رشته روانشناسی تربیتی را بشناسیم!
علم روانشناسی تربیتی، با مطالعۀ نحوۀ آموزش و یادگیری در محیط‌های مختلف آموزشی، قصد دارد به آموزگاران کمک کند تا بتوانند با بهترین روش به تربیت و پرورش دانش‌آموزان بپردازند. روانشناسی تربیتی با بررسی و مطالعۀ ویژگی‌های یادگیری افراد، متناسب با هر موقعیت آموزشی، برای معلمان، نظریه‌ها و مهارت‌هایی فراهم می‌کند تا بتوانند تدریس باکیفیت‌تری داشته‌باشند.
درواقع رشتۀ روانشناسی تربیتی به این دلیل که می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر روی آیندۀ نسل کودک و نوجوان ایفا کند، یکی از مهم‌ترین علوم است. در این مقاله به معرفی علم روانشناسی تربیتی، تاریخچه آن، ویژگی ها و مهارت‌های روانشناسان این حوزه پرداخته و همچنین به بررسی جامع رشته روانشناسی تربیتی، گرایش آن، چارت های درسی و منابع ارشد روانشناسی مورد نیاز آن می‌پردازیم.
چرا روانشناسی تربیتی بوجود آمد؟
انسان‌ها چگونه یاد می‌گیرند؟ یادگیری چیست، چرا و چگونه ایجاد می‌شود؟ آیا با روش‌های بهتری می‌توان یادگیری را بهبود بخشید یا حتی فرایند آن را تسریع کرد؟ چرا بعضی از آدم‌ها سخت‌تر از دیگران مسائل آموزشی را می‌آموزند؟ این سؤالات جزو پرسش‌هایی هستند که ذهن فلاسفه‌ای مانند جان دیویی و ویلیام جیمز را در قرن نوزدهم بسیار به خود مشغول کرده بود.
این دانشمندان سعی کردند نظریه‌ها و فرضیه‌هایی برای تبیین بهتر این سؤالات ارائه دهند. چیزی نگذشت که سؤالات مربوط به یادگیری و آموزش بالا گرفت و ذهن دانشمندان مختلف را به چالش کشید. پژوهش و کنجکاوی در مورد یادگیری به‌حدی افزایش یافت که توانست یک حوزۀ مطالعاتی مستقل را در روانشناسی برای خود ایجاد کند.
این شاخه از روانشناسی که تمرکز آن بر مسائلی مانند یادگیری و آموزش است، روانشناسی تربیتی (Educational Psychology) نامیده می‌شود که در ادامه به بررسی جامع جزئیات درسی آن در مقاطع مختلف خواهیم پرداخت.
مروری کوتاه بر تاریخچه روانشناسی تربیتی
کمی با تاریخچۀ این علم حیاتی و کاربردی آشنا شویم. پیش از آن‌که روانشناسی تربیتی به یک رشتۀ رسمی تبدیل شود، دانشمندان همواره این دغدغه را در ذهنشان داشتند که انسان‌ها در زمان تدریس و یادگیری دقیقا به چه چیزی فکر می‌کنند.
پیش از شروع قرن بیستم چندنفر از پیشگامان روانشناسی تا‌حدودی این شاخه را ایجاد کرده‌بودند. مهم‌ترین افرادی که در ظهور علم روانشناسی تربیتی نقش داشتند عبارت‌اند از: «ادوارد لی ثرندایک»، «ویلیام جیمز»، «جان دیویی» و… . در این میان، ثرندایک، به پدر علم روانشناسی تربیتی معروف است.
معروف‌ترین روانشناسان تربیتی در طول تاریخ که بودند و چه دیدگاهی داشتند؟
برخی از افراد در حوزه‌های متفاوت می‌توانند الگو‌های بسیار درخشانی برای کسانی باشند که تازه در این راه قدم گذاشته‌اند. در روانشناسی تربیتی هم این دسته از افراد حضور پررنگی دارند. بیایید تا با معروف‌ترین روانشناسان تربیتی و دستاورد‌های آن‌ها آشنا شویم:
در عصر پسارنسانس، در حدود اواسط قرن شانزدهم، جان لاک نظریه‌ای جدید تحت‌عنوان «لوح سفید» مطرح کرد. جان لاک نظریۀ افلاطون را در مورد ذاتی بودن یادگیری رد کرد و اصالت را به تجربه‌گرایی داد. طبق نظر لاک، کودک مانند لوح سفیدی به دنیا می‌آید و هرچه بر آن نوشته شود، در آیندۀاو نقش خواهد بست. لاک به قدرت محیط تربیتی باور بیشتری داشت.
بیشتر بخوانید: هرآنچه باید از تاریخچه روانشناسی بدانید!
در اوایل قرن هجدهم، ژان ژاک روسو مجموعه نظریاتی در مورد آموزش‌وپرورش ارائه داد که تحسین بسیاری از فلاسفۀ زمان خود را برانگیخت. روسو از رویکرد کودک‌محوری آموزش دفاع می‌کرد و معتقد بود که باید سن کودک در انتخاب موضوعات و روش‌های آموزشی لحاظ شود. تأکید روسو بر آموزش تجربی بود.
نظریات روسو تأثیرات زیادی بر اصلاحات آموزش‌وپرورش زمان خود داشت. همچنین منجر به گسترش روانشناسی آموزشی در کشورهایی مانند سوئیس و هلند شد. با ظهور روانشناسی رفتاری، پژوهشگران این حوزه نیز سعی کردند سازوکار یادگیری و آموختن را بیابند.
در این میان، دانشمندی به نام ادوارد ثرندایک با استفاده از مطالعات آزمایشگاهی روی حیوانات اطلاعات جالبی مانند «قانون اثر» را کشف کرد. آزمایش‌های ثرندایک منجر به کشف این قانون شد که وقتی پاداشی بلافاصله به دنبال یکی از رفتارها بیاید، یادگیری آن رفتار تقویت می‌شود.
با افزایش تحصیلات در جامعه و بالا رفتن تعداد فارغ‌التحصیلان دوره‌های تحصیلی، به‌ویژه در آمریکا، و آغاز جریان‌های ترقی‌خواه، اهمیت تحقیق در مورد یادگیری دوچندان شد. تحقیقات کنت کلارک و همسرش روی جداسازی نژادی مدارس در ایالات متحدۀ آمریکا باعث تغییرات شگرفی در ساختار آموزشی این کشور شد.
به این ترتیب متوجه می‌شویم که آموزش و یادگیری از چالش‌های بشر از همان قرون اولیه بوده است و همواره به طرق مختلف سعی در رفع این چالش داشته است.مطالعات انسان در حوزۀ آموزشی و یادگیری با پیشرفت روانشناسی و علوم اجتماعی، جنبه‌های جدیدی به خود گرفته است.
به‌طوری که امروزه شاهد زیرشاخه‌ای مستقل تحت‌عنوان روانشناسی تربیتی در رشتۀ روانشناسی هستیم. در ادامه لیستی از نام آشنا ترین روانشناسان تربیتی و نظریات آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
- آلبرت بندورا | نظریۀ یادگیری اجتماعی
- هاوارد گاردنر | مقالات و کتاب‌های متعدد شامل نظریۀ هوش‌های چندگانه
- جروم برونر | توسعۀ سه حالت بازنمایی، نظریۀ سیستم‌های کدگذاری عمومی مردم که منجر به پیش بینی‌های ثمربخش می‌شود
- ژان پیاژه | نظریه‌های رشد شناختی
- جان دیویی | فیلسوف، مصلح، روشنفکر و روانشناس، جزو بنیانگذاران روانشناسی کارکردی
- دیوید آزوبل | فعالیت بر روی «سازمان‌دهندگان پیشرفته»
- بنجامین بلوم | طبقه‌بندی اهداف آموزشی
مطلب مرتبط: آیا روانشناسی علم است؟
مهم ترین نظریه ها دربارۀ روانشناسی تربیتی چیست؟
می‌خواهیم مطلب مهمی را با شما در میان بگذاریم! در ماهیت روانشناسی تربیتی شک و شبهاتی وجود دارد. حتما می‌پرسید درباره چه؟
دربارۀ اینکه آیا روانشناسی تربیتی، یک شاخۀ مستقل علمی است و روش‌ها و قوانین خاص خودش را دارد؟ یا اینکه فقط اصول روانشناسی را در کلاس‌های درس به کار می‌بندد؟
در ادامه سه مورد از نظریه‌ها دربارۀ چیستی روانشناسی تربیتی را برای شما بیان کرده‌ایم:
- نظریۀ اول این است که عده‌ای معتقدند روانشناسی تربیتی فقط به دانش کسب‌شده از روانشناسی در فعالیت‌های کلاسی گفته می‌شود. این افراد در نام‌گذاری کتاب‌هایشان از روانشناسی تربیتی استفاده نمی‌کنند.
- نظریۀ دوم از این قرار است که روانشناسی تربیتی به‌معنای استفاده از روش‌های روانشناسی برای مطالعۀ فعالیت‌ها و موقعیت‌ها در کلاس‌های درسی است.
- سومین نظریه دربارۀ روانشناسی تربیتی، به این‌گونه است که روانشناسی تربیتی یک نظام مستقل است که دارای نظریه‌ها، روش‌های پژوهش و مسائل و فنون ویژۀ خود است.
در این نظریه دو هدف وجود دارد:
- درک و فهم فرایند یادگیری و آموزش
- فراهم کردن راه‌های بهبود بخشیدن به این فرایند‌ها
کاربرد رشته روانشناسی تربیتی چیست و چرا مهم است؟
اگر دقت کرده‌باشید در مطلب فوق به اهمیت بالای روانشناسی تربیتی تأکید بسیاری داشتیم. اما این تأکیدات برای چیست؟
ما انسان‌ها برای انجام هزاران کاری که امروز بلدیم، مجبور بودیم که یاد بگیریم. از کوچک‌ترین و ساده‌ترین مهارت‌ها مانند مسواک زدن و بستن بند کفش گرفته تا فرایندهای پیچیدۀ شناختی مانند تصمیم‌گیری و قضاوت، نیاز به یادگیری داریم. برای زندگی در جهانی که انجام هرکاری نیازمند یادگیری است، باید نگاه و تمرکز ویژه‌ای به بحث تعلیم و آموزش داشته باشیم. دانش روانشناسی تربیتی سعی می‌کند با نگاهی علمی و دقیق، فعالیت یادگیری و راه‌های بهتر یاد گرفتن را بررسی کند.
این علم تلاش دارد کارآمدی افراد مختلف را در یادگیری ارزیابی کند و بتواند راه‌هایی برای بهتر یاد گرفتن ارائه دهد. اگر روانشناسی تربیتی امروز وجود نداشت و بشر به‌سادگی از مسئله‌ای به این مهمی عبور می‌کرد، شاید امروزه نمی‌توانست شاهد تکنولوژی آموزشی باشد که یادگیری را از امری طاقت‌فرسا و پیچیده به فعالیتی شیرین و دل‌انگیز تبدیل کرده است.
از طرفی مهم‌ترین بخش از جمعیت هرکشوری را دانش‌آموزان آن تشکیل می‌دهند. آموزش‌وپرورش درست یا نادرست این نسل، می‌تواند منجر به صعود یا سقوط یک کشور شود.
بیشتر بخوانید: کاربرد روانشناسی در زندگی روزمره
دلایل اهمیت رشته روانشناسی تربیتی:
- نمایش میزان پتانسیل و توانایی مدرسان به خودشان
- کمک به مدرسان در کشف و یادگیری بهترین فرایند برای آموزش
- توانایی ارزیابی هریک از دانش‌آموزان به‌صورت جداگانه
- امکان تنظیم روش تدریس مدرس متناسب با تقاضای یادگیرندگان
- امکان حل مشکلات یادگیری در دانش آموزان
- امکان ایجاد و حفظ انگیزه و هدف در دانش آموزان توسط معلمان
- امکان هدایت هر دانش‌آموز متناسب با توانایی‌هایش
علاوه‌بر اهمیتی که این شاخه از روانشناسی برای مدرسان در هر جامعه‌ای دارد، فواید بسیار زیادی نیز برای خود دانش آموزان و دیگر افراد در نظام آموزش‌وپرورش دارد.
دلیل اهمیت گرایش روانشناسی تربیتی برای دیگر افراد حیطۀ آموزش:
- دانش‌آموز می‌تواند به خودشناسی در حیطۀ یادگیری برسد.
- فرایند یادگیری دانش‌آموز به‌دلیل وجود نظم و انضباط و دیگر عوامل محیطی آسان‌تر می‌شود.
- به کسانی که برنامه‌ریزی درسی انجام می‌دهند، کمک می‌کند تا بدانند چه چیزی را باید به برنامۀ خود اضافه یا از آن کم کنند تا درآینده این فرایند برای آموزگاران جدید آسان‌تر باشد.
- به شناسایی نحوۀ ارزیابی و شناخت نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان کمک می‌کند.
محصول پیشنهادی: روانشناسی تربیتی ارشد روان آموز
روانشناس تربیتی کیست و چه مهارت‌هایی دارد؟
روانشناسان تربیتی، با مطالعه و پرسیدن برخی از سوال‌ها و با استفاده از مهارت‌های تخصصی خود، سعی دارند به افرادی که در یادگیری مشکل دارند، کمک کنند.
این روانشناسان، به یادگیری و رشد دانش‌آموزان و کودکان توجه ویژه‌ای دارند. روانشناسان تربیتی برروی کشف ماهیت یادگیری، ویژگی‌های تأثیرگذار آموزشی، تأثیرگذاری شرایط کلاس‌های درس بر یادگیری و… تمرکز دارند.
از مهم‌ترین مهارت‌ها و ویژگی‌هایی که یک روانشناس تربیتی مطلوب باید داشته‌باشد، عبارت است از:
- برقراری ارتباط مؤثر با کودکان و نوجوانان
برقراری یک رابطۀ خوب و مؤثر تقریباً در تمام علوم رفتاری اهمیت دارد. متخصصانی که بتوانند ارتباط خوبی با دانش‌آموزان یا حتی خانواده‌های آن‌ها برقرار کنند، فرایند اصلاح و بهبود تعلیم و یادگیری را برای خود هموار می‌سازند. طبق تحقیقات، برقراری ارتباط مؤثر تأثیر بسزایی در فرایند مشاوره و آموزش دارد - شناخت دقیق ارزیابی علمی
تشخیص صحیح مشکل و توانایی افتراق آن از سایر مسائل، مهارتی بسیار مهم و کلیدی در تمام شاخه‌های روانشناسی است. این عنصر در روانشناس تربیتی نیز کاملاً حیاتی است. اگر روانشناس تربیتی نتواند مشکل یادگیرنده را به‌درستی شناسایی کند یا آن را اشتباه تشخیص دهد، برنامۀ درمانی و تربیتی ناسازگاری را پیشنهاد خواهد کرد. این کار نه‌تنها کمکی به بهبود وضعیت یادگیری مراجع نمی‌کند، بلکه ممکن است او را به بیراهه بکشاند. - تسلط بر روانشناسی کودک و نوجوان
هرچند برای روانشناسی تربیتی گروه سنی خاصی تعریف نشده است و روانشناس تربیتی می‌تواند با افراد در هر سنی کار کند، اما در عمل، بخش عمدۀ فعالیت این تخصص به دلیل اهمیت یادگیری و آموزش، حول محور سنین کودکی و نوجوانی می‌چرخد. ازاین‌رو، تسلط بر مباحث علمی مرتبط با حوزۀ کودک و نوجوان می‌تواند کمک شایانی به متخصصان این رشته کند. - توانایی مدیریت‌کردن شرایط و موقعیت‌های عاطفی
- علاقه‌مند به شنیدن و پرسشگری
- مهارت‌های برقراری ارتباط کلامی موثر
- همدلی متناسب با شرایط
- مهارت برخورد حرفه‌ای با کودکان
- قدرت تحلیل بالا
- درک محرمانه بودن و نحوۀ برخورد با اطلاعات مهم
- درک تنوع فرهنگی و مذهبی
مطلب مرتبط: درمانگر خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
وظایف یک روانشناس تربیتی چیست؟
از وظایف مهم روانشناسان تربیتی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- ارتقای کیفیت یادگیری کودکان و نوجوانان با استفاده از آزمون‌های روانشناختی، روش‌های متفاوت و نظریه‌ها
- کمک به دانش‌آموزان در پیداکردن نقاط قوت و استعدادهای نهفتۀ آن‌ها در یادگیری
- ارائۀ توصیه‌ها و استراتژی‌های متفاوت، متناسب با ویژگی‌های هریک از دانش‌آموزان
- آموزش همگانی کارکنان مدرسه، خانوادۀ دانش‌آموزان، معلمان و…
- ارزیابی‌های گوناگون روانشناختی به‌منظور کشف مشکلات دانش‌آموزان
- گزارش‌نویسی
- انجام تحقیقات گسترده دربارۀ دانش‌آموزان
- ارائۀ پیشنهادها و برنامه‌های آموزشی، متناسب با شرایط و ویژگی‌های یادگیرنده
بازار کار و حیطه‌های پژوهشی رشته روانشناسی تربیتی در ایران
از مهم ترین دلایل تحصیل در هر رشته‌ای، نیم‌نگاهی به حوزه های پژوهشی و بازارکار آن رشته درسی است که برای دانشجویان حائز اهمیت می‌باشد. تمرکز گرایش روانشناسی تربیتی اغلب در حیطۀ آموزش و تعلیم است. ازاین‌رو، بیشتر بازار کار و زمینه تحقیقات علمی نیز بر این موارد متمرکز است:
طراحی و توسعۀ مواد درسی
یکی از شاخه‌های مهم روانشناسی تربیتی، نظارت و تغییر مواد درسی و نحوۀ تدریس دروس است. روانشناسان تربیتی با بررسی موارد مختلف درسی تلاش می‌کنند مواد آموزشی را برای گروه‌های سنی و تحصیلی مختلف براساس استانداردهای علمی تطبیق دهند و یادگیرندگان را در فرایند آموزش بهتر همراهی کنند.
آموزش معلمان
تربیت معلم و مربی آموزشی از دیگر وظایف روانشناس تربیتی است. این تخصص در مراکز تربیت معلم اهمیت ویژه‌ای دارد. معلمان، خط اول یادگیری در سیستم آموزش‌وپرورش هستند و به‌طور مستقیم با یادگیرندگان در ارتباط‌اند. اگر آموزش معلمان براساس اصول صحیح و علمی صورت نگیرد، می‌تواند نتایج مخربی بر دانش‌آموزان بگذارد و این تأثیر منفی به افت سطح آموزشی کشور منجر خواهد شد.
مطلب مرتبط: نظریه های یادگیری شناختی؛ گره‌گشای امر تدریس
آموزش ویژه
در برخی موارد، با وجود نظارت بر کتب درسی و کیفیت بالای تدریس معلمان، همچنان دانش‌آموزانی وجود دارند که توانایی پیشرفت تحصیلی مطلوب را ندارند. عدم‌پیشرفت تحصیلی، به‌ویژه در سنین پایین، می‌تواند عواقب جدی‌تری در پی داشته باشد.
یکی از حوزه‌های فعالیت روانشناسان تربیتی، کار با این گروه از یادگیرندگان است. روانشناسان تربیتی تلاش می‌کنند نقاط ضعف یادگیرندگان را آسیب‌شناسی کرده و با تهیه برنامه‌ای مناسب، پیشرفت تحصیلی را جبران کنند.
با اینکه محوریت موقعیت‌های شغلی روانشناسان تربیتی مرتبط با تعلیم و تربیت مرتبط است، حوزۀ کاری فارغ‌التحصیلان این رشته صرفاً به فعالیت در مدرسه محدود نمی‌شود. روانشناسان تربیتی می‌توانند در هر محیطی که یادگیری و آموزش مطرح است، حضور داشته باشند. این شامل کار با کودکان استثنایی، استخدام در شرکت‌های مرتبط با مسائل آموزشی، شرکت‌ها، کارخانه‌ها، سرای سالمندان و فعالیت در مراکز بهبود یادگیری مانند مهدکودک‌های توان‌بخشی می‌شود.
در ادامه با توجه به اینکه روانشناسی تربیتی به یکی از گرایش‌های پرطرفدار در مقطع ارشد و دکتری است که در غالب دانشگاه‌های ایران ارائه می‌شود. در ادامه بیشتر به جزئیات این رشته در مقاطع مختلف خواهیم پرداخت.
مطالب مرتبط: هرآنچه باید درباره بازارکار رشته روانشناسی بدانید!
بررسی رشته روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی
گرایش روانشناسی تربیتی از مقطع ارشد آغاز می‌شود و در مقطع کارشناسی، گرایش مستقلی برای آن وجود ندارد. بااین‌حال، دروس مرتبط با روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارائه می‌شود. دروسی مانند روانشناسی یادگیری، روانشناسی تربیتی، روانشناسی مرضی کودک و نوجوان و روانشناسی اختلالات یادگیری خاص از جمله واحدهای مرتبط با این گرایش هستند.
علاقه‌مندان به این گرایش می‌توانند علاوه‌بر مطالعۀ دقیق این دروس، به مطالعه کتب تخصصی این حوزه نیز بپردازند؛ برای مثال، کتاب روانشناسی تربیتی اثر دکتر علی‌اکبر سیف از منابع مرجع و مهم در این گرایش است. مطالعۀ این کتاب می‌تواند به افزایش دانش در دورۀ کارشناسی و آمادگی بهتر برای آزمون کارشناسی‌ارشد کمک کند.
مطالب مرتبط: درس خواندن برای کنکور ارشد روانشناسی را کی و چطور شروع کنیم؟
بررسی رشته روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد
برای ورود به گرایش روانشناسی تربیتی در مقطع ارشد (فوق‌لیسانس) دو مسیر وجود دارد:
- شرکت در کنکور کارشناسی ارشد
این روش دسترسی ساده‌تری دارد. متقاضیان با شرکت در آزمون کارشناسی‌ارشد و کسب رتبۀ لازم می‌توانند مجاز به انتخاب رشته شوند. در این گرایش، چیزی تحت‌عنوان مصاحبۀ علمی وجود ندارد و صرفاً با کسب تراز و رتبۀ موردنظر، افراد می‌توانند وارد دانشگاه شوند و تحصیل خود را آغاز کنند.
- استفاده از سهمیه استعدادهای درخشان
در این مسیر، دانشجو باید شرایط ویژۀ اعلام‌شده از سوی آیین‌نامۀ وزارت علوم را دارا باشد. در صورت احراز این شرایط، دانشجو می‌تواند بدون شرکت در آزمون، برای دانشگاه موردنظر خود درخواست بررسی دهد.
دروس آزمون کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی با سایر گرایش‌ها تفاوت دارد و شامل مواد امتحانی کمتری نسبت به گرایش‌هایی مانند بالینی و عمومی است. در ادامه، جدول ضرایب و مواد امتحانی مربوط به کنکور ارشد تربیتی ارائه شده است:
| مواد امتحانی | ضرایب |
| روانشناسی تربیتی | 3 |
| روانشناسی عمومی | 2 |
| آمار ور روش‌تحقیق | 2 |
| روانشناسی رشد | 2 |
| متون روانشناسی ( زبان انگلیسی) | 2 |
منابع کنکور کارشناسی‌ارشد روانشناسی تربیتی
منابع کنکوری ارشد روانشناسی تربیتی مستقیماً توسط وزارت علوم اعلام نمی‌شود. در واقع، منابع تقریبی این آزمون با تحقیق و تحلیل سوالات کنکور سال‌های گذشته مشخص می‌شوند. استفاده از تجربیات رتبه‌های برتر سال‌های قبل و بررسی دقیق سؤالات گذشته، می‌تواند صرفه‌جویی قابل توجهی در زمان و هزینه برای داوطلبان به همراه داشته باشد.
روانشناسی تربیتی یکی از گرایش‌های پرطرفدار روانشناسی در مقطع کارشناسی‌ارشد است، به همین دلیل قبولی در دانشگاه‌های برتر این رشته نیاز به داشتن یک برنامۀ راهبردی و اصولی دارد که بتوان با دنبال کردن آن، بر مفاهیم تمام کتب مرجع و منابع اصلی مسلط شد. برنامه‌ای هوشمندانه و انعطاف‌پذیر که مطابق با شرایط و توانمندی‌های فرد طرح‌ریزی شده باشد و فرصت جبران را در هر مرحله برای داوطلب مهیا کند.
چنانچه زمان کمی برای مطالعه در اختیار دارید، می‌توانید از کتاب‌های کمک‌آموزشی و کلاس‌های جامع استفاده کنید. مطالعۀ چنین منابعی به داوطلب کمک می‌کند تا تمرکز بیشتر بر مفاهیم پایه و نکات پرتکرار کنکوری، وقت خود را برای مطالعۀ مواردی که اهمیت چندانی در کنکور ندارند، صرف نکند. به این ترتیب در زمانی کوتاه‌تر، می‌توانند تسلط بیشتری بر مباحث داشته باشند.
مطالب مرتبط: منابع ارشد روانشناسی تربیتی
برخی از منابع توصیه‌شده برای شرکت در کنکور روانشناسی تربیتی شامل موارد زیر می‌شوند:
- روانشناسی پرورشی نوین علی اکبر سیف
- مقدمه‌ای بر نظریه‌های یادگیری متیو السون
- نظریه‌های رشد کرین، مفاهیم و کاربردها
- زمینۀ روانشناسی عمومی هیلگارد
دروس روانشناسی تربیتی در مقطع ارشد تخصصی تر و عمیق‌تر می شود. استفاده از واحد های مرتبط با امور آموزش و یادگیری در دروس کلی ارشد به‌طور کلی مشهود است.
چارت درسی روانشناسی تربیتی در مقطع کارشناسی‌ارشد
طبق آیین‌نامۀ اعلام‌شدۀ وزارت علوم دانشگاه‌ها مختار هستند که در محدودۀ مشخص این آیین‌نامه، دروس کارشناسی‌ارشد روانشناسی تربیتی را ارائه دهند. با بررسی چارت درسی اعلام‌شده بعضی از دانشگاه‌ها، برخی از دروس و عناوین پرتکرار به همراه تعداد واحدشان در جدول زیر قرار گرفته است.
| نام درس | تعداد واحد |
| تعلیم و تربیت اسلامی پیشرفته | 2 |
| نظریه‌های تحولی | 2 |
| روش‌ها و فنون تدریس | 2 |
| نظریه‌های یادگیری در آموزش | 2 |
| اختلالات یادگیری | 2 |
| مشاورۀ کودک | 2 |
| آزمون‌ها، سنجش و ارزشیابی آموزشی | 2 |
| پایان‌نامه | 4 |
بررسی رشته روانشناسی تربیتی در مقطع دکتری
روانشناسی تربیتی در مقطع دکتری در دانشگاه‌های مختلف ایران پذیرش دارد. برای شرکت در آزمون دکتری روانشناسی تربیتی، تجانس (هم جنس بودن) رشته میان مقاطع تحصیلی پیشین و روانشناسی تربیتی ضروری است. طبق دفترچۀ کنکور سال 1403، رشته‌های مجاز برای شرکت در آزمون دکتری روانشناسی تربیتی به شرح زیر هستند:
- علوم تربیتی (تمامی رشته‌ها و گرایش‌ها)
- روانشناسی (تمامی رشته‌ها و گرایش‌ها)
- آموزش ریاضی
- آموزش فیزیک
- آموزش شیمی
- آموزش زبان فارسی
- مشاوره و راهنمایی
- مشاوره (تمامی گرایش‌ها)
- اخلاق
- توسعه و تبلیغ فرهنگ دینی (گرایش مشاوره)
- مشاوره با رویکرد اسلامی
- تربیت اخلاقی
- گفتاردرمانی-توان‌بخشی (علوم پزشکی)
- روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی
فرایند پذیرش در مقطع دکتری روانشناسی تربیتی
بعد از کسب نمرۀ قبولی در آزمون کتبی، افراد برگزیده به مصاحبۀ علمی دعوت می‌شوند. در این مرحله، دانش علمی و توانمندی‌های پژوهشی داوطلبان به‌صورت حضوری مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
روش‌های ورود به مقطع دکتری روانشناسی تربیتی
برای ورود به گرایش روانشناسی تربیتی در مقطع دکتری نیز مانند مقطع ارشد دو راه وجود دارد:
- شرکت در آزمون دکتری
شرکت در کنکور دکتری یکی از مرسوم‌ترین روش‌ها برای ورود به مقطع Ph.D در این رشته است. آزمون دکتری سالانه یک‌بار برگزار می‌شود و داوطلبان براساس نمره و رتبه در آزمون کتبی و مصاحبۀ علمی پذیرفته می‌شوند.
- استفاده از سهمیۀ استعدادهای درخشان
ورود از طریق سهمیۀ استعدادهای درخشان یکی دیگر از مسیرهای موجود است. متقاضیان باید شرایط خاص تحصیلی را دارا باشند و معیارهای لازم مطابق با آیین‌نامۀ استعدادهای درخشان وزارت علوم را برآورده کنند.
باتوجه به اینکه در مقطع دکتری، مصاحبۀ تخصصی بخشی از فرایند پذیرش و قبولی در رشته و دانشگاه موردنظر است، به تمام داوطلبان کنکور دکتری روانشناسی تربیتی پیشنهاد می‌شود که در کنار تسلط بر مباحث علمی، به تقویت روزمۀ حرفه‌ای خود هم بپردازند. در مصاحبۀ تخصصی دکتری مواردی مثل مقاله، مدرک زبان و سابقۀ فعالیت در حوزۀ مرتبط ازجمله مواردی است که به‌عنوان امتیاز مثبت درنظر گرفته می‌شوند.
بیشتر بخوانید: چگونه برای مصاحبه دکتری روانشناسی آماده شویم؟
ضرایب دروس آزمون دکتری روانشناسی تربیتی با سایر گرایش‌ها متفاوت است. جدول ضرایب دروس مرتبط برای متقاضیان کنکور دکتری به شرح زیر است:
| نوع درس | نام درس | ضریب |
| عمومی | زبان عمومی دکتری | 1 |
| عمومی | استعداد تحصیلی | 1 |
| تخصصی | آمار و روش تحقیق | 4 |
| تخصصی | روانشناسی تربیتی | 4 |
| تخصصی | یادگیری و انگیزش | 4 |
| تخصصی | سنجش و اندازه‌گیری | 4 |
چارت درسی روانشناسی تربیتی در مقطع دکتری
میزان داوطلبان گرایش تربیتی نسبت به گرایش‌های عمومی، بالینی و سلامت کمتر است. از این جهت نسبت به سایر گرایش‌ها رقابت کمتری دارد، اما این لزوماً به معنای آسان بودن رقابت در این گرایش نیست. میانگین درصد دروس تخصصی رتبه‌های برتر 40 تا 45درصد است.دروس روانشناسی تربیتی در مقطع دکتری تمرکز ویژه‌ای روی مسائلی مانند آموزش و مباحث مرتبط با آموزش، مانند مدرسه، دارد. در جدول زیر واحدهای درسی مقطع دکتری آورده شده است.
| نام درس | تعداد واحد |
| مباحث جدید روانشناسی تربیتی | 2 |
| مبانی روانشناختی تربیت اخلاقی | 2 |
| روانشناسی یادگیری و آموزش | 2 |
| روانشناسی مدرسه | 2 |
| روانشناسی تحولی در آموزش | 2 |
| روش‌های پژوهش کیفی و ترکیبی در علوم تربیتی و روانشناسی | 2 |
| رساله | 18 |
بیشتر بخوانید: منابع آزمون دکتری روانشناسی
آیا رشته روانشناسی تربیتی طرح دارد؟
طبق جدول انتخاب واحد اعلام‌شده در دانشگاه‌ها، روانشناسی تربیتی به‌طور رسمی دارای طرح نیست و چنین واحدی در چارت دروس این گرایش تعریف نشده است. بااین‌حال، ممکن است با توجه به سیاست‌های مسئولان آموزشی دانشگاه‌ها ، امکان گذراندن طرح برای دانشجویان روانشناسی تربیتی فراهم شود. اما طبق چارت دروس اعلامی، این گرایش فاقد طرح است.
روانشناسی تربیتی، پرورشی، عمومی یا مشاوره چه تفاوت‌هایی دارند؟
گاهی‌اوقات ممکن است با اصطلاح «روانشناسی پرورشی» مواجه شویم. این واژه گاه معادل «روانشناسی تربیتی» نیز به کار می‌رود. بهتر است بدانیم که روانشناسی تربیتی و روانشناسی پرورشی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و تقریباً هر دو یک حوزه را پوشش می‌دهند.
هرچند رشته‌های مشاوره و گرایش‌های تربیتی و عمومی در روانشناسی شباهت‌هایی با یکدیگر دارند، اما از جهاتی کاملاً متفاوت هستند. روانشناسی تربیتی تمرکز اصلی خود را بر مسائل آموزشی و یادگیری می‌گذارد و اغلب دغدغه‌های کاری آن در حوزۀ آموزش است. معمولاً ارتباط روانشناس تربیتی با یادگیرندگان، مانند دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی و دانشجویان بیشتر است. درحالی‌که روانشناسی عمومی تمرکز اصلی‌اش بر مسائل آموزشی نیست.
روانشناسی عمومی، تقریباً همۀ شاخه‌های روانشناسی را شامل می‌شود و در زمینه‌های متنوعی پژوهش می‌کند. تفاوت اصلی روانشناسی تربیتی و عمومی در این است که تمرکز اصلی گرایش تربیتی بر بررسی دقیق و همه‌جانبۀ مسائل آموزشی و یادگیری است. در مقابل، روانشناسی عمومی مسائل گسترده‌تری را به‌صورت کلی‌تر و کم‌عمق‌تر مطالعه می‌کند.
مطلب مرتبط: بررسی تفاوت‌های رشته روانشناسی عمومی و تربیتی
رشتۀ مشاوره و روانشناسی، علاوه بر شباهت‌های زیاد، در نوع نگاه به مسائل نیز تفاوت دارند. در روانشناسی، آسیب‌شناسی و درمان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ گرایش تربیتی به‌عنوان زیرمجموعۀ روانشناسی، نگاه آسیب‌شناسانه و مداخله‌گرایانه را نیز در برمی‌گیرد. درحالی‌که در رشتۀ مشاوره، مشورت دادن و پیشگیری اهمیت بیشتری دارد.
سخن پایانی
ما سعی کردیم در مطلب حاضر هرآنچه را که دربارۀ روانشناسی تربیتی لازم بود بدانید، برایتان توضیح بدهیم. همانطور که گفته شد روانشناسی تربیتی یکی از گرایش‌های رشتۀ روانشناسی است که وظیفۀ خود را در مطالعۀ فرایند یادگیری می‌داند. روانشناس تربیتی سعی می‌کند با در نظر گرفتن مطالعات مرتبط با یادگیری، تعلیم و آموزش را در مهارت‌های مختلف بهبود بخشد. کار اصلی روانشناس تربیتی بر مسائل مرتبط با آموزش و یادگیری متمرکز است و مخاطبان هدف او عمدتاً دانش‌آموزان، دانشجویان و معلمان هستند. تحصیلات تخصصی روانشناسی تربیتی از مقطع کارشناسی ارشد آغاز می‌شود و تا مقطع دکتری ادامه دارد.
حال اگر دربارۀ این علم، سوالاتی ذهنتان را مشغول کرده‌است، می‌توانید در قسمت نظرات از ما بپرسید. همچنین اگر دانشجو هستید و می‌خواهید این شاخه از روانشناسی را برای مطالعه در ارشد یا دکتری انتخاب کنید، برای کسب اطلاعات دقیق و مشاهدۀ منابع ارشد روانشناسی به همراه بودجه‌بندی موضوع برای همه گرایش‌ها می‌توانید به صفحۀ منابع ارشد روانشناسی مراجعه کنید.
تیم تحریریه روان آموز