حقوق مراجعین در اتاق درمان چیست؟
ما می‌دانیم به‌عنوان دانش‌آموز/ دانشجو باید چه توقعی از کادر آموزشی داشته‌باشیم. وقتی روی صندلی انتظار مطب می‌نشینیم، توی ذهنمان تصویر دقیقی داریم از آن‌چه باید به‌عنوان بیمار دریافت کنیم. توی فروشگاه، سینما، بانک و هرجای دیگری که پای خدمات و کالا درمیان است، با حق‌وحقوقمان آشناییم -صرف‌نظر از آن‌که این حقوق رعایت می‌شوند یا نه- اما آیا از حقوق مراجعین در اتاق درمان و فرایند درمان روانشناختی هم چیزی می‌دانیم؟ وقتی روبه‌روی درمانگر می‌نشینیم، حق داریم که از چارچوب رابطه درمانی مطلع باشیم. از درمانگر توقع داشته‌باشیم به اصول این چارچوب پایبند باشد و اگر چنین نکرد، جلسات درمان را متوقف یا حتی از روانشناس متخلف شکایت کنیم. فرایند درمان قرار نیست آسیبی به ما اضافه کند پس باید با حقوق مراجعان روان درمانی آشنا باشیم.
لیست مطالب
1. صلاحیت حرفهای درمانگر
درمانگر باید صلاحیت حرفهای داشته‌باشد. خب این‌که خیلی بدیهی است، مگر می‌شود کسی بدون داشتن صلاحیت بنشیند پشت میز درمان؟ خب بله، گاهی پیش می‌آید. درمانجو در ابتدای درمان، حق دارد درباره‌ی مدرک و رشته‌ی تحصیلی، اطلاعات داشته‌باشد تا بداند چه کسی با چه تخصصی قرار است به او کمک کند. درمانگرها باید حداقل مدرکشان، کارشناسی‌ارشد باشد و شماره‌ی نظام روانشناسی داشته‌باشند اما این‌ها کافی نیست. روانشناسی، حوزه‌های درمانی مختلفی دارد و هر درمانگر، باید در حوزه‌ی تخصصی خودش کار کند. یعنی مثلا کسی که تخصصش درمان وسواس است، به اختلالات خلقی نمی‌پردازد. روانشناس کودک، نباید مراجع بزرگسال ببیند و چیزهایی مثل این‌ها.
2. رازدار بودن درمانگر
درمانگران همان اول کاری یاد می‌گیرند که رازداری و محرمانگی، پایه‌ی کارشان است؛ یعنی همه‌ی چیزی که در جلسه‌ی درمان گفته می‌شود، باید در همان اتاق بماند. مراجع حق دارد در جلسات اولیه، درباره‌ی حدوحدود رازداری، اطلاعات به‌دست بیاورد و حق دارد اطلاعاتی را که خودش درباره‌شان صحبت می‌کند، پیش درمانگر محفوظ بماند. یعنی مثلا درمانگر بی‌اطلاع او با دوستان و اعضای خانواده‌اش صحبت نکند حتی اگر قصدش، کمک به روند درمان باشد. اصل رازداری اما در شرایطی خاص، به تشخیص درمانگر، می‌تواند زیرپا گذاشته شود. مصادیق افشا شامل مواردی می‌شود که درمانگر احتمال بدهد مراجعش درمعرض آسیب زدن به خود یا دیگری است.
مطالب مرتبط: تفاوت روانشناس و روانپزشک
3. ارجاع دادن
اگر درمانگر درخلال جلسات درمان بفهمد که مراجع برای حل مسئله‌اش به کمک شخص دیگری نیاز دارد، چه باید بکند؟ مثلا اگر به این نتیجه برسد که مشکل، جای دیگری است که درمانش در حوزه‌ی تخصصی او نیست؛ اگر با چالش ابراز علاقه‌ی مراجع به مشاور مواجه شد؛ اگر یکهو به خودش آمد و دید با یکی از مشکلات جلسه‌ی درمان یعنی عشق درمانگر به مراجع روبه‌رو شده‌است؛ یا اگر مراجع از روند درمان راضی نبود؛ چه تصمیمی باید بگیرد؟ اصول اخلاق حرفهای روانشناسی می‌گوید این‌جور وقت‌ها روانشناس باید مراجع را به درمانگر دیگری ارجاع بدهد. البته با توضیح دادن شرایط برای مراجع و موافقت او، نه این‌که مثلا به منشی بگوید وقت جلسه‌ی بعدی فلانی را کنسل کن!
4. رعایت احترام
شنیده‌اید پزشک‌ها موظف‌اند هر کسی را که به آن‌ها مراجعه می‌کند، فارغ از ویژگی‌ها و باورها و شرایطش، درمان کنند؟ این یک اصل اساسی در پزشکی و البته روانشناسی است. جنسیت، مذهب، وضعیت اقتصادی، گرایش سیاسی، قومیت و ویژگی‌های جسمی و ظاهری فرد نباید هیچ تأثیری در روند درمان بگذارند. درمانگر باید مراجعش را بدون تعصب و جهت‌گیری بپذیرد و در جریان درمان، رعایت احترام را فراموش نکند؛ مسخره کردن، شوخی‌های ناراحت‌کننده، قطع کردن حرف مراجع، برچسب زدن به او، بی‌‌اعتنایی به حرفهای مراجع، رعایت نکردن زمان‌بندی جلسه (دیر آمدن، زود تمام کردن جلسه)، صدا زدن مراجع به‌صورتی‌که باعث معذب شدنش بشود و هر رفتار دیگری که شأن درمانجو را رعایت نکند، خط قرمزهایی است که رد کردن آن‌ها هیچ‌جوره توجیه نمی‌شود.
5. ممنوعیت رابطه‌ی غیردرمانی
هر هدفی غیر از درمان، اجازه ندارد وارد جلسه‌ی روان‌درمانگری بشود. این اصل توضیح می‌دهد که رابطه بین درمانگر و درمانجو چگونه باید باشد. درمانگر اجازه ندارد ارتباط غیردرمانی -دوستانه، کاری، آموزشی و…- با مراجع برقرار کند. بعضی از درمانگرها ممکن است به مراجعینشان پیشنهاد بدهند ارتباطشان را بیرون از اتاق درمان ادامه بدهند و در توجیه این پیشنهاد بگویند که برای بهبود روند کار، ضروری است اما خب این پیشنهاد، رسما اخلاق حرفهای را زیرپا می‌گذارد و به درمانجو آسیب می‌رساند. بدیهی است که صمیمیت بیش‌ازحد، لمس کردن مراجع، برقراری ارتباط جنسی و هدیه دادن به درمانگر هم جزو ممنوعه‌های اتاق درمان هستند.
درمانگران برای جلب اعتماد مراجع، از اصلی به‌نام خودافشاگری استفاده می‌کنند؛ یعنی در موقعیتی خاص، می‌توانند از تجربه‌ی شخصی خودشان مثال بزنند تا به مراجع بگویند که او در مواجهه با دشواری‌های زندگی، تنها نیست و مشکلات سر راه همه قرار می‌گیرند. این تکنیک موثر، اگر زیادی ازحد استفاده شود؛ طوری که باری روی دوش مراجع بیندازد و او را در جایگاه دوست رازدار درمانگر و سنگ صبورش قرار بدهد، اخلاق حرفهای را زیرسوال می‌برد.
مطالب مرتبط: باورهای عمومی اشتباه درباره روانشناسی
6. استقلال مراجع
این یکی از آن اصولی است که به‌مذاق بعضی از مراجعین خوش نمی‌آید. این بعضی‌ها ترجیح می‌دهند درمانگر به آن‌ها امر و نهی کند؛ «فلان کار را حتما انجام بده»، «این تصمیمت غلطه.»، «ارتباطت رو با فلان قطع کن.» اما درمانگر اجازه ندارد به‌جای مراجع تصمیم بگیرد و او را به کاری وادار کند. یکی از پایه‌های حقوق مراجعان در مشاوره، یادآوری می‌کند که کار درمانگر، کمک به مراجع برای به‌دست آوردن بینش است. درمانگر، اطلاعاتی را که مراجعش دراختیار او قرار می‌دهد، دسته‌بندی می‌کند و به او برمی‌گرداند. مراجع که حالا می‌تواند مسئله‌اش را سروشکل‌یافته و منسجم ببیند، خودش انتخاب می‌کند که برای حل مشکل، چه تصمیمی بگیرد. این انتخاب آگاهانه و مسئولانه به او کمک می‌کند هنگام مواجهه با چالش‌های بعدی، از مهارتش در تصمیم‌گیری کمک بگیرد و به درمانگرش وابسته نباشد.
7. مسئولیت‌پذیری و سودمندی
ما چرا به درمانگر مراجعه می‌کنیم؟ خب معلوم است که می‌خواهیم چالشی و مسئله‌ای را رفع‌ورجوع کنیم پس حق داریم که از درمانگر توقع داشته‌باشیم مسئولانه با ما در این روند همراهی کند. هرآن‌چه در اتاق درمان رخ می‌دهد، باید درراستای رسیدن به این هدف باشد. درمانگر، با موافقت مراجع، تصویری نسبتا مشخص از روند درمان و طول مدت آن مشخص می‌کند. به وظایف خودش پایبند می‌ماند، تکالیفی برای مراجع مشخص می‌کند و از ابزارها و روش‌هایی که می‌توانند به برای مواجهه با مسئله‌ی موردنظر مفید باشند، درست و به‌موقع استفاده می‌کند. مراجع طی جلسات درمان، بتواند تغییر و پیشرفت را متوجه بشود.
نظر شما چیست؟
حالا می‌دانید حقوق عمومی فرد در اتاق درمان به عنوان یک مراجع چیست. به رفتارهایی که سوءاستفاده روانشناس از مراجع محسوب می‌شود، واقف‌اید و خبر دارید که در یک جلسه‌ی درمان حرفهای، چه خبر است. بهمان بگویید شما شخصا چه انتظاری از یک درمانگر دارید.
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع کنکور ارشد روانشناسی
