موثرترین روش های خلاصه نویسی برای کنکور
حتما برای شما هم پیش آمده که دنبال راهکاری باشید تا درس‌هایی که خواندید دیگر از ذهنتان بیرون نرود و تا روز کنکور استرس فراموش کردنشان را نداشته‌باشید. خلاصه نویسی به شما کمک می‌کند، درس‌هایتان را به‌صورت مختصر و مفید مرور کنید و تا همیشه آن‌ها را در ذهنتان داشته‌باشید. اگر تابه‌حال از اهمیت خلاصه نویسی برای کنکور باخبر نبوده‌اید، با خواندن این مطلب حتما به آن ایمان می‌آورید!
بهترین زمان خلاصه نویسی برای کنکور
خلاصه نویسی نه‌تنها در پایان یک درس، بلکه در تمامی مراحل فرایند یادگیری ابزاری قدرتمند و پویا محسوب می‌شود. این تکنیک همه‌کاره به‌عنوان روشی مؤثر برای تقویت یادگیری و تثبیت مفاهیم در اهداف آموزشی مختلف مطرح است.
در ادامه، نقش خلاصه‌نویسی در سه مرحلۀ اصلی یادگیری بررسی می‌شود:
۱. قبل از آموزش (مطالعۀ اولیه و پیش ارزیابی):
خلاصه‌نویسی می‌تواند ابزاری ارزشمند برای ارزیابی دانش پیشین قبل از ارائۀ مطالب جدید باشد. استفاده از فعالیت‌هایی مانند «پاشیدن کلمات» می‌تواند به آماده‌سازی ذهن و ایجاد انگیزه و انتظار برای موضوع جدید کمک کند.
۲. در طول آموزش (مرور و درک مطلب):
استفاده از تکنیک های خلاصه نویسی به افراد کمک می‌کند تا به‌صورت مستمر بر میزان درک خود نظارت کنند. تقسیم‌بندی مطالب طولانی و کلاس‌ها به بخش‌های کوچک‌تر و انجام خلاصه‌نویسی متناوب، اثربخشی یادگیری را نسبت به خلاصه‌نویسی یکجا در پایان دوره افزایش می‌دهد.
۳. پس از آموزش (مرور نهایی و تثبیت دانش):
پس از پایان مطالعه، خلاصه‌نویسی به افراد کمک می‌کند تا مفاهیم آموخته شده را پردازش و درک کنند و آن‌ها را به حافظۀ بلندمدت منتقل نمایند. بر اساس اصل تقدم-تأخر، مرور و خلاصه‌سازی نکات کلیدی در پایان یک درس، نقش مهمی در حفظ و یادآوری مطالب دارد.
یادگیری عمیق و پایدار زمانی رخ می‌دهد که افراد زمان کافی را به تأمل و بازنگری آموخته‌های خود اختصاص دهند و آن را از طریق خلاصه‌نویسی تثبیت کنند.
خلاصه‌نویسی کنکور باید به‌عنوان یک هدف منظم و مستمر در برنامۀ مطالعاتی آزمون کنکور گنجانده شود؛ حتی انجام این کار، سه روز در هفته نیز می‌تواند به بهبود قابل توجهی در فرایند یادگیری منجر شود.
مطلب مرتبط: درس خواندن برای کنکور ارشد روانشناسی را کی و چطور شروع کنیم؟
چطور خلاصه نویسی نجاتتان می‌دهد؟
با روش خلاصه نویسی در زمانتان صرفه‌جویی می‌شود. برای مرور درس‌ها دیگر لازم نیست خیلی زمان بگذارید و خط‌به‌خط مطالب کتاب درسی را بخوانید. فقط کافی است مطالب خلاصه‌شده را مرور کنید تا به آن اشراف پیدا کنید.
- ماندگاری مطالب با خلاصه نویسی کردن
با خلاصه نویسی کردن مطالب درسی، دیگر نگران از یاد بردن درس‌ها نباشید. هم‌زمان که درحال خلاصه نویسی کردن هستید، مطالب وارد ذهنتان شده و بر روی صفحۀ مغزتان هم ثبت می‌شوند. به همین دلیل یادگیری‌تان عمیق می‌شود و مطالب را به‌سادگی فراموش نمی‌کنید.
- استفاده بهینه از زمان
در روزهایی که داوطلب کنکور ارشد هستید، حتما زمان‌هایی پیش می‌آید که حوصله منبع خواندن و مطالب سنگین کتاب‌های درسی را نداشته‌باشید؛ اما اگر درس هم نخوانید دچار استرس می‌شوید. مرور خلاصه‌های کنکوری برای این‌طور مواقع بسیار خوب است و کمک می‌کند تا زمانتان را به‌صورتِ مفید سپری کنید.
- یادآوری راحت‌تر مطالب کنکوری
با خلاصه‌نویسی کردن می‌توانید برای یادآوری مطالبی که قبلاً خوانده‌اید به حافظه‌تان کمک و یادآوری را آسان کنید. زمانی که سراغ مطالعۀ دروس برای بار دوم می‌روید، ممکن است در ابتدای مطالعه احساس کنید که مطالب از ذهنتان پاک شدهاست اما با مرور خلاصه‌هایتان می‌توانید با یک مرور کلی و سریع تمام آنچه را که در گذشته خوانده‌بودید، به ذهنتان فراخوانی کنید.
بیشتر بخوانید: معرفی کارشناسی ارشد روانشناسی
چطور خلاصه نویسی برای کنکور را به بهترین نحو انجام دهیم؟
شیوه خلاصه‌نویسی برای کنکور، اصول و تکنیک‌هایی دارد که دانستنش به شما کمک می‌کند تا به‌خوبی از پس آن بربیایید و به بهترین شکل ممکن آن را انجام دهید. در این بخش، اصول خلاصه نویسی کنکور را با هم یاد می‌گیریم.
1. فرصت آشنایی بدهید
اولین نکتۀ مهم برای نوشتن خلاصۀ درس‌ها این است که بعد از مطالعۀ دوم و آشنا شدن با مطلب درسی انجام شود. زمانی که شما با مطالب آشنایی نسبی پیدا کرده‌اید و می‌توانید برداشت درستی از آن‌ها داشته‌باشید، خلاصه کنید اما اگر تسلط نسبی به مطلب موردنظر نداشته‌باشید، خلاصۀ خوبی از آب درنمی‌آید.
2. با زبان خودتان خلاصه نویسی کنید
وقتی قرار باشد برای خود یا دوستانتان مطلبی درسی را توضیح بدهید، قطعا با لحن دوستانه این کار را انجام می‌دهید. برای خلاصه نویسی هم بهتر است همین کار را بکنید و مطالب را با زبان محاوره‌ای، خودمانی و راحت بنویسید. خلاصه این‌که تعارفات را با خودتان کنار بگذارید و به زبان خودمانی برای خودتان خلاصه نویسی کنید.
3. کلمات کلیدی را استخراج کنید
تا به‌حال شدهاست وسط صحبت کردن، ذهنتان مشغول موضوع دیگری بشود؟ بعد هنگام بازگشت به همان موضوع قبلی، از فرد مقابلتان بخواهید کلماتتان را برایتان مرور کند تا مطلب اصلی یادتان بیاید؟ کلیدواژه‌های متن هم به همین میزان به یادآوری شما هنگام مطالعۀ دوباره درس کمک می‌کنند.
در زمان مطالعه برای خودتان کلمات کلیدی هر پاراگراف را پیدا کنید. در مرتبۀ دوم مطالعه با مرور کلمات کلیدی نوشته شده در برگه خلاصه‌نویسی می‌توانید مطالب مرتبط با آن را به یاد بیاورید و اگر ذهن شما دچار توقف یا عدم یادآوری شد با کلمات کلیدی قفل ذهنتان را باز کنید.
4. نشانه‌گذاری کنید
یکی از اصول خلاصه نویسی برای کنکور این است که در زمان مطالعه کردن برای هر بخش از آن، نشانه بگذارید. برای مثال اگر بخشی از مطلب را متوجه نشدید و فهم آن برایتان دشوار بود یا بخشی از مطلب به نظرتان مهم آمد و از آن سوال کنکوری طرح شدهاست، آن را نشانه‌گذاری کنید تا در مرور دوم حواستان به آن قسمت از مطلب باشد.
مطالب مرتبط: بهترین روش تقویت حافظه برای کنکور
5. مرتب بنویسید
مطالبی که خلاصه کرده‌اید باید مرتب باشند تا وقتی سراغشان رفتید بین مطالب گم نشوید و بیشتر باعث اتلاف وقتتان نشوند. در یک خلاصه‌نویسی خوب، باید مطالب را به‌صورت طبقه‌بندی‌شده و منظم یادداشت کنید و از نوشتن مطالب اضافی پرهیز کنید زیرا این مورد یکی از مهم‌ترین نکات خلاصه نویسی است.
6. خط کشی کنید
اگر حین درس خواندن جمله‌ای به نظرتان مهم آمد، زیر آن خط بکشید تا برای مرور دوم حتما به آن توجه کنید. برای خط‌کشی کردن مطالب می‌توانید برای خودتان دسته‌بندی درست کنید. مثلا مطالب خیلی مهم را با خودکار قرمز خط‌کشی کنید و مطالب با اهمیت کمتر را با خودکار سبز. این کار به نظم‌دهی ذهن شما نیز کمک می‌کند.
مطلب مرتبط: شخصی سازی برنامه درسی در 7 مرحله
7. یک دور بخوانید
یکی از مهم‌ترین موارد در اصول خلاصه نویسی برای کنکور بازخوانی مجدد خلاصه است. یعنی بعد از این‌که یک مبحث را خلاصه کردید، خلاصه‌تان را یک بار بخوانید. اگر خلاصه برایتان نامفهوم بود یا جای سوال داشت، نیاز به تغییر دارد و باید آن را اصلاح کنید.
8. حاشیه نویسی کنید
حاشیه نویسی چیست؟ کلیدی‌ترین عبارت هر مطلب را به‌صورت کوتاه‌شده در کنار همان مطلب در حاشیۀ کتاب یادداشت کنید. در حاشیه‌نویسی، مطالب ویژه هر صفحه را به‌صورت جملات بسیار کوتاه یادداشت می‌کنیم. این روش بیشتر برای دروس عمومی استفاده می‌شود.
9. رنگی بنویسید
زمانی که به درس تسلط پیدا کردید، با استفاده از ماژیک های‌لایتر می‌توانید کلمات و جملات کلیدی هر پاراگراف را مشخص کنید. با این روش در مرور بعدی کافیست نکات های‌لایت شده را مرور کنید و نیازی به خواندن کل مطالب ندارید.
مطلب مرتبط: برنامه ریزی برای کنکور به روش بولت ژورنال
معرفی تکنیک های خلاصه نویسی بر اساس نوع درس
خلاصه‌نویسی تنها یک مهارت یادگیری عمومی نیست، بلکه بسته به نوع درس، می‌تواند به شکل‌ها و ساختارهای متنوعی درآید. هر نوع محتوا نیاز به رویکرد خاص خود برای فشرده‌سازی، بازنویسی و سازمان‌دهی اطلاعات دارد.
در ادامه با تکنیک‌های مؤثر خلاصه نویسی برای انواع مختلف دروس و همچنین روش‌های عمومی قابل‌کاربرد در تمام دروس آشنا می‌شوید:
خلاصه‌های روایی (Narrative Summaries)
این روش خلاصه نویسی برای کنکور، مختص درس‌هایی است که سیر تاریخی دارند. در این نوع استفاده از ساختار «ابتدا، سپس، در نهایت» به افراد کمک می‌کند تا رویدادها را به ترتیب زمانی خلاصه کرده و سیر تحول را با تمرکز بر شروع، اوج ماجرا و پایان، به‌خوبی درک کنند.
خلاصه‌های اطلاعاتی یا توصیفی (Informational Summaries)
یکی از انواع خلاصه نویسی، خلاصه های اطلاعاتی یا توصیفی است. این تکنیک خلاصه نویسی کنکور مناسب استفاده در دروسی است که تأکید بر داده‌ها، آمار و نکات کلیدی دارند.
بنابراین در این روش خلاصه نویسی استفاده از جداول، نمودارها یا دیاگرام‌ها در کنار نکات اصلی، به ساده‌سازی اطلاعات کمک می‌کند.
مطلب ویژه داوطلبان: تکنیک های مدیریت زمان برای درس خواندن در سال کنکور
خلاصه‌های موضوعی یا مضمونی (Thematic Summaries)
در متونی که بر مفاهیم و ایده‌های اصلی تمرکز دارند، افراد باید مضامین تکرارشونده و ایده‌های بنیادین را شناسایی کرده و به‌صورت خلاصه بیان کنند که این روش خلاصه نویسی برای کنکور از این موضوع بهره می‌برد.
خلاصه‌های اجرایی (Executive Summaries)
این نوع خلاصه نویسی کنکور برای متونی مانند گزارش‌ها، مقالات یا تحلیل‌های بلند است که می‌توان نسخه‌ای فشرده شامل نکات اصلی، یافته‌ها و پیشنهادات تهیه کرد.
بیشتر بخوانید: بهترین مکان درس خواندن برای کنکور کجاست؟
بهترین روش های خلاصه نویسی صحیح برای کنکور
از آن‌جایی‌که خلاصه نویسی دروس کنکور اهمیت زیادی دارد، تکنیک‌های مختلفی هم برای آن معرفی شدهاست. دو تکنیک خلاصه‌نویسی، «نقشۀ ذهنی» و «خلاصه نویسی هاروارد» از باقی تکنیک‌ها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
– خلاصه نویسی به روش نقشه ذهنی
یکی از بهترین روش‌های خلاصه نویسی، نقشۀ ذهنی (Mind Map) است. نقشۀ ذهنی را «تونی بوزان» معرفی کرده و آموزش داده‌است. در این روش به عنوان یکی از تکنیک‌های خلاصه نویسی کنکوری، ما از نمودار درختی و رنگ‌ها استفاده می‌کنیم.
موضوع اصلی مطلب به‌عنوان تنۀ درخت و باقی مطالب مرتبط با آن به‌عنوان شاخه‌های اصلی و فرعی در نظر گرفته می‌شوند.
– خلاصه نویسی به روش هاروارد (PQRST)
خلاصه نویسی هاروارد (PQRST) شامل 5 مرحله می‌شود؛
- باید یک دید کلی نسبت به مطلبی که می‌خواهید خلاصه کنید، داشته‌باشید. کافیست یک بار مطلب را بخوانید و پیش‌مطالعه داشته‌باشید.
- بعد از خواندن هر مطلب چند سوال از آن طرح کنید. با این قدم می‌توانید دقت و تمرکز بیشتری روی مطلب پیدا کنید.
- در این مرحله باید مطلب را کدگذاری کنید، درست مثل همان تکنیک نشانه‌گذاری که بالاتر دربارۀ آن گفتیم.
- حالا دیگر زمان خلاصه‌نویسی رسیده! با توجه به آنچه از مرور اولیه از مطلب دریافت کرده‌اید، خلاصه‌نویسی را انجام دهید.
- وقت آزمون گرفتن از خودتان رسیده‌است. سوالاتی را که در مرحله دوم نوشتید، پاسخ دهید تا میزان تسلط خود بر مطلب را متوجه شوید.
مطلب مرتبط: بهترین روش های مطالعه برای کنکور
اهمیت دفتر خلاصه نویسی برای کنکور
دفتر خلاصه نویسی بهتر است یک سری ویژگی‌ها داشته‌باشد تا خلاصه نویسی بهتری انجام دهید. یکی از ویژگی‌هایی که باید به آن توجه کرد این است که امکان اضافه یا کم کردن برگه داشته‌باشد، تا هر زمان لازم بود خلاصه‌تان را به‌راحتی کم یا زیاد کنید.
اگر دفترتان جلد سخت داشته‌باشد بهتر است، از این نظر که این دفتر در طول زمان بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و مقاوم بودن جلد آن به سالم ماندنش کمک می‌کند.
داشتن دیوایدر هم یکی دیگر از ویژگی‌های دفترهای خلاصه‌نویسی است، بخش‌کننده یا دیوایدر کمک می‌کنند تا موضوعات مختلف خلاصه‌شده، از هم جدا و به‌صورت مرتب دسته‌بندی شوند.
سخن پایانی
در پایان لازم به ذکر است که همراهی یک مشاور خوب می تواند برای برخی از افراد در سال کنکورشان بسیار تاثیرگذار باشد و نقش مهمی در کسب یک رتبه خوب در کنکور آن ها ایفا کند. چنانچه جزو دانشجویان کارشناسی و یا کارشناسی ارشد رشته روانشناسی هستید و قصد شرکت در کنکور ارشد و یا دکتری را دارید، می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر دراین باره به صفحه منابع ارشد روانشناسی مراجعه کنید.
سوالات متداول
طول یک خلاصه چقدر باید باشد؟
یک خلاصۀ خوب معمولاً باید حدود ۱۰ تا ۲۵ درصد طول مطلب اصلی باشد. اگر طول خلاصه از ۲۵ درصد مطلب اصلی بیشتر شود، عموماً به این معنی است که تکنیک‌های خلاصه‌نویسی به‌طور کامل صورت نگرفته است.
چگونه می‌توان کیفیت یک خلاصه را ارزیابی کرد؟
هنگام ارزیابی خلاصه‌ها، باید به مواردی مثل، میزان دقت اطلاعات، قابل‌فهم بودن مطالب برای دیگران، ترتیب صحیح مطالب، گزارش جوهرۀ اصلی متن و … توجه کرد.
آیا خلاصه نویسی همیشه باید نوشتاری باشند؟
خیر. اگرچه اغلب تصور می‌شود که خلاصه‌نویسی یک کار نوشتاری است، اما می‌توان آن را به صورت شفاهی، نمایشی، حرکتی یا موسیقایی بیان کرد.
تیم تحریریه روان آموز