روانشناسی تربیتی به‌زبان ساده، شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به‌کمک معلمان و دستیاران آموزشی می‌آید تا بتوانند در محیط‌های آموزشی گوناگون از بهترین شیوه در تدریس خود استفاده کنند. اما اگرکمی تخصصی‌تر بخواهیم به ماجرا نگاه کنیم، چه؟ علم روانشناسی تربیتی، با مطالعه‌ی نحوه‌ی آموزش و یادگیری در محیط‌های مختلف آموزشی، قصد دارد به آموزگاران کمک کند تا بتوانند با بهترین روش به تربیت و پرورش دانش‌آموزان بپردازند؛ روانشناسی تربیتی با بررسی و مطالعه‌ی ویژگی‌های یادگیری افراد، متناسب با هر موقعیت آموزشی، برای معلمان، نظریه‌ها و مهارت‌هایی فراهم می‌کند تا بتوانند تدریس باکیفیت‌تری داشته‌باشند. روانشناسی تربیتی یکی از مهم‌ترین علومی است که می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر روی آینده‌ی نسل کودک و نوجوان ایفا کند.
لیست مطالب
تاریخچه روانشناسی تربیتی
کمی با تاریخچه‌ی این علم حیاتی و کاربردی آشنا شویم. پیش از آن‌که روانشناسی تربیتی به یک رشته‌ی رسمی تبدیل شود، دانشمندان همواره این دغدغه را در ذهنشان داشتند که انسان‌ها در زمان تدریس و یادگیری دقیقا به چه چیزی فکر می‌کنند. پیش از شروع قرن بیستم چندنفر از پیشگامان روانشناسی تا‌حدودی این شاخه را ایجاد کرده‌بودند. مهم‌ترین افرادی که در ظهور علم روانشناسی تربیتی نقش داشتند عبارت‌اند از: «ادوارد لی ثرندایک»، «ویلیام جیمز»، «جان دیویی» و… . از این میان، ثرندایک، به پدر علم روانشناسی تربیتی معروف است.
مطالب مرتبط: منابع ارشد روانشناسی تربیتی
روانشناس تربیتی کیست و چه مهارت‌هایی دارد؟
روانشناسان تربیتی، با مطالعه و پرسیدن برخی از سوال‌ها و با استفاده از مهارت‌های تخصصی خود، سعی دارند به افرادی که در یادگیری مشکل دارند، کمک کنند. این روانشناسان، به یادگیری و رشد دانش‌آموزان و کودکان توجه ویژه‌ای دارند. روانشناسان تربیتی برروی کشف ماهیت یادگیری، ویژگی‌های تأثیرگذار آموزشی، تأثیرگذاری شرایط کلاس‌های درس بر یادگیری و… تمرکز دارند. از مهم‌ترین مهارت‌هایی که یک روانشناس تربیتی باید داشته‌باشد، عبارت است از:
- توانایی بالا در برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان
- توانایی مدیریت‌کردن شرایط و موقعیت‌های عاطفی
- علاقه‌مند به شنیدن و پرسشگری
- مهارت‌های برقراری ارتباط کلامی موثر
- همدلی متناسب با شرایط
- مهارت برخورد حرفه‌ای با کودکان
- قدرت تحلیل بالا
- درک محرمانه بودن و نحوه‌ی برخورد با اطلاعات مهم
- درک تنوع فرهنگی و مذهبی
وظایف یک روانشناس تربیتی چیست؟
حالا که با مهارت‌های یک روانشناس تربیتی آشنا شدیم، به مهم‌ترین وظایفش هم نیم‌نگاهی بیندازیم! از وظایف مهم روانشناسان تربیتی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- ارتقای کیفیت یادگیری کودکان و نوجوانان با استفاده از آزمون‌های روانشناختی، روش‌های متفاوت و نظریه‌ها
- کمک به دانش‌آموزان در پیداکردن نقاط قوت و استعداد‌های نهفته‌ی آن‌ها در یادگیری
- ارائه‌ی توصیه‌ها و استراتژی‌های متفاوت، متناسب با ویژگی‌های هریک از دانش‌آموزان
- آموزش همگانی کارکنان مدرسه، خانواده‌ی دانش‌آموزان، معلمان و…
- ارزیابی‌های گوناگون روانشناختی به‌منظور کشف مشکلات دانش‌آموزان
- گزارش‌نویسی
- انجام تحقیقات گسترده درباره‌ی دانش‌آموزان
- ارائه‌ی پیشنهادها و برنامه‌های آموزشی، متناسب با شرایط و ویژگی‌های یادگیرنده
مطالب مرتبط: هرآنچه باید درباره بازارکار رشته روانشناسی بدانید!
مهم‌ترین نظرات درباره روانشناسی تربیتی چیست؟
می‌خواهیم مطلب مهمی را با شما در میان بگذاریم! در ماهیت روانشناسی تربیتی شک و شبهاتی وجود دارد. حتما می‌پرسید درباره چه؟ درباره‌ی این‌که آیا روانشناسی تربیتی، یک شاخه‌ی مستقل علمی است و روش‌ها و قوانین خاص خودش را دارد؟ یا این‌که فقط اصول روانشناسی را در کلاس‌های درس به کار می‌بندد؟ در ادامه سه مورد از نظرات درباره‌ی چیستی روانشناسی تربیتی را برای شما بیان کرده‌ایم:
- نظریه‌ی اول این است که عده‌ای معتقدند روانشناسی تربیتی فقط به دانش کسب‌شده از روانشناسی در فعالیت‌های کلاسی گفته می‌شود. این افراد در نام‌گذاری کتاب‌هایشان از روانشناسی تربیتی استفاده نمی‌کنند.
- نظریه‌ی دوم از این قرار است که روانشناسی تربیتی به‌معنای استفاده از روش‌های روانشناسی برای مطالعه‌ی فعالیت‌ها و موقعیت‌ها در کلاس‌های درسی است.
- سومین نظریه درباره‌ی روانشناسی تربیتی، به این‌گونه است که: روانشناسی تربیتی یک نظام مستقل است که دارای نظریه‌ها، روش‌های پژوهش و مسائل و فنون ویژه‌ی خود است. در این نظریه دو هدف وجود دارد:
- درک و فهم فرایند یادگیری و آموزش
- فراهم کردن راه‌های بهبود بخشیدن به این فرایند‌ها
کاربرد روانشناسی تربیتی چیست و چرا مهم است؟
اگر دقت کرده‌باشید در مطلب فوق به اهمیت بالای روانشناسی تربیتی تأکید بسیاری داشتیم. اما این تأکیدات برای چیست؟ مهم‌ترین بخش از جمعیت هرکشوری را دانش‌آموزان آن تشکیل می‌دهند. آموزش‌وپرورش درست یا نادرست این نسل، می‌تواند منجر به صعود یا سقوط یک کشور شود. در ادامه لیستی از دلایل اهمیت روانشناسی تربیتی را برای شما بیان کرده‌ایم:
- نمایش میزان پتانسیل و توانایی مدرسان به خودشان
- کمک به مدرسان در کشف و یادگیری بهترین فرایند برای آموزش
- توانایی ارزیابی هریک از دانش‌آموزان به‌صورت جداگانه
- امکان تنظیم روش تدریس مدرس متناسب با تقاضای یادگیرندگان
- امکان حل مشکلات یادگیری در دانش آموزان
- امکان ایجاد و حفظ انگیزه و هدف در دانش آموزان توسط معلمان
- امکان هدایت هر دانش‌آموز متناسب با توانایی‌هایش
علاوه‌بر اهمیتی که این شاخه از روانشناسی برای مدرسان در هر جامعه‌ای دارد، فواید بسیار زیادی نیز برای خود دانش آموزان و دیگر افراد در نظام آموزش‌وپرورش دارد. دلیل اهمیت روانشناسی تربیتی برای دیگر افراد حیطه‌ی آموزش عبارت است از:
- دانش‌آموز می‌تواند به خودشناسی در حیطه‌ی یادگیری برسد.
- فرایند یادگیری دانش‌آموز به‌دلیل وجود نظم و انضباط و دیگر عوامل محیطی آسان‌تر می‌شود.
- به کسانی که برنامه‌ریزی درسی انجام می‌دهند، کمک می‌کند تا بدانند چه چیزی را باید به برنامه‌ی خود اضافه یا از آن کم کنند تا درآینده این فرایند برای آموزگاران جدید آسان‌تر باشد.
- به شناسایی نحوه‌ی ارزیابی و شناخت نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان کمک می‌کند.
مطالب مرتبط: درس خواندن برای کنکور ارشد را کی و چطور شروع کنیم؟
معروف‌ترین روانشناسان تربیتی در طول تاریخ که بودند؟
برخی از افراد در حوزه‌های متفاوت می‌توانند الگو‌های بسیار درخشانی برای کسانی باشند که تازه در این راه قدم گذاشته‌اند. در روانشناسی تربیتی هم این دسته از افراد حضور پررنگی دارند. بیایید تا با معروف‌ترین روانشناسان تربیتی و دستاورد‌های آن‌ها آشنا شویم:
- آلبرت بندورا| نظریه‌ی یادگیری اجتماعی
- هاوارد گاردنر| مقالات و کتاب‌های متعدد شامل نظریه‌ی هوش‌های چندگانه
- جروم برونر| توسعه‌ی سه حالت بازنمایی، نظریه‌ی سیستم‌های کدگذاری عمومی مردم که منجر به پیش بینی‌های ثمربخش می‌شود
- ژان پیاژه| نظریه‌های رشد شناختی
- جان دیویی| فیلسوف، مصلح، روشنفکر و روانشناس، جزو بنیانگذاران روانشناسی کارکردی
- دیوید آزوبل| فعالیت بر روی «سازمان‌دهندگان پیشرفته»
- بنجامین بلوم| طبقه‌بندی اهداف آموزشی
سخن پایانی
ما سعی کردیم در مطلب حاضر هرآنچه را که درباره‌ی روانشناسی تربیتی لازم بود بدانید، برایتان توضیح بدهیم. اگر درباره‌ی این علم، سوالاتی ذهن‌تان را مشغول کرده‌است، می‌توانید در قسمت نظرات از ما بپرسید. همچنین اگر دانشجو هستید و می‌خواهید این شاخه از روانشناسی را برای مطالعه در ارشد یا دکتری انتخاب کنید، برای کسب اطلاعات دقیق و مشاهده‌ی منابع ارشد روانشناسی تربیتی می‌توانید به سایت روان‌آموز مراجعه کنید.
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع کنکور ارشد روانشناسی
