فرق روانشناس و روانکاو چیست؟

روانکاو چه فرقی با روانشناس دارد؟ ببینید هر روانکاوی، روانشناس است اما هر روانشناسی، روانکاو نیست. درواقع به روانشناسی که رویکرد روانکاوی یا روان‌تحلیلی را انتخاب می‌کند، به‌طور حرفه‌ای روانکاو می‌گویند. اما روانشناسان با رویکردهای دیگر، اسم خاصی ندارند و مثلا روانشناس با رویکرد وجودی نام می‌گیرند. از طرف دیگر روانشناسان با هررویکردی که داشته‌باشند، ممکن است از تکنیک‌های رویکردهای دیگر هم کمک بگیرند اما این قاعده برای روانکاوی صادق نیست؛ چراکه تنها تکنیک‌های خود را که مبتنی‌بر کار با ناهشیار است، قبول دارد. تفاوت روانشناسی و روانکاوی نیز از همین‌جا نشأت می‌گیرد. البته که درواقع روانکاوی زیرمجموعه‌ی روانشناسی است.

نظام روانکاوی برمبنای ناهشیار و رخدادهای کودکی پنج‌سال ابتدایی (قبل از بسته‌شدن شخصیت)، بنیان گذاشته شده‌است درحالی‌که سایر رویکردها به هشیار و اتفاقاتی که در آگاهی ما رخ می‌دهد، توجه و تأکید دارند. روانکاوها نیز، مانند روانشناسان پس از گرفتن مدرک ارشد/دکتری خود، اجازه‌ی کار درمان دارند. البته که باید آموزش ویژه‌ای در حوزه‌ی تحلیل هم علاوه‌بر واحدهای دانشگاهی ببینند. تفاوت دیگر بین روانشناس و روانکاو، الزام دریافت درمان روانکاوی برای شخص روانکاو و وجود دوره‌ی دائمی سوپرویژنی است که طی کار روانکاو، جلسات نظارتی درباره‌ی درمان برگزار شود؛ این‌ دو ممکن است برای روانشناسان هم صادق باشند یا خیر ولی الزامی نیستند.

مولفه‌های مهم روانکاوی

برای اطلاع مختصر از روانکاوی، به توضیح مفاهیم و واژه‌های پرتکرار در این رویکرد می‌پردازیم.

• سطوح شخصیت

فروید سطوح شخصیت را به هشیار، نیمه‌هشیار و ناهشیار تقسیم می‌کند.

• هشیار: شامل تفکراتی که فرد به آن‌ها آگاهی دارد.
• نیمه‌هشیار: قسمتی از تفکرات که با اندکی تلاش و جلب توجه به آن‌ها، وارد هشیاری می‌شوند.
• ناهشیار: متریالی که در ذهن هستند اما ما به آن‌ها آگاه نیستیم و نمی‌توانیم هم از آن‌ها آگاه شویم ولی بر رفتار و هیجانات ما اثر می‌گذارند.

ساختار شخصیت

فروید، شخصیت را دارای ساختارهای مختلفی می‌داند، ازجمله:

1. اید یا نهاد

بخشی از ساختار شخصیت که هنگام تولد به‌تنهایی وجود دارد. منبع غرائز است، بنا بر اصل لذت و بدون توجه به شرایط خارجی، ارضای فوری خواسته‌ها را می‌طلبد.

2. سوپرایگو یا فراخود

سوپرایگو طی امرونهی‌ های والدین و آشنایی با ارزش‌های جامعه از اید به‌وجود می‌آید و شکل می‌گیرد. سوپرایگو به دو بخش «منِ» آرمانی (احساس گناه از چیزی که باید باشم و نیستم) و وجدان (احساس عذاب وجدان از کار اشتباهی که کرده‌ام) تقسیم می‌شود.

3. ایگو یا خود

بین لذت شخصی و شرایط بیرونی تعادل برقرار و برمبنای واقعیت عمل م ی‌کند.

4. لیبیدو

لیبیدو یعنی انرژي روانی فرد، تمام شور و شوق برای ادامه‌ی زندگی و دور شدن از مرگ. موجود زنده با همین لیبیدو در جست‌وجوی محرک‌ها و اتفاقاتی است که به او لذت بدهند و درد و رنج او را حذف یا کم کنند. تمایل به حرکتی این‌چنینی، مبنای انگیزش آدمی‌زاد است.

5. مراحل روانی-جنسی

فروید، یک‌سری مرحله برای کودکی تا نوجوانی فرد مشخص کرد که در هرکدام از این مراحل، لیبیدوی فرد بیشتر در عضو مشخصی قرار می‌گیرد. نوزادی را تصور کنید و حدس بزنید بالاترین لذت برای این نوزاد چیست؟ جواب چیزی به‌جز شیر خوردن، نمی‌تواند باشد. پس این نوزاد در مرحله‌ی دهانی قرار دارد. درواقع مراحل روانی-جنسی به ما می‌گوید که در چه سنی، کدام عضو تبدیل به دغدغه می‌شود و لذت بیشتری را برای فرد فراهم می‌کند.

6. مکانیسم‌های دفاعی

یعنی روش‌هایی که افراد به‎طور ناهشیار درمقابل رخدادهای اضطراب‌زا از آن‌ها استفاده می‌کنند تا آسیب روانی خود را کاهش دهند، شرایط را کنترل کنند و یا خود را سازگار کنند. مکانیسم‌های دفاعی مختلفی وجود دارد مانند: انکار، واکنش وارونه، جابه‌جایی، والایش، درون‌فکنی و فرافکنی، توجیه عقلی، واپس‌روی و… .