روانشناسی کودکان استثنایی چیست و چه آینده شغلی دارد؟

روانشناسی کودکان استثنایی شاخه‌ای از روانشناسی است که به مطالعه، شناسایی و حمایت از کودکانی با نیازهای ویژه، مانند ناتوانی‌های یادگیری، اختلالات رفتاری یا استعدادهای برتر می‌پردازد. هدف آن کمک به رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی این کودکان با رویکردی تخصصی و حمایتی است.

اگر منحنی نرمال را دیده باشید، کاملاً متوجه می‌شوید که همهٔ انسان‌ها طبق نمودار قرار نیست شبیه هم باشند. عده‌ای بالاتر از میانگین و عده‌ای پایین‌تر از حد نرمال‌اند.

اما سؤال اصلی اینجاست که باید با این دو طیف متفاوت از میانگین چه کنیم؟ آیا باید آن‌ها را از جامعه حذف کرد یا آنان را از ارائۀ خدمات محروم کرد؟ یا باید چاره‌ای اندیشید و آن‌ها را جدا از دیگر افراد آموزش داد؟ اصلاً یک فرد چقدر باید از جهت هوشی، ذهنی و جسمی با بقیه متفاوت باشد که بتوانیم آن فرد را استثنایی بدانیم؟

جواب سؤالات بالا، بیشتر در علم روانشناسی کودکان استثنایی پاسخ داده می‌شود که در این مقاله به معرفی جامع این رشته در مقطع ارشد روانشناسی و دکتری، تاریخچه آن، بازار کار گرایش کودکان استثنایی و همچنین منابع کنکوری آن آشنا می‌شویم.

چیستی و چرایی روانشناسی کودکان استثنایی

تعریف کودکان استثنایی، هم کودکانی را که اختلالات رشدی دارند و هم کودکانی که توانایی بسیار بالا دارند در بر می‌گیرد. به تعبیری دیگر، افرادی که از بسیاری جهات با هم‌سن‌وسال‌هایشان تفاوت‌های معناداری در برخی کارکردها دارند را استثنایی می‌نامند.

استثنایی‌بودن لزوماً به‌معنای معلولیت نیست، بلکه کودکانی که از جهت هوشی، ذهنی و جسمی دارای استعدادهای ویژۀ و بالاتر از هم‌سن‌ها و دورۀ رشدی خود هستند در این تعریف جای می‌گیرند. کودک استثنایی، از پنج جنبه با کودک عادی تفاوت دارد:

1. توانایی فردی
   
2. توانایی جسمی
   
3. توانایی حسی
   
4. توانایی ارتباطی
   
5. رشد رفتاری و هیجانی

روانشناسی کودکان استثنایی تلاش می‌کند تا کودکان با نیاز های ویژه را، با طبقه‌بندی صحیح انواع اختلالات، تشخیص و درمان معلولیت‌ها، برای رسیدن به یک زندگی بهینه کمک کند. علاوۀ بر این، رشته کودکان استثنایی با برنامه‌ریزی برای آموزش کودکان، در تلاش است تا برنامه‌های آموزشی متناسب با معلولیت و استعدادهای هر کودک طراحی کند.

مطلب مرتبط: معرفی رشته روانشناسی بالینی

بررسی تاریخچه گرایش روانشناسی کودکان استثنایی

در تاریخچۀ علم روانشناسی، شاید اطلاعات خیلی دقیق و منسجمی از این گرایش در دست نباشد و مجموع تلاش‌های پراکندۀ افراد در طول برهه‌های مختلف، چیزی تحت عنوان روانشناسی کودکان استثنایی را به وجود آورده است.

در قرن نوزدهم که فیلیپ پینل شروع به دسته‌بندی اختلالات روانی کرد، توجه ویژۀ‌ ای به طبقه افرادی که تحت عنوان عقب‌ماندگی ذهنی تعریف می‌شد داشت. بعدها با به‌وجود آمدن تغییرات دیدگاهی نسبت به تیمارستان‌ها و شروع نسل نو در بیمارستان‌های روانی، سعی شد تا افراد نگاهی مهربان‌تر و کمتر خشونت‌آمیزی به افراد دارای اختلال داشته باشند، برای همین با ورود به قرن بیستم، تغییرات شگرفی در آموزش روانشناسی کودکان استثنایی انجام گرفت.

DSM نیز با گذر زمان در نسخه‌های بعدی خود توجه ویژۀ تری به کودکان استثنایی داشت؛ به‌طوری‌که امروزه طبقه‌بندی اختلالات مرتبط با کودکان جزو بخش‌های قابل‌توجه این منبع است.

کتاب مرتبط: روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی براساس DSM-5

چهره‌های مهم و تاثیرگذار در تاریخ روانشناسی کودکان استثنایی

لایتنر ویتمر (Lightner Witmer)، اولین روانشناسی بود که روی کسانی که دارای ناتوانی‌های ذهنی، جسمی یا اخلاقی بودند تمرکز کرد و سعی داشت به درمان آنان کمک کند. او همچنین جزو اولین نفراتی بود که بیمارستان‌های روانشناختی را برای بهبود کودکان آسیب‌دیده به کار گرفت.

ویتمر اولین روانشناسی بود که به نقش کلیدی معلمان پی برد و در کلینیک خود کلاس‌هایی را برای آموزش معلمان اختصاص داد.

لیتا استتر هالینگورث جزو افرادی بود که به دلیل علاقۀ زیاد به مباحث اطفال استثنایی در این حیطه مشغول شد و به نتایج شگرفی دست یافت. او متوجه شد که بیشتر کودکانی که تحت برچسب ناتوان یا عقب‌مانده هستند، دارای هوش نرمال هستند و صرفاً در محیط نامناسبی زیسته‌اند. او تصور قالبی از اینکه هوش صرفاً ارثی است را به چالش کشید و بر نقش محیط در هوش تأکید کرد.

لئون آیزنبرگ (Leon Eisenberg) سهم بسزایی در روانپزشکی کودکان به‌خصوص توسعۀ مطالعات در اوتیسم داشت. تحقیقات او باعث درک بهتر اختلال اوتیسم و سایر اختلالات رشدی شد.

در زمینۀ اوتیسم، نام یک فرد تأثیرگذار دیگر به نام اوله ایوار لوواس به گوش می‌خورد. لوواس مطالعات درمانی در زمینۀ اوتیسم را گسترش داد و نشان داد که درمان رفتاری فشرده می‌تواند منجر به بهبود چشمگیر در ضریب هوشی و توانایی‌های زبانی کودکان اوتیستیک شود.

محصول مرتبط: اختلال طیف اوتیسم

تحولات اجتماعی آمریکایی در شکل‌گیری آموزش کودکان استثنایی

در اوایل قرن بیستم، مدارس با گرفتن آزمون‌های هوشی سعی در غربال دانش‌آموزان استثنایی داشتند و بعد از غربال، آن‌ها را در کلاس‌های جداگانه دسته‌بندی می‌کردند.

در حدود سال ۱۹۵۰، تلاش‌ها برای آموزش کودکان استثنایی شدت گرفت. این امر به دو دلیل اتفاق افتاد: نخست آنکه والدین کودکان استثنایی یا به عبارتی دیگر کودکان دارای ناتوانی‌های خاص برای جهت دادن به برنامه‌های آموزشی و اجتماعی مناسب‌تر دست‌به‌کار شدند. دوم، متخصصان علوم رفتاری و پزشکی نسبت به خدمت‌رسانی افرادی دارای ناتوانی علاقه‌مندتر شدند.

در دهۀ ۱۹۶۰ به دلیل توجه ویژه ریاست‌جمهوری آمریکا به موضوع کودکان استثنایی، سیاست‌های دولت نیز دستخوش تغییرات حمایتی شد و تربیت معلمان آموزش ویژه در سرتاسر آمریکا شروع شد.

در دهۀ ۱۹۷۰ به‌طورکلی دوران تشدید آگاهی و اعتراضات نسبت به نابرابری‌های اجتماعی بود. در این برهه، توجه به حقوق کودکان استثنایی نیز مورد توجه جامعه قرار گرفت و باعث ایجاد تحولات زیادی در این حوزه گردید.

بیشتر بخوانید: اختلالات یادگیری کودکان

روند شکل‌گیری آموزش ویژه کودکان استثنایی در ایران

عمده نقاط آغاز تلاش برای آموزش کودکان استثنایی را در عصر پهلوی اول شاهد هستیم و تا پیش از آن، تلاش‌ها برای افراد دارای ناتوانی و کم‌توانی، توسط کمک‌های خیریه انجام می‌شد.

در سال ۱۲۹۹ نخستین مدرسۀ آموزش نابینایان توسط یک کشیش آلمانی در تبریز افتتاح شد و بعد از آن، در سال ۱۳۲۰ محمود باغچه‌بان مدرسۀ آموزش برای کودکان ناشنوا را بنیان‌گذاری کرد.

در دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ شمسی، آموزش کودکان استثنایی رفته‌رفته در سیاست‌های آموزشی وارد شد و شکل سازمان‌یافته‌تری به خود گرفت. تأسیس نخستین مرکز آموزشی و توان‌بخشی برای کودکان دارای معلولیت ذهنی و تدوین اولین برنامه‌های آموزشی ویژه برای گروه‌های مختلف اطفال استثنایی ازجمله کودکان نابینا، ناشنوا، و دارای اختلالات یادگیری در همین راستا بود.

با پیشرفت علم، توسعه آموزش برای کودکان ویژه ادامه‌دار شد و در دهۀ ۶۰، سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور تأسیس شد. امروزه، آموزش کودکان استثنایی در ایران تحت نظارت سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور انجام می‌شود.

محصول مرتبط: مبانی آموزش و پرورش کودکان استثنایی

معرفی کاربرد‌های گرایش کودکان استثنایی

روانشناسی کودکان استثنایی، شاخه‌ای کلیدی است که با تشخیص به موقع و مداخلات تخصصی نظیر آموزش و پرورش، زندگی کودکان دارای نیازهای ویژه را به‌طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.

این علم نه تنها درمان اختلالات را ممکن می‌سازد، بلکه با تحول در آموزش و پژوهش، مسیر رشد و شکوفایی این کودکان را هموار می‌کند. در ادامه به معرفی حوزه‌های کاربردی رشته روانشناسی کودکان استثنایی می‌پردازیم.

1- تشخیص و درمان

تا همین چند دهۀ اخیر، اگر کودکی به یک اختلال یا معلولیت دچار می‌شد، احتمالاً معلولیت مدنظر در ادامۀ زندگی حتی تا زمان سالمندی و مرگ نیز با او باقی می‌ماند.

این یعنی آن کودک امکان استفاده از فرصت‌های زیادی را از دست می‌داد. در بزرگسالی و مراحل ازدواج یا شغل با چالش‌هایی کلیدی برخورد می‌کرد و حتی از دریافت بسیاری از خدمات اجتماعی مانند آموزش‌وپرورش محروم می‌ماند.

با پیشرفت علم روانشناسی کودکان استثنایی، اثرات یک معلولیت رفته‌رفته کاهش یافت؛ به‌طوری‌که بعد از شناسایی یک معلولیت و با مداخلات درمانی مؤثر و زودهنگام، بسیاری از اختلالات را می‌توان به‌طور معناداری کاهش داد؛ به‌طوری‌که فرد دیگر فرصت‌های پیش‌رو در آینده را از دست ندهد.

علاوه بر آن، شناسایی نخبگان و افراد دارای توانایی‌های بالقوه نیز بسیار آسان‌تر شده است. شناسایی نخبگان و در نظر گرفتن آموزش ویژه به‌منظور شکوفایی هرچه بیشتر آنان می‌تواند تأثیر خارق‌العاده‌ای بر آینده یک کشور داشته باشد.

مطلب مرتبط: روانشناسی اجتماعی چیست؟

2- تحول آموزش‌وپرورش

روانشناس کودکان استثنایی سعی می‌کند با در نظر گرفتن شرایط کودکان دارای شرایط ویژه، برنامه‌های آموزشی خاص را وارد برنامۀ آموزش عمومی کند.

روانشناس کودکان استثنایی کمک می‌کند تا با اجرای یک برنامۀ کارآمد در بستر آموزشی کشور، هم معلمان بتوانند شاگردان استثنایی خود را در وهلۀ اول شناسایی کنند و هم در صورت نیاز آن‌ها را به مراکز آموزش ویژه‌تر معرفی کنند.

از طرفی دیگر این علم تلاش می‌کند تا طراحی محتوای آموزشی متناسب با سن و دورۀ رشدی کودکان باشد تا از تشخیص‌گذاری‌های غلط جلوگیری شود.

کتاب مرتبط: کودکان استثنایی مقدمه ای بر آموزش ویژه

3- پژوهش

روانشناسی کودکان استثنایی با پژوهش‌های فراوان در مورد کودکان و دانش‌آموزان استثنایی و علت‌هایی که منجر به ایجاد چنین شرایطی شده‌اند، سعی می‌کند با همکاری سایر رشته‌هایی مانند زیست‌شناسی و پزشکی، با مداخلات به‌موقع از به وجود آمدن مشکلات معلولیتی جلوگیری کند.

برای مثال، تحقیقات نشان داده که کم‌صحبتی والدین با کودکان ۲ تا ۴ ساله می‌تواند تأثیر منفی بر رشد زبانی کودک بگذارد. در صورت ادامۀ این روند، کودک بعدها مشکلات زیادی را در ارتباط با محیط تجربه می‌کند. با اطلاع‌رسانی صحیح و سعی بر آموزش به‌هنگام والدین، این مشکل می‌تواند با کمترین هزینه رفع شود و مشکلات زبانی کودکان تا حد زیادی در جامعه کاهش یابد.

معرفی گرایش مرتبط: رشته روانشناسی تربیتی را بشناسیم!

ویژگی‌های یک روانشناس موفق در حوزه کودکان استثنایی

تشخیص صحیح و به‌هنگام از اصلی‌ترین وظایف یک روانشناس در گرایش کودکان استثنایی است. این کار همچنان یکی از کلیدی‌ترین و از سخت‌ترین عناصر این حرفه به شمار می‌آید.

کودکی و نوجوانی برهۀ سنی است که تغییرات شگرف و سریع در آن اتفاق می‌افتد. توانایی اینکه اختلال به وجود آمده آیا ناشی از برهۀ سنی است یا واقعاً پای یک اختلال در میان است، جزو مهارت‌های تخصصی است. از این رو می‌توان تسلط به مباحث آسیب‌شناسی روانی کودکان و نوجوانان را از مهارت‌های بنیادین این رشته دانست.

آشنایی با روانشناسی کودک، تأثیرات مراحل رشدی، شرایط اقتصادی و اجتماعی بر روان کودک دیگر موضوع مهم در این حوزه است.

مداخلات درمانی برای یک کودک صرفاً در یک محیط اتفاق نمی‌افتد. یک روانشناس باید دائماً با خانواده کودک، مدرسه، معلم، کاردرمانگر و … هماهنگ باشد و بتواند به تعاملاتی سازنده با آن‌ها دست یابد.

توانایی اعمال تغییرات در کودکان استثنایی بدون در نظر گرفتن سایر محیط‌های مؤثر زندگی کودک، یک تلاش بیهوده بیش نیست. توانایی همکاری بین‌رشته‌ای و داشتن یک ارتباط تعاملی با سایر محیط‌های مرتبط با کودک بسیار مهم و اساسی است.

کودکان برعکس بزرگسالان کاملاً از منطق پیروی نمی‌کنند. توانایی یک صحبت منطقی و شفاف با کودکان دارای نیاز‌های ویژه در خیلی موارد سخت‌تر است. برای همین یک روانشناس کودکان استثنایی باید بتواند با کودکان ارتباط مؤثر برقرار کند به‌طوری‌که کودک بتواند در پیش‌درمانگر خود احساس راحتی داشته باشد و همگام با او تمرین‌ها را برای بهبود انجام دهد.

مطلب مرتبط: درمانگر خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟

فرصت‌های شغلی، حوزه‌های فعالیت و بازارکار روانشناسی کودکان استثنایی

همان‌طور که از نام این رشته پیداست، بازار کار رشتۀ کودکان استثنایی به‌طور ویژه بر کودکان متمرکز است.

فارغ‌التحصیلان این رشته به‌طور کلی می‌توانند در سه حوزۀ آموزش، خدمات و توان‌بخشی فعالیت کنند. البته مرز مشخصی بین این فعالیت‌ها وجود ندارد و در بسیاری از موارد، فعالیت‌ها به‌صورت تلفیقی با یکدیگر انجام می‌شود.

یک روانشناس کودکان استثنایی پس از اخذ مدرک دانشگاهی و برخورداری از صلاحیت‌های لازم، می‌تواند نسبت به تأسیس مطب خصوصی اقدام کند. علاوه بر این، فعالیت در مراکز توان‌بخشی، بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و کانون‌های اصلاح و تربیت نیز در زیرمجموعۀ خدمات و توان‌بخشی قرار می‌گیرد.

شما می‌توانید اطلاعات بیشتر در این‌باره را در مقاله آزمون صلاحیت حرفه ای روانشناسان و مشاوران برای اخذ پروانه مطالعه کنید.

از سوی دیگر، یک روانشناس با گرایش کودکان استثنایی پس از گذراندن دوره‌های مرتبط، مجاز است در مراکز آموزشی استثنایی به‌عنوان معلم یا مربی خصوصی فعالیت کند. همچنین، با افزایش سطح تحصیلات، تجربه و دانش علمی، افزایش درآمد در این رشته کاملاً منطقی و قابل پیش‌بینی است.

البته، روشنگری یک نکته حائز اهمیت است و آن اینکه، باوجود تأثیر روانشناسی کودکان استثنایی بر تحول آموزش‌وپرورش، این حوزه لزوماً وظیفۀ آموزش را بر عهده ندارد بلکه هدف اصلی این گرایش، در وهلۀ نخست، شناخت و مطالعۀ ابعاد عاطفی، هیجانی، جسمی و … کودکان استثنایی، تشخیص‌گذاری و درمان آن‌هاست و در مراحل بعدی می‌تواند به مسائل آموزشی نیز ورود پیدا کند.

با این‌ حال، آموزش‌ و پرورش کودکان استثنایی، باوجود همپوشانی گسترده با روانشناسی کودکان استثنایی، کمی تفاوت دارد. مهم‌ترین تفاوت این دو حوزه در هدف‌گذاری آن‌هاست؛ به‌طوری‌که آموزش‌ و پرورش کودکان استثنایی بر ایجاد محیطی مؤثر برای یادگیری این کودکان و پیاده‌سازی استراتژی‌های آموزشی مناسب برای آن‌ها متمرکز است و روانشناسی کودکان استثنایی بیشتر بر مطالعه و شناخت این کودکان تمرکز دارد.

اما اگر بخواهیم اهداف مشترک این دو رویکرد را بررسی کنیم، می‌توان گفت که هدف هر دو رویکرد در نهایت توان‌بخشی کودکان استثنایی و فراهم کردن یک زیست بهینه و حداکثری مناسب برای کودکان با نیاز های خاص است.

بیشتر بخوانید: بررسی بازار کار روانشناسی و میزان درآمد هریک از گرایش ها

بررسی رشته روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی

روانشناسی کودکان استثنایی کمی متفاوت‌تر از سایر دروس دیگر در دورۀ کارشناسی است. این درس به تعداد زیاد و تحت عناوین درسی مختلف دائماً در دورۀ کارشناسی تکرار می‌شود و جزو دروس مهم به‌شمار می‌رود.

کودکان دارای نیازهای خاص ۱ و ۲، دو درسی هستند که به‌طور مستقیم به مباحث روانشناسی کودکان استثنایی می‌پردازند. درس روانشناسی تربیتی هرچند بن‌مایۀ کمتری از آسیب‌شناسی روانی دارد اما به‌طور مستقیم به بحث کودکان و سبک تربیتی‌ـ‌رشدی کودکان اشاره دارد.

خود درس آسیب‌شناسی روانی که در ۲ واحد تعریف شده، در قسمتی از خود به آسیب‌شناسی متمرکز بر کودکان استثنایی می‌پردازد.

درس روانشناسی کودکان استثنایی شاید در نگاه اول فقط یک درس باشد اما به‌شدت با سایر دروس نام‌برده‌شده ارتباط تنگاتنگی دارد. برای کسانی که می‌خواهند هم در کنکور ارشد رتبۀ خوبی کسب کنند و هم علاقه‌مند به مباحث از این دست هستند؛ توصیه می‌شود کمی عمیق‌تر منابع این دروس را مطالعه کنند.

علاقه‌مندان می‌توانند از کتاب‌هایی مانند روانشناسی کودکان استثنایی بر اساس DSM-5-TR نوشتۀ مهدی گنجی، روانشناسی تربیتی سانتراک، روانشناسی مرضی کودک اریک مش و آسیب‌شناسی روانی هالجین برای اطلاعات بیشتر استفاده کنند.

پیشنهاد خرید ویژه کتاب: کودکان استثنایی روان آموز

بررسی گرایش روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع کارشناسی‌ ارشد

برای تحصیل در گرایش کودکان استثنایی، داوطلبان باید رتبۀ لازم برای قبولی را در کنکور کارشناسی‌ارشد داشته باشند. ارشد کودکان استثنایی جزو گرایش‌های مستقل کنکور است و دروس امتحانی و ضرایب جداگانۀ آن در جدول زیر ارائه شده است.

کودکان استثنایی جزو گرایش‌های با ظرفیت محدود است. در کنکور ۱۴۰۳ ظرفیت این گرایش برای دانشگاه‌های دولتی ۹۲ نفر و در سایر مراکز غیردولتی ۲۰۰ نفر اعلام شده بود. ظرفیت پایین این گرایش باعث شده تا رقابت در این رشته پرتلاطم‌تر به‌نظر برسد.

داوطلبان علاقه‌مند برای کسب رتبۀ قبولی لازم در این گرایش توصیه می‌شود تا با گرفتن مشاوره از رتبۀ‌برترهای کنکور سالیان گذشته و مشاورین درسی حرفه‌ای، مسیر مطالعاتی خود را به بهترین شکل ممکن بهینه‌تر کنند.

انتخاب منابع از میان چندین منبع مطرح، سهم مطالعاتی هر درس و میزان مطالعه جزو سؤال‌های اصلی است که داوطلبان در صورت ایجاد نظم مشخص می‌توانند مسیر مطالعاتی بهتری داشته باشند.

دانشگاه‌هایی همچون اصفهان، تهران، علامه‌طباطبایی جزو دانشگاه‌های نامداری هستند که این رشته را پذیرا هستند.

چارت درسی ارشد روانشناسی کودکان استثنایی به‌طور ویژه بر مباحث کودکان استثنایی، آسیب‌شناسی و درمان آن‌ها اختصاص یافته است. دروسی مانند آزمون‌های روانشناختی در کودکان استثنایی و توان‌بخشی کودکان استثنایی به‌خوبی نشانگر این موضوع است. چارت دروس کارشناسی‌ارشد گرایش کودکان استثنایی در جدول زیر آمده است.

مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع ارشد روانشناسی

این رشته، مانند گرایش‌هایی نظیر بالینی و صنعتی‌ـ‌سازمانی، شامل واحد کارورزی است. واحد کارورزی به‌صورت الزامی بوده و دانشجویان موظف هستند آن را بگذرانند.

در مقطع کارشناسی‌ارشد، منابع زیر از جملۀ مهم‌ترین منابع مورد استفاده در این حوزه محسوب می‌شوند:

• آسیب‌شناسی روانی روان‌ آموز

• روانشناسی کودکان استثنایی براساس DSM-5-TR گنجی. ساوالان.

• آسیب شناسی روانی براساس DSM-5-TR. جلد اول و دوم. گنجی، ساوالان.

• خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک. رابرت بولاند: جلد اول، دوم، سوم و چهارم، ترجمۀ رضاعی. ارجمند.

• آسیب شناسی روانی هالجین. ترجمۀ سیدمحمدی، روان.

• دانش آموزان استثنایی. هالاهان و کافمن، ترجمۀ علیزاده. ویرایش.

• اختلالات رفتاری کودک و نوجوان. مریم سیف نراقی، عزت الله نادری؛ ارسباران.

شما می‌تواندی جهت مطالعه جامع تر منابع دروس مختلف این گرایش و همچنین اطلاع از ضرایب دروس و ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در رشته روانشناسی کودکان استثنایی به صفحه منابع ارشد روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی 1405 مراجعه کنید.

بررسی روانشناسی کودکان استثنایی در مقطع دکتری

خوشبختانه این گرایش در مقطع دکتری نیز در ایران وجود دارد. علاقه‌مندان می‌توانند به دو روش شرکت در کنکور دکتری و استعداد درخشان، در گرایش کودکان استثنایی مشغول به تحصیل شوند.

این رشته در مقطع دکتری ظرفیت بسیار پایین‌تری دارد؛ به‌طوری‌که در سالیان گذشته، تعداد کمتر از ۳۰ نفر می‌توانستند در دانشگاه‌های دولتی پذیرفته شوند. از این‌ رو، دریافت مشاورۀ تخصصی و استاندارد قبل از آغاز روند رسمیِ مطالعات برای کنکور، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.

کودکان استثنایی در دکتری، زیرمجموعۀ روانشناسی ۱ محسوب می‌شود و شامل دروسی مانند: روانشناسی تربیتی، یادگیری و انگیزش، سنجش و اندازه‌گیری است. جدول و ضرایب کامل‌تر در جدول زیر آورده شده است.

دروس و پایان‌نامه در مقطع دکتری پیشرفته‌تر از مقطع ارشد است. یک دانشجوی دکتری رشتۀ روانشناسی کودکان استثنایی باید حدود ۳۶ واحد بگذراند که ۱۸ واحد آن به درس‌های تخصصی و ۱۸ واحد آن به رساله اختصاص دارد، که در جدول زیر آورده شده است.

همچنین منابع موردنظر برای تحصیل در رشته روانشناسی کودکان استثنایی مقطع دکتری به‌صورت تخصصی‌تر بوده و شامل منابع زیر است:

• روانشناسی مرضی کودک و نوجوان با تأکید بر اختلال‌های عصب‌تحولی: ماهیت و روندها. نوشتۀ پرویز شریفی درآمدی. نشر کتابخانۀ فرهنگ

• الگوی عصب‌روان‌شناختی خلاق‌سازی ذهن. نوشتۀ غزل پورنسایی. نشر روهان

• عصب‌روانشناسی بالینی کودک. سیمرود کلیکمن، ترجمۀ سعید رضایی. نشر آوای نور

• ناتوانی یادگیری عصب‌روان‌شناختی. نوشتۀ فاطمه عقیقی روان. نشر دانش‌پژوهان شریف‌یار

• انسان و سرنوشت. نوشتۀ مرتضی مطهری. نشر صدرا

مطلب مرتبط: برنامه ریزی و درس خواندن برای کنکور دکتری روانشناسی

سخن پایانی

در این مطلب تلاش کردیم به‌صورت جامع به معرفی روانشناسی کودکان استثنایی بپردازیم. همان‌طور که اشاره شد، این گرایش از روانشناسی با هدف شناخت، تشخیص و توان‌بخشی کودکان با نیاز های خاص شکل گرفته و نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی این کودکان دارد.

روانشناس کودکان استثنایی با بهره‌گیری از دانش تخصصی در زمینه‌های تشخیص، آموزش و پژوهش، می‌کوشد تا بهترین مسیر رشد و یادگیری را برای این کودکان فراهم کند. تحصیل در این رشته از مقطع کارشناسی ارشد آغاز می‌شود و با توجه به گسترۀ فعالیت‌های آن، بازار کار متنوعی در حوزه‌های درمانی، آموزشی و توان‌بخشی دارد.

حال اگر دربارۀ این علم، سوالاتی ذهن‌تان را مشغول کرده‌است، می‌توانید در قسمت نظرات از ما بپرسید. همچنین اگر دانشجو هستید و می‌خواهید این گرایش از روانشناسی را برای مطالعه در ارشد یا دکتری انتخاب کنید، برای کسب اطلاعات دقیق و مشاهدۀ منابع ارشد روانشناسی به همراه بودجه‌بندی موضوع برای همه گرایش‌ها می‌توانید به صفحۀ منابع ارشد روانشناسی مراجعه کنید.