناسی گرایش جنایی، حقوقی و قانونی می‌توانیم دلایل پنهانِ افراد برای ارتکاب جرم را بررسی کنیم. روانشناسی جنایی نه‌تنها در حل پرونده‌ها، بلکه در پیشگیری از جرم نیز نقش کلیدی دارد. تیم تحریریه روان آموز در این سری از مقاله های تحصیلات تکمیلی روانشناسی به بررسی پرسش روانشناسی جنایی چیست و تمامی ابعاد آن اعم از مسیر شغلی و تحصیلی و چالش های آن پرداخته است پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

روانشناسی جنایی چیست؟ آیا می‌توان ذهن مجرمان را خواند!؟

این سؤالی است که با محبوبیت سریال‌ها و فیلم‌های جنایی در ذهن بسیاری شکل گرفته است. اما روانشناسی جنایی فراتر از تصویرسازی‌های رسانه‌ای، شاخه‌ای علمی و پیچیده از روانشناسی است که به بررسی افکار، انگیزه‌ها، نیات و رفتار افرادی می‌پردازد که دست به اعمال مجرمانه می‌زنند. هدف اصلی این رشته، پاسخ به پرسش‌های بنیادینی مانند چرایی وقوع جرم توسط برخی افراد و امکان بازپروری و درمان مجرمان است.

این حوزه به معنای «ذهن‌خوانی» ساده و سطحی نیست، بلکه رشته‌ای تخصصی است که با روش‌های علمی دقیق، الگوهای رفتاری، ویژگی‌های شخصیتی، عوامل شناختی و تأثیرات محیطی را در شکل‌گیری و استمرار رفتار مجرمانه بررسی می‌کند. این حوزه نه‌تنها به خود مجرم، بلکه به قربانیان و تأثیرات جرم بر جامعه نیز توجه ویژه دارد.

یکی از ویژگی‌های مهم این رشته، نگاه جامع آن است؛ علاوه بر آن بر نقش عوامل اجتماعی و محیطی در بروز جرم تأکید می‌کند و معتقد است برای پیشگیری مؤثر و مداخله درست، نباید تنها به درمان فرد مجرم اکتفا کرد. اصلاحات اجتماعی و بهبود شرایط محیطی از ارکان اساسی کاهش جرم به شمار می‌آیند. این دیدگاه جامع‌نگر، روانشناسی جنایی را به حوزه‌های دیگر علوم اجتماعی، به‌ویژه روانشناسی اجتماعی، پیوند می‌دهد و افق‌های نوینی برای فهم و مقابله با جرم گشوده است.

رشته‌ای ناشناخته!

به طور خلاصه تعریف روانشناسی جنایی (Criminal psychology) یکی از گرایش‌های جذاب و البته دشوار رشته روانشناسی است. این گرایش تجربیات کودکی، نقش ژنتیک، محیط و اختلالات روان‌شناختی که ممکن است در شکل‌گیری شخصیت یک تبهکار نقش داشته باشد را بررسی می‌کند.

روان شناسی جنایی در قرن هجدهم به‌دلیل درگیری بین قضات و روان‌پزشکان، هنگام محکوم‌کردن مجرمان ایجاد شد که با پیشرفت مداوم این رشته، کمک زیادی به مقامات قضایی و پلیس در تشخیص میزان گناهکاری متهم‌ها و مجرمان شد.

مقاله مرتبط: کدام گرایش روانشناسی برای من بهتر است؟

تاریخچه روانشناسی جنایی

سفر به گذشتۀ روانشناسی جنایی ما را به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم می‌برد؛ زمانی که این رشتۀ نوپا قدم‌های اولیه خود را برمی‌داشت. تأسیس اولین آزمایشگاه روان‌شناسی توسط ویلهلم وونت در سال ۱۸۷۹ در لایپزیگ آلمان، نقطه عطفی بود که روان‌شناسی را از حوزه‌ای فلسفی به علم تجربی تبدیل کرد و زمینه‌ساز پیدایش شاخه‌هایی چون روانشناسی قانونی و جنایی شد. وونت، پدر روانشناسی تجربی، با تأکید بر مشاهده و آزمایش، راه را برای مطالعۀ علمی ذهن و رفتار انسان هموار ساخت.

در همان دوران، پژوهشگران دیگری نیز تلاش کردند پیوندی علمی بین روانشناسی و قانون برقرار کنند. جیمز مک‌ کین کتل با بررسی ضعف‌های حافظه در افراد، و آلفرد بینه با الهام‌گرفتن از او، نخستین گام‌ها را در کاربرد روانشناسی در نظام عدالت کیفری برداشتند.

ویلیام استرن نیز با تحقیقاتش دربارۀ تأثیر هیجانات بر دقت حافظه و تأسیس اولین مجلۀ علمی روانشناسی کاربردی، سهم مهمی در توسعۀ این حوزه داشت. هرچند این تلاش‌ها با چالش‌ها و انتقاداتی روبرو بود، اما مسیر روان‌شناسی را از نظریه‌پردازی صرف به سمت علمی کاربردی و اثرگذار بر سیستم قضایی سوق داد.

در میان پیشگامان روانشناسی جنایی، هوگو مونستربرگ جایگاه ویژه‌ای دارد. شاگرد وونت و نخستین مدیر آزمایشگاه روانشناسی دانشگاه هاروارد، در کتاب «بر جایگاه شهود» (On the Witness Stand) به‌صراحت از کاربرد روانشناسی در دادگاه‌ها دفاع کرد. همزمان، نظریات فروید دربارۀ نقش ناخودآگاه و تجربیات اولیه در شکل‌گیری شخصیت، چشم‌اندازی نوین برای فهم انگیزه‌های پنهان رفتار مجرمانه فراهم آورد.

کاربرد عملی روانشناسی در سیستم عدالت کیفری نیز به‌تدریج شکل گرفت؛ برای نمونه، در سال ۱۸۹۶، آلبرت فون اشرنک-نوتزینگ به‌عنوان شاهد متخصص دربارۀ تأثیر تلقین‌پذیری در یک محاکمه قتل شهادت داد. اختراع دستگاه دروغ‌سنج توسط ویلیام مارستون در سال ۱۹۱۷ و پرونده مشهور Frye v. United States در سال ۱۹۲۳ نیز نشان داد که پذیرش علمی و اعتبار ابزارهای روان‌شناختی در دادگاه‌ها نیازمند استانداردهای دقیق و علمی است. این روند موجب شد روانشناسی جنایی به‌تدریج سازمان‌یافته‌تر و تخصصی‌تر شود.

با افزایش اهمیت این حوزه در فهم و کنترل جرم، این رشته وارد برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌های معتبر جهان شد. آلمان، زادگاه وونت، همچنان پیشتاز بود و دانشگاه‌های مونیخ، برلین و فرانکفورت مرکز تحقیقات و آموزش روانشناسی قانونی به شمار می‌رفتند. در آمریکا، تأسیس کالج جان جی برای عدالت کیفری در دهه ۱۹۶۰، پاسخی به نیازهای پیچیده سیستم پلیس و عدالت شهری بود.

دانشگاه هاروارد نیز با حضور چهره‌هایی مانند مونستربرگ، نقش مهمی در توسعۀ این رشته ایفا کرد. در انگلستان، دانشگاه‌هایی چون کمبریج، آکسفورد و کالج لندن، همراه با اصلاحات قانونی، به شکل‌گیری و توسعۀ روانشناسی قانونی و جنایی کمک کردند و امروزه برنامه‌های تخصصی متعددی در این حوزه ارائه می‌دهند

روانشناسی جنایی، ریشه در تاریخچه‌ای طولانی و پر فراز و نشیب دارد که از تلاش‌های علمی اولیه تا ورود به نظام‌های قضایی و دانشگاه‌های معتبر جهان گسترش یافته است. این رشته، با تلفیق دانش روانشناسی و عدالت کیفری، همچنان به دنبال درک بهتر ذهن و رفتار مجرمان و ارتقاء امنیت و عدالت در جوامع است.

مقاله پیشنهادی: تاریخچه روانشناسی از آغاز تا امروز

دوره‌‌های مربوط به روانشناسی جنایی را از کجا پیدا کنیم؟

این رشته به‌صورت آکادمیک و رسمی در دانشگاه‌های ایران وجود ندارد؛ ولی کارگاه‌های مخصوص و ویژه‌ای در کشور از طریق مراکز قانونی مانند ادارۀ پلیس و بخش‌های مشاوره و روانشناسی مراکز انتظامی برگزار می‌شود.

در مقطع کارشناسی اگر شما دانشجوی روانشناسی باشید، می‌توانید درس روانشناسی جنایی را به‌عنوان واحد اختیاری انتخاب کنید و با کلیاتی در این مورد آشنا شوید؛ همچنین می‌توانید از کتاب‌هایی که در این حوزه به چاپ رسیده‌اند استفاده کنید و با مطالعه، اطلاعات و آگاهی خود را در این زمینه افزایش دهید؛

کتاب مرتبط: روانشناسی جنایی پریرخ دادستان

اما اگر علاقۀ بسیاری به این گرایش دارید، شاید بهتر باشد وارد دانشکده‌های نیروی انتظامی شوید؛ همچنین برای کسانی که علاقه‌مند به دریافت جدیدترین اطلاعات در این حوزه هستند، سایت‌های coursera و udemy وجود دارد که می‌توانید از دوره‌های آنلاین آن که به زبان انگلیسی هست، استفاده کنید.

بازار کار روانشناسی جنایی در ایران

• کارشناس روانشناسی جنایی در نیروی انتظامی: از وظایف این عنوان شغلی می‌توان به تحلیل پرونده‌های جنایی، مصاحبه با مجرمان و ارائۀ گزارش به سیستم قضایی اشاره کرد.
• در برخی پرونده‌ها، روانشناس جنایی نیز در بازسازی صحنه جرم مشارکت می‌کند.
• مشارکت در دادگاه‌ها: در بسیاری از پرونده‌های جنایی، ارزیابی روان‌شناختی متهم برای تعیین مجازات یا صدور حکم لازم است. روانشناسان جنایی می‌توانند با ارائهٔ گزارش‌های دقیق، به قاضی در صدور احکام عادلانه کمک کنند.
• اگر با زمینۀ بالینی وارد این رشته بشوید، می‌توانید در حوزۀ درمان زندانیان، درمان قربانیان، خانوادۀ قربانیان و زندانیان سابق فعالیت کنید!
• روانشناس زندان: یکی دیگر از شغل‌های مرتبط با روان شناسی جنایی، روانشناسی زندان است که وظیفۀ آن، حفظ آرامش زندانیان و برگزاری جلسات روان‌درمانی برای آنان و حل بحران‌های احتمالی در زندان است.

موارد ذکر شده قسمتی از بازار کار روانشناسی جنایی در ایران هستند که شما می‌توانید پس از ورود به این رشته و فارغ‌التحصیلی در این رشته به آن بپردازید.

مقاله مرتبط: بررسی بازار کار روانشناسی و میزان درآمد هریک از گرایش ها

مسیر تخصص: تحصیلات تکمیلی در روانشناسی جنایی

اصطلاح «روانشناسی قانونی» به‌دلیل گستردگی و جامعیت بیشتر، عنوان رایج‌تر و رسمی‌تری در دانشگاه‌هاست که علاوه‌بر مسائل جنایی، کاربردهای متنوع روانشناسی در نظام قضایی و حقوقی را شامل می‌شود. در‌حالی‌که این حوزه تمرکز ویژه‌ای بر رفتار و ذهن مجرمان دارد، روانشناسی قانونی دامنۀ وسیع‌تری از موضوعات کیفری، مدنی، ارزیابی متهمان و حمایت از قربانیان را در بر می‌گیرد. بنابراین، این عنوان مسیر تخصصی‌تر و گسترده‌تری برای ورود به حوزۀ جرم و عدالت فراهم می‌کند.

با توجه به اینکه روانشناسی قانونی و جنایی در ایران به‌عنوان رشتۀ تحصیلی در دانشگاه‌ها ارائه نمی‌شود دانشگاه‌های معتبر دیگر کشورها می‌توانند مقصدی جذاب برای علاقه‌مندان باشند. برای آن دسته از افرادی که به‌دنبال تحصیلات تکمیلی در روان‌شناسی جنایی در سطح بین‌المللی هستند، کشورهای متعددی با دانشگاه‌های معتبر و برنامه‌های تخصصی وجود دارند.

در ایالات متحده، یکی از شناخته‌شده‌ترین مراکز، (John Jay College) زیرمجموعۀ (CUNY) است که دوره کارشناسی‌ ارشد روانشناسی قانونی با تمرکز بر روانشناسی مجرمان و قربانیان برگزار می‌کند. دانشجویان این برنامه موظف به گذراندن ۳۰۰ ساعت کارآموزی یا تدوین پایان‌نامه هستند. دانشگاه‌هایی مانند هاروارد و ییل نیز دوره‌هایی مرتبط با این حوزه دارند.

در بریتانیا، دانشگاه‌هایی چون University of Kent  و University of Leicester  دوره‌های کارشناسی‌ ارشد روانشناسی قانونی یا جرم و روان‌شناسی را با تأیید انجمن روانشناسی بریتانیا (BPS) برگزار می‌کنند. این دوره‌ها مسیر رسمی برای دریافت مجوز روانشناس قانونی در بریتانیا به‌شمار می‌روند.

استرالیا نیز با برنامه‌هایی مانند دورۀ Master of Psychology (Forensic) در دانشگاه نیو ساوت ولز (UNSW) گزینه‌ای عالی است. این دوره با تأیید APAC برگزار می‌شود و شامل بیش از ۱۰۰ ساعت کار عملی و یک پایان‌نامۀ تحقیقاتی است.

در کانادا، دانشگاه  Ontario Tech University دورۀ کارشناسی‌ ارشد روانشناسی قانونی با تمرکز بر پژوهش و آمار ارائه می‌دهد. این برنامه نیازمند مدرک کارشناسی مرتبط، معدل بالا و توصیه‌نامه است.

به‌طور کلی، برای انتخاب بهترین مقصد تحصیلی در روانشناسی جنایی باید علاوه‌بر کیفیت علمی، به اعتبار رسمی، امکان کارآموزی حرفه‌ای و مسیر دریافت مجوز شغلی در کشور مقصد توجه کرد.

چشم‌انداز شغلی پس از فارغ‌ التحصیلی روانشناسی جنایی و حقوقی

فارغ‌التحصیلان روانشناسی قانونی (Forensic Psychology) در ایران و جهان می‌توانند در حوزه‌های متنوعی فعالیت کنند، از جمله:

• نهادهای قضایی و انتظامی: همکاری با پلیس، دادگاه‌ها و دادسراها به‌عنوان مشاور، کارشناس ارزیابی روانی یا پروفایلر جنایی.
• زندان‌ها و مراکز اصلاح و تربیت: ارزیابی و درمان روانی زندانیان، اجرای برنامه‌های بازپروری.
• مراکز سلامت روان و توان‌بخشی: ارائه خدمات به مجرمان دارای اختلال روانی یا قربانیان جرایم.
• سازمان‌های دولتی: مشارکت در سیاست‌گذاری، پیشگیری از جرم و تدوین قوانین مرتبط با عدالت کیفری.
• دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی: تحقیق و آموزش در زمینۀ رفتار مجرمانه.
• کلینیک‌ها و دفاتر حقوقی: مشاوره به وکلا، متهمان یا قربانیان و تهیۀ گزارش‌های تخصصی برای دادگاه.

نقش‌هایی که این متخصصان ایفا می‌کنند شامل ارزیابی سلامت روان متهمان، پیش‌بینی خطر تکرار جرم، ارائۀ شهادت تخصصی، مشاوره به قربانیان و طراحی برنامه‌های پیشگیری از بزهکاری است.

در سطح جهانی، درآمد این حوزه مطلوب است. برای مثال، متوسط حقوق سالانه روانشناس قانونی در آمریکا در سال 2023 حدود 28.813 دلار اعلام شده است.

چالش های رشته روانشناسی جنایی در ایران

به‌قول‌معروف قبل از واردشدن به این زمینه باید پیه این قضیۀ را به تن خودتان بمالید و بدانید که شما با حقایق تلخی در جامعه روبه‌رو می‌شوید و با مجرمانی که وحشتناک‌ترین جرم‌ها را انجام داده‌اند باید بدون قضاوت مصاحبه کنید و تروما‌های سختی که از سر گذراندند تا اتفاقات ریز و درشتی که آن‌ها را به این سمت سوق داده است را بررسی کنید و به‌طور کلی در این رشته باید به‌دنبال دلایل انجام یک جرم باشید و دروغ‌گویی یا راست‌گویی را در مجرمان به‌درستی تشخیص دهید.

بیشتر بخوانید: چالش های رشته روانشناسی در ایران

تأثیر ارزیابی‌های روانی بر نظام قضایی

ارزیابی‌های روانشناختی یکی از مهم‌ترین ابزارها در فرایند دادرسی‌اند و در بیش از ۸۵٪ موارد مربوط به صلاحیت قانونی متهمان به کار می‌روند. شواهد نشان می‌دهند که بهره‌گیری از این ارزیابی‌ها می‌تواند دقت تصمیمات قضایی را تا ۹۲٪ افزایش دهد.

بااین‌حال، همۀ ابزارهای ارزیابی از نظر علمی معتبر نیستند. تنها حدود دوسوم از ابزارهای رایج، پذیرش عمومی در جامعۀ علمی دارند. همچنین بررسی‌های قضایی کافی درخصوص اعتبار و قابلیت پذیرش این ارزیابی‌ها در دادگاه‌ها به‌ندرت صورت می‌گیرد.

این وضعیت، روانشناسی قانونی را در معرض یک تیغ دولبه قرار می‌دهد: درحالی‌که ارزیابی‌های استاندارد می‌توانند مسیر عدالت را هموار کنند، استفادۀ نادرست از ابزارهای نامعتبر یا تفاسیر سوگیرانه، خطر تصمیمات ناعادلانه را افزایش می‌دهد. از این‌رو، استفاده از ابزارهای علمی معتبر، آموزش مداوم روانشناسان، و ارتقای آگاهی قضات و وکلا درباره قوت‌ها و محدودیت‌های این ارزیابی‌ها، ضرورتی اساسی برای تضمین عدالت کیفری است.

تفاوت روانشناسی جنایی و قانونی در چیست؟

روانشناسی قانونی و روانشناسی قضایی رشته‌‌هایی در تلفیق با رشتۀ حقوق هستند. روانشناسی قانونی به معنای، کاربرد و استفاده از روش‌ها، نظریه‌ها و مفاهیم روانشناسی در دستگاه قضایی است.

روانشناسان قانونی می‌توانند با پلیس همکاری کنند؛ اما علاوه‌بر آن در بیمارستان‌ها، مراکز اصلاحی، کلینیک‌های خصوصی و مؤسسه‌های تحقیقاتی و همین‌طور برای شهادت در دادگاه‌ها فعالیت می‌کنند.

کتاب مرتبط: روانشناسی قانونی جوانا پاتزلو

تفاوت روانشناسی جنایی و روانشناسی اجتماعی در چیست؟

روانشناسی اجتماعی به مطالعۀ علمی رفتار، هیجانات و افکار انسان در بستر تعاملات اجتماعی می‌پردازد. این رشته مفاهیمی مانند نفوذ اجتماعی، رفتار گروهی، تبعیت از اتوریته، پیش‌داوری‌ها و رفتارهای جامعه‌پسند را بررسی می‌کند.

در مقابل، روانشناسی جنایی بر تحلیل ذهن و رفتار مجرمان تمرکز دارد؛ از جمله انگیزه‌ها، اختلالات روانی، الگوهای جرم و پیش‌بینی یا پیشگیری از تکرار بزهکاری. این حوزه به‌طور مستقیم با نظام عدالت کیفری و مسائل قانونی در ارتباط است.

با وجود تفاوت‌های بنیادین، این دو حوزه در بسیاری موارد هم‌پوشانی دارند. برای مثال، تحلیل فشار گروهی یا هنجارهای فرهنگی در شکل‌گیری رفتار مجرمانه، بدون در نظر گرفتن اصول این رشته ممکن نیست. همچنین، در مواردی مانند بررسی اعتبار شهادت شهود یا اقرارهای خلاف واقع، تلفیق هر دو دیدگاه می‌تواند تحلیل دقیق‌تری ارائه دهد.

در نهایت، روانشناسی اجتماعی و جنایی نه‌تنها رقیب نیستند، بلکه مکمل یکدیگر در درک رفتار انسان در بسترهای مختلف‌اند؛ از تعاملات روزمره تا پیچیدگی‌های رفتاری در بسترهای جرم.

آیا این حرفه برای شما ساخته شده است؟ یک روانشناس جنایی چه مهارت‌هایی باید داشته باشد؟

ورود به دنیای روانشناسی جنایی نیازمند ترکیبی از ویژگی‌های شخصیتی، مهارت‌های تخصصی و تعهد حرفه‌ای است. این حوزه، علاوه‌بر جذابیت، با چالش‌های روانی و اخلاقی ویژه‌ای همراه است.
مهارت‌های کلیدی و ویژگی‌های ضروری:
• ارتباط مؤثر و همدلانه: توانایی گفت‌وگوی حرفه‌ای با مجرمان، قربانیان، قضات و نیروهای قضایی، همراه با مهارت گوش دادن فعال و ارائۀ شهادت قابل فهم و مستدل در دادگاه.
• بی‌طرفی و عینیت: حفظ فاصلۀ عاطفی و تمرکز بر شواهد علمی، علی‌رغم برخورد با پرونده‌های خشونت‌آمیز و حساس.
• تفکر انتقادی و حل مسئله: توانایی تحلیل اطلاعات متناقض، شناسایی الگوها، ارزیابی اعتبار داده‌ها و ارائۀ راه‌حل‌های مستند.
• مشاهده‌گری دقیق: توجه به جزئیات رفتاری و زبانی افراد برای کشف سرنخ‌های پنهان در مصاحبه‌ها و تحلیل صحنه‌های جرم.
• همدلی همراه با مرزبندی: درک هیجانات دیگران بدون درگیری احساسی، برای حفظ کارایی و سلامت روانی.
• تاب‌آوری بالا: توان مقابله با فشارهای روانی ناشی از مواجهه مداوم با جنبه‌های تاریک رفتار انسانی.
• کنجکاوی علمی و علاقه به تحلیل ذهن مجرمان: انگیزۀ درونی برای فهم رفتار پیچیده و کشف حقیقت.
• آگاهی از الگوهای شخصیتی مجرمان: شناخت ویژگی‌هایی مانند تکانشگری، پرخاشگری یا اختلالات شخصیتی برای ارزیابی دقیق‌تر.
در مجموع، موفقیت در این رشته جذاب در گرو تعادل بین دقت علمی، مهارت‌های انسانی و تعهد اخلاقی است؛ ترکیبی از علم و هنر در خدمت عدالت.

مقاله مرتبط: از کاربرد روانشناسی در زندگی روزمره چه می‌دانید؟

روانشناسی جنایی از نگاه آمار: اعداد چه می‌گویند؟

آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهند که تقاضا برای روانشناسان جنایی و قانونی در حال افزایش است. بر‌اساس گزارش ادارۀ آمار کار آمریکا (BLS)، استخدام روان‌شناسان از‌جمله روانشناسان قانونی بین سال‌های 2022 تا 2023 حدود 6 درصد رشد داشت؛ رقمی بالاتر از میانگین رشد سایر مشاغل. گزارش‌های پیشین حتی از نرخ رشد 14 درصدی تا سال 2026 خبر می‌دهند.

یکی از دلایل اصلی این روند، توجه فزاینده به سلامت روان در سیستم قضایی و افزایش پرونده‌های ارجاع‌شده به متخصصان روان‌شناسی است. از نظر درآمدی نیز، این رشته جزو بیشترین پرداختی‌ها را در بخش دولتی و بیمارستان‌های تخصصی آمریکا دارد.

اگرچه آمار جهانی دقیقی در دست نیست، اما فرصت‌های شغلی در بسیاری از کشورها در حال رشد است. با‌این‌حال، شرایط بازار کار به عوامل متعددی مانند ساختار قضایی، بودجۀ دولتی و فرهنگ عمومی بستگی دارد. بنابراین، بررسی دقیق بازار کار هر کشور برای علاقه‌مندان ضروری است.

نرخ جرم و نقش تحلیل روانشناختی

تحلیل‌های روان‌شناختی ابزارهای مؤثری برای درک علل جرم و طراحی استراتژی‌های پیشگیرانه‌اند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که عواملی مانند «حمایت اجتماعی» نقش مهمی در کاهش احتمال بزهکاری، به‌ویژه در میان جوانان، ایفا می‌کنند. این یافته‌ها اهمیت عوامل روانی‌ اجتماعی را در پیشگیری از جرم برجسته می‌کنند و بر ضرورت تقویت شبکه‌های حمایتی در جامعه تأکید دارند.

پیشگیری از جرم به‌طور کلی در دو سطح انجام می‌شود:

• پیشگیری وضعی‌ فنی: شامل اقداماتی چون افزایش امنیت محیطی، طراحی شهری ایمن و نصب دوربین‌های مداربسته.
• پیشگیری اجتماعی: شامل مداخلاتی فرهنگی، آموزشی و محیطی با هدف کاهش تمایلات مجرمانه.

روانشناسی جنایی در هر دو سطح، به‌ویژه در پیشگیری اجتماعی، نقش کلیدی دارد. با تحلیل ویژگی‌های فردی شامل: شخصیت، تروما، مهارت‌های مقابله‌ای و محیطی از‌جمله: خانواده، همسالان، وضعیت اقتصادی، روان‌شناسان می‌توانند به طراحی برنامه‌های مداخله‌ای هدفمند کمک کنند. این رویکرد مستلزم همکاری میان روان‌شناسان، نهادهای آموزشی، خدمات اجتماعی و سیاست‌گذاران است و نقش روانشناس جنایی را از واکنش‌گر به کنش‌گر ارتقا می‌دهد.

پیشنهاد خرید ویژه: رویکردهای نوین در روانشناسی رفتارهای جنایی

از تئوری تا عمل: یک روز کاری روانشناس جنایی

روز کاری یک روانشناس جنایی بسیار فراتر از تصور عام و شخصیت‌های سریال‌های جنایی است. برخلاف باور رایج، نقش این متخصصان فقط به ترسیم یک نمایه یا مشخصات روان‌شناختی و رفتاری یک مجرم (پروفایلینگ) محدود نمی‌شود، بلکه طیفی وسیع از وظایف در تعامل با نظام قضایی، زندان‌ها، نهادهای پلیسی، مراکز درمانی و دانشگاه‌ها را در بر می‌گیرد.
آن‌ها ممکن است صبح را با ارزیابی روانی یک متهم در زندان آغاز کنند، ظهر به تحلیل گزارش‌های ارزیابی یا بررسی نتایج آزمون‌های روان‌شناختی بپردازند، و بعد از ظهر را صرف آماده‌سازی برای جلسۀ دادگاه یا نوشتن گزارش‌های تخصصی کنند. همچنین تدریس، تحقیق، شرکت در جلسات کمیته‌های تخصصی، یا ارائۀ خدمات مشاوره‌ای نیز بخشی از فعالیت‌های رایج آن‌هاست.
کار این متخصصان با چالش‌های جدی مانند مواجهه با جرائم خشن، فشار روانی زیاد، ضرب‌الاجل‌های قانونی، و نیاز به حفظ عینیت همراه است. در عین حال، تنوع وظایف و اثرگذاری عمیق اجتماعی، جذابیت منحصربه‌فردی به این حرفه می‌بخشد.
روانشناس جنایی نه‌تنها تحلیل‌گر رفتار مجرمان، بلکه پژوهشگر، درمان‌گر، مشاور حقوقی و آموزگار نیز هست؛ حرفه‌ای چندوجهی که نیازمند دانش تخصصی، مهارت بین‌فردی بالا و تاب‌آوری روانی است.

بیشتر بخوانید: روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟

بهترین فیلم و سریال های روانشناسی جنایی

امیدوارم تا اینجای کار خسته نشده باشید! در این قسمت قصد داریم تا کتاب‌ها و فیلم‌هایی که در این زمینه هستند را به شما معرفی کنیم.

سریال Mindhunter یک مجموعۀ تلویزیونی جذاب برای علاقه‌مندان به ژانر جنایی است که براساس کتابی با همین نام ساخته شده است. موضوع این سریال دررابطه‌با دو مأمور اف‌بی‌آی است که با همکاری یک روانشناس جنایی پرونده‌های مختلف خودشان را با موفقیت رمزگشایی می‌کنند.

مینی‌سریال Dahmer نیز سریال جذاب دیگری است که بر اساس واقعیت و سرنوشت قاتل سریالی «جفری دامر» ساخته شده است. در این سریال مسیر تلخ کودکی دامر که باعث شده او به یک قاتل تبدیل شود، به تصویر کشیده شده است.

فیلم Conversations with a Killer: The Ted Bundy Tapes نیز داستانی جنایی و جذابی دارد و به تحلیل ذهن قاتل معروف «تد باندی» در قالب مستند پرداخته است.

بهترین کتاب های روانشناسی جنایی

اگر هم به‌دنبال کتابی هستید تا گرایش جذاب را بررسی کرده باشد و شما را کامل با ابعاد مختلف این گرایش آشنا کند، می‌توانید به سراغ مطالعۀ کتاب روانشناسی جنایی فلدمن بروید؛ این کتاب در داخل سایت روان‌آموز هم با یک تخفیف عالی موجود است و می‌توانید به‌راحتی سفارش بدهید تا در سریع‌ترین زمان ممکن، کتاب برای شما ارسال شود و پای این کتاب جذاب که به تحلیل رفتار‌های مجرمان می‌پردازد، بنشینید. اگر هم علاقه‌مند به مطالعۀ کتاب‌های زبان اصلی در این حوزه هستید ما به شما کتاب «Forensic Psychology for Dummies» را معرفی می‌کنیم که بسیار جذاب و جالب است.

امید هست که با مطالعۀ این مقاله، با گرایش روانشناسی جنایی بیشتر آشنا شده باشید و اگر علاقه‌مند به این موضوع بوده‌اید بتوانید عزم خود را جزم کنید و به‌طور جدی در مسیر این گرایش قدم بردارید.

کتاب مرتبط: روانشناسی جنایی مهدی کی نیا

پاسخ به دو پرسش مهم: ابهامات رایج در مورد روانشناسی جنایی

۱. تفاوت روانشناس جنایی با روانپزشک قانونی چیست؟
روانشناس جنایی متخصص علوم رفتاری و فرایندهای ذهنی است و با استفاده از ارزیابی‌های روان‌شناختی، مصاحبه‌های بالینی و آزمون‌های تخصصی به تشخیص و درمان مشکلات روانی می‌پردازد. این افراد معمولاً دارای مدرک دکتری روانشناسی هستند و توانایی تجویز دارو ندارند. تمرکز اصلی آن‌ها درک رفتار و ذهن مجرم و عوامل روانی مؤثر بر جرم است.

روانپزشک قانونی، پزشکی است که پس از تحصیل پزشکی عمومی، تخصص روانپزشکی گرفته و قادر به تجویز دارو و درمان‌های پزشکی مانند الکتروشوک است. این تخصص به کاربرد دانش روانپزشکی در مسائل قانونی مانند ارزیابی مسئولیت کیفری و صلاحیت قانونی می‌پردازد.

کلیدی‌ترین تفاوت، پیشینه تحصیلی و توانایی تجویز دارو است؛ روان‌شناسان بر ارزیابی‌های دقیق روانی و درمان‌های غیر دارویی تمرکز دارند، در حالی که روانپزشکان می‌توانند درمان‌های دارویی را نیز ارائه کنند. هر دو در سیستم عدالت کیفری همکاری می‌کنند و نقش‌های مکمل دارند.

۲. آیا روانشناس جنایی در فرایند بازجویی نقش دارد؟
بله، روانشناسان جنایی می‌توانند نقش مهمی در بازجویی ایفا کنند، اما این نقش غالباً مشاوره‌ای و تخصصی است، نه اجرای مستقیم بازجویی. آن‌ها به طراحی سؤالات هدفمند و مبتنی‌بر اصول روان‌شناختی کمک می‌کنند و با تحلیل رفتار غیرکلامی و اظهارات فرد، صحت اطلاعات را ارزیابی می‌کنند.

همچنین، روان‌شناسان در شناسایی عوامل روان‌شناختی مؤثر بر اظهارات، مانند استرس یا اختلالات روانی، مشاوره می‌دهند و از استفاده روش‌های علمی و اخلاقی در بازجویی حمایت می‌کنند تا از اقرارهای نادرست جلوگیری شود.
هدف اصلی حضور روان‌شناس، کمک به کشف حقیقت از طریق روش‌های علمی و اخلاقی است و نه صرفاً گرفتن اعتراف. این همکاری، دقت و عدالت در سیستم قضایی را افزایش می‌دهد.

سخن پایانی: افق‌های پیش روی روانشناسی جنایی

روانشناسی جنایی، شاخه‌ای تخصصی و تأثیرگذار در علوم رفتاری و نظام عدالت کیفری، با هدف درک عمیق رفتار انسان در مواجهه با جرم و جرایم است. روانشناسی جنایی در ایران و جهان علاوه براینکه به روشن شدن پرونده‌های قضایی کمک می‌کند، در پیشگیری از جرم، بازپروری مجرمان و حمایت از قربانیان نقش مهمی دارد. ورود به حوزه جنایی و قضایی نیازمند دانش تخصصی، مهارت‌های ارتباطی، تاب‌آوری روانی و تعهد اخلاقی است.

آینده روانشناسی جنایی با پیشرفت‌های علوم اعصاب، ابزارهای ارزیابی دیجیتال و هوش مصنوعی و با تمرکز بر رویکردهای پیشگیرانه، بسیار روشن و پویا است. متخصصان این حوزه باید همیشه درحال یادگیری مدام و حتی کار تیمی باشند تا بتوانند نقشی کلیدی در ارتقای سلامت و امنیت جامعه ایفا کنند.

سوالات متداول