رشته های بین المللی روانشناسی که در ایران وجود ندارند!

روانشناسی در هر حوزه‌ای حرفی برای گفتن دارد. روانشناسی، درحال گسترش به جنبه‌های خیلی بیشتری از زندگی است و روزبه‌روز، ابعاد متنوع‌تری را پوشش می‌دهد. در مقالۀ حاضر، نگاهی داریم به رشته‌ های بین المللی روانشناسی نوظهور در دنیا که فعلا در سیستم دانشگاهی ایران وجود ندارند یا حوزۀ فعالیتشان محدود است و با بازار کار این رشته‌های آشنا می‌شویم. 

روانشناسی در دنیا، علم واحدی است که ازطریق مطالعۀ علمی رفتار و فرایندهای روانی، به شناخت انسان، تغییر نگرش‌ها و رفتارهای ناکارآمد او و همچنین تشخیص و درمان اختلالات روانشناختی می‌پردازد.

فرقی ندارد کجای جهان باشید؛ در هرکدام از رشته های بین المللی روانشناسی، یک روانشناس براساس دانش و تجربه‌اش به شما کمک می‌کند چالش‌ها، سوالات و دوراهی‌هایی را که در هر حوزۀ زندگی با آن‌ها مواجه می‌شوید، مدیریت کنید.

وقتی کلمۀ «روانشناس» را می‌شنوید، احتمالاً تصویری از فردی روی یک صندلی راحت و در‌حال گوش دادن به مشکلات مراجع به ذهن خطور می‌کند. اگرچه این تصویر درست است، اما تنها بخش کوچکی از دنیای گسترده و پویای روانشناسی امروز را نشان می‌دهد.

در ۱۵۰ سال گذشته، روانشناسی تحولات شگرفی تجربه کرده و فراتر از مرزهای اتاق درمان گام نهاده است. امروزه این علم نه‌تنها به توصیف و تبیین رفتار انسان می‌پردازد، بلکه به پیش‌بینی و تغییر آن در تمام ابعاد زندگی مدرن نیز می‌انجامد.

در سطح جهانی، تقاضا برای روانشناسان متخصص رو به افزایش است و حوزه‌های کاربردی این علم گسترده‌تر از آن است که تصور می‌کنیم: از طراحی کابین خلبان برای کاهش خطای انسانی گرفته تا تحلیل رفتار مجرمان برای کمک به پلیس، و از بهینه‌سازی عملکرد ورزشکاران المپیک تا طراحی شهرهایی که سلامت روان ساکنانشان را تقویت می‌کنند.

این رشد جهانی در‌حالی رخ می‌دهد که در ایران، با وجود استقبال چشمگیر دانشجویان از رشتۀ روانشناسی، تمرکز اصلی هنوز روی گرایش‌های سنتی مانند روانشناسی بالینی و عمومی است. این تمرکز، علاوه‌بر ایجاد بازار کار اشباع در شهرهای بزرگ، جای خالی بسیاری از تخصص‌های نوین و مورد نیاز جامعه مدرن را برجسته کرده است.

این مقاله با هدف ارائۀ یک راهنمای جامع برای دانشجویان و علاقه‌مندان ایرانی تهیه شده تا با شاخه‌های بین‌ المللی روانشناسی آشنا شوند که در دانشگاه‌های ایران کمتر به آن‌ها پرداخته شده یا اصلاً وجود ندارند. هدف، باز کردن دریچه‌ای به‌سوی فرصت‌های جدید تحصیلی و شغلی در سطح جهانی و ترسیم مسیری است که می‌تواند آیندۀ روانشناسی در ایران را شکل دهد.

مقاله پیشنهادی: چالش های رشته روانشناسی در ایران

1. روانشناسی اقلیم

وقتی از رابطۀ بین انسان و محیط‌زیستش حرف می‌زنیم، همۀ فکرها می‌رود سمت راهکارهایی برای متوقف کردن گرمایش جهانی، تلاش برای محافظت از گونه‌های گیاهی و جانوری درمعرض انقراض، توجه به حفظ منابع آب و چیزهایی مانند این‌ها. اما رابطۀ انسان و محیط تنها به همین بُعد محدود نمی‌شود.

روانشناسان اقلیم (یا محیط) می‌گویند تأثیر رفتار انسان بر جهان (و برعکس)، موضوع مهمی است که به پژوهش، تحقیق و مطالعه نیاز دارد. در میان رشته های بین المللی روانشناسی می‌توان گفت که روانشناسی اقلیم یکی از جذاب‌ترین هاست.  

روانشناسی اقلیم برای فهمیدن این رابطۀ متقابل، واکنش‌های مختلف انسان به مخاطرات طبیعی و تکنولوژیکی را مطالعه می‌کند؛ تأثیر محیط‌های گوناگون شامل مناطق شهری و حتی محیط‌های سربسته‌ای مثل خانه و اداره را بر احساسات مختلف انسان مانند تنهایی و استرس، بررسی می‌کند و دنبال پیدا کردن جواب سوالاتی است که در حوزه‌های دیگر مغفول مانده‌اند.

مثلا آیا شما تا حالا به این موضوع فکر کرده‌اید که خلق‌وخویتان چطور با تابش خورشید، تغییر می‌کند؟ تا حالا فکر کرده‌اید چرا بعضی از افراد خیلی به بازیافت کردن متعهدند و بعضی‌های دیگر بی‌توجه به جنس زباله‌شان آن را توی سطل می‌اندازند؟ یا هیچ‌وقت فکر کرده‌اید رنگ‌هایی که در محیط وجود دارند، چطور شما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؟

روانشناسان اقلیم، برای فهمیدن تأثیر و تأثر متقابل انسان و محیط، چنین سوالاتی مطرح می‌کنند و برای پاسخ دادن به آن‌ها دست به آزمایش و پژوهش می‌زنند. 

مطالب مرتبط: کدام گرایش روانشناسی برای من بهتر است؟

بازار کار روانشناسی اقلیم

با افزایش آگاهی مردم نسبت به محیط‌زیست، روانشناسان اقلیم، نقش بیشتری در بازار کار ایفا می‌کنند. امروزه در دنیا، سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی زیادی وجود دارند که متخصصان روانشناسی محیط‌‌زیست را استخدام می‌کنند تا در طراحی محیط‌های مختلف، برنامه‌ریزی‌های شهری و تعیین و اجرای دستورالعمل‌های بهداشت محیط به آن‌ها مشاوره بدهند.

وقتی حدود 50سال پیش، این رشته به‌عنوان زیرشاخۀ روانشناسی ایجاد شد، تمام تمرکزش به چگونگی تعامل انسان و محیط در فضاهای کوچک محدود می‌شد اما روانشناسی اقلیم حالا در سیاست‌گذاری‌های کلان هم وارد شده‌است تا تصمیم‌گیرهای محیط‌‌زیستی هوشمندانه را ترویج و به این‌ترتیب جهان را برای نسل‌های آینده حفظ کند.

فارغ‌التحصیلان روانشناسی اقلیم، محیط کاری ثابت و مشخصی ندارند. آن‌‎ها بنا به حوزۀ مورد فعالیتشان ممکن است به پارک‌ها سر بزنند، در باغ‌وحش‌ها مشغول‌به‌کار شوند، محیط‌های اداری را بررسی کنند و به هرجای دیگری وارد شوند که رابطۀ انسان و محیط در آن موضوعیت دارد. هدف نهایی این رشته، رابطۀ پایدار انسان با محیط‌زیست است.

روانشناسی اقلیم، جزو شاخه‌های بین‌رشته‌ای است که مباحث مشترکی با معماری، جغرافیا و منابع طبیعی دارد و معمولا در مقطع تحصیلات تکمیلی ارائه می‌شود یا دانشجویان علاقه‌مند، شخصا در حوزۀ مطالعاتی‌شان این گرایش را وارد می‌کنند؛ مثلا پایان‌نامه‌شان را -صرف‌نظر از گرایش روانشناسی که در آن درس می‌خوانند- در حوزه‎ی محیط‌زیست می‌نویسند و با تکیه بر مطالعات شخصیشان، شغل مرتبطی پیدا می‌کنند.

2. روانشناسی ورزشی 

ما، ورزشکاران را به‌دلیل ویژگی‌های فیزیکی خارق‌العاده‌شان تحسین می‌کنیم و از توانایی آن‌ها در فراتر رفتن از محدودیت‌های بدنی انسان، شگفت‌زده می‌شویم. غیر از افرادی که به‌طور حرفه‌ای یا آماتور ورزش می‌کنند، کسان دیگری هم هستند که بنا به شغلشان، مهارت‌های بدنی فوق‌العاده‌ای دارند؛ مثل آتش‌نشان‌ها، افسران پلیس و هنرمندان شاخه‌های نمایشی که معمولا قابلیت‌هایشان، همه را به تعجب وامی‌دارد.

آیا این افراد با قدرت بدنی بالا به‌دنیا آمده‌اند؟ استقامت بدنی و سرسختی ذهنی که باعث تعجب و تحسین ما می‌شود، ریشۀ ژنتیکی دارد؟

جواب دادن به این سوالات، در تخصص یکی دیگر از رشته های بین المللی روانشناسی یعنی روانشناسی ورزشی است. رشته‌ای که ازطریق به‌کارگیری اصول روانشناختی، می‌تواند رسیدن به نقطۀ اوج عملکرد ورزشی و مهارت‌های بدنی را در افراد تسهیل و به آن‌ها کمک کند که توانایی بدنیشان را بالا ببرند.

اما این، تنها حوزۀ فعالیت روانشناسی ورزشی نیست. متخصصان این رشته، به ورزشکاران کمک می‌کنند بر مشکلاتی که مانع عملکرد آن‌ها می‌شوند، غلبه کنند. همچنین ورزشکارانی که تجربیات آسیب‌زا داشته‌اند، مانند تجربۀ سقوط در اسکی‌بازان، می‌توانند زیرنظر یک روانشناس ورزشی از اتفاقات ناگوار تجربه‌شده گذر کنند و به فعالیت حرفه‌ای برگردند.

ارتباط موثر با سایر هم‌تیمی‌ها، مهارت در پذیرش انتقادات مربی و کنار آمدن با رویدادهای ناگزیری مثل عمل‌های درمانی که برای ورزشکاران حرفه‌ای زیاد رخ می‌دهد، سایر کمک‌هایی است که ازعهدۀ روانشناسان سلامت برمی‌آید.

پشت آن لحظات به‌یادماندنی ورزشی مثل صحنۀ گل زدن در یک رقابت حساس، غیر از مهارت و توانمندی ورزشکار، تلاش‌های روانشناس ورزشی هم وجود دارد.

فوتبالیستی که می‌تواند در اوج استرس و وسط هیاهوی تماشاچی‌ها تمرکزش را حفظ و توپ را دقیقا توی دروازه شوت کند، از علم روانشناسی ورزش استفاده کرده‌‌است.

مطالب مرتبط: هرآنچه باید درباره بازار کار روانشناسی بدانید!

بازار کار روانشناسی ورزشی

تیم‌های ورزشی بزرگ، به‌ویژه در فوتبال، معمولا یک روانشناس ورزشی کنار خودشان دارند. حل تعارضات بین اعضای تیم در اتاق رختکن، مدیریت اضطراب پیش از مسابقه، پرورش الگوهای فکری کارآمد و آموزش سبک‌های مقابله‌ای موثر به اعضای تیم، ازجمله فعالیت‌های روانشناسان ورزشی است.

روانشناسی ورزشی، به‌طور کلی سه شاخه‌ می‌شود؛

• روانشناسی ورزشی کاربردی (آموزش مهارت‌های تقویت عملکرد ورزشی مانند هدف‌گذاری و تصویرسازی)
• روانشناسی ورزشی بالینی (ترکیب راهبردهای تمرین ذهنی با روان‌درمانی برای کمک به مراجعان با مشکلات سلامت روان)
• روانشناسی ورزشی آکادمیک (تدریس در دانشگاه‌ها و تحقیق و پژوهش).

در رشتۀ روانشناسی ورزشی، واحدهای درسی مثل حرکت‌شناسی، فیزیولوژی، پزشکی ورزشی و فنون تجارت و بازاریابی آموخته می‌شود. روانشناسی ورزشی در میان رشته های بین المللی روانشناسی در سال‌های اخیر، محبوبیت بیشتری پیدا کرده‌است و درآمد زیادی هم دارد.

در ایران، رشتۀ روانشناسی ورزشی، زیرمجموعۀ علوم روانشناسی قرار ندارد و جزو گرایش‌های مقطع ارشد در رشتۀ تربیت بدنی و علوم ورزشی است.

3. روانشناسی قانونی

روانشناسان قانونی را در فیلم‌ها و سریال‌ها دیده‌اید؛ کسانی که از علم روانشناسی در سیستم‌های قضایی استفاده می‎کنند و در هر حوزه‌ای، از تصمیم‌گیری دربارۀ حضانت کودکان تا تأیید صلاحیت متهمان در محاکمه، نقش مهمی ایفا می‌کنند.

روانشناسان قانونی، در انتخاب افسران پلیس و درمان مشکلات کهنه‌سربازانِ برگشته از جنگ هم کمک می‌کنند.

حوزۀ فعالیت روانشناسی قانونی در مقایسه با سایر رشته های بین المللی روانشناسی، خیلی متنوع و گسترده است و به مواردی که برشمردیم، محدود نمی‌شود.

برای مثال روانشناسان قانونی می‌توانند کسی را که در جریان یک دعوا مجروح شده، ارزیابی کنند و در دادگاه در این‌باره شهادت بدهند که آیا زندگی این شخص تحت‌تأثیر جراحاتش قرار گرفته‌است یا خیر.

کار کردن روی موارد کودک‌آزاری، تعیین سلامت عقل متهمان و اظهارنظر دربارۀ این‌که آیا مجرم حین ارتکاب جرم درکی از درستی و غلطی رفتارش داشته یا نه، از دیگر وظایف روانشناسان قانونی است. ارزیابی تهدید، از حوزه‌های جدید و جالب این رشته است که پیش‌بینی می‌کند چه کسانی ممکن است درمعرض ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز باشند.

روانشناسی قانونی و روانشناسی جنایی

در دنیای پر از رمز و راز جرم و عدالت، دو شاخه از روانشناسی نقشی حیاتی اما متفاوت ایفا می‌کنند: روانشناسی قانونی و روانشناسی جنایی. اگرچه این دو اصطلاح گاهی به جای یکدیگر به کار می‌روند، اما در واقع دو حوزۀ تخصصی مجزا با اهداف و کارکردهای متفاوت هستند.

روانشناسی قانونی (Forensic Psychology) نقطۀ تلاقی گستردۀ روانشناسی و سیستم حقوقی است. یک روانشناس قانونی مانند یک مشاور متخصص برای دادگاه عمل می‌کند.

وظایف او می‌تواند شامل ارزیابی صلاحیت روانی یک متهم برای حضور در دادگاه، کمک به قاضی در تصمیم‌گیری برای حضانت فرزندان در پرونده‌های طلاق، یا ارائۀ شهادت تخصصی در مورد وضعیت روانی یک فرد در زمان وقوع جرم باشد .تمرکز اصلی روانشناس قانونی بر فرایند قضایی و پاسخ به سؤالات قانونی از منظر روانشناختی است.

در مقابل، روانشناسی جنایی (Criminal Psychology) به‌عنوان یک زیرمجموعۀ تخصصی‌تر، عمیقاً به ذهن خود مجرم می‌پردازد و به این سؤال اساسی پاسخ می‌دهد: «چرا افراد مرتکب جرم می‌شوند؟» این رشته به تحلیل افکار، انگیزه‌ها، نیات و الگوهای رفتاری مجرمان می‌پردازد تا به نیروهای انتظامی در شناسایی مجرمان (پروفایل‌سازی جنایی) و پیش‌بینی رفتارهای آیندۀ آن‌ها کمک کند.

به‌طور خلاصه، می‌توان گفت روانشناس جنایی بیشتر با پلیس و در مرحلۀ تحقیقات همکاری می‌کند؛ چرا و چگونه جرم رخ داد؟ در‌حالی‌که روانشناس قانونی بیشتر با دادگاه و در فرایند محاکمه درگیر است: آیا متهم از نظر روانی مسئول اعمال خود است؟

در ایران، هیچ‌کدام از این دو حوزه به‌عنوان یک گرایش مستقل و جامع در مقطع کارشناسی ارشد یا دکتری عمومی روانشناسی وجود ندارند. این خلأ علمی به این معناست که سیستم قضایی و انتظامی کشور ممکن است از یک ابزار علمی قدرتمند برای درک عمیق‌تر جرم، پیشگیری از آن و اجرای عدالت دقیق‌تر محروم بماند.

در غیاب این تخصص‌ها، جای خالی آن‌ها ممکن است با روش‌های سنتی یا غیرتخصصی پر شود که نمی‌توانند به پیچیدگی‌های روانی مجرمان و قربانیان به طور کامل رسیدگی کنند.

این موضوع، یک فرصت شغلی و خدمتی بزرگ برای نسل آینده روانشناسان ایران است که می‌توانند با کسب تخصص در این حوزه‌ها، نقشی تحول‌آفرین در سیستم عدالت کشور ایفا کنند.

مقاله پیشنهادی: روانشناسی جنایی چیست؟

بازار کار روانشناسی قانونی و جنایی

روانشناسان قانونی امکان فعالیت در حوزه‌های زیر را دارند:

• زندان‌ها
• مراکز توانبخشی
• ادارات پلیس
• دادگاه‌ها
• شرکت‌های حقوقی
• مدارس
• سازمان‌های دولتی
• مراکز خصوصی

آن‌ها غیر از آن‌که به مَراجع قانونی در تشخیص جنبه‌های روانشناختی جرم و جنایت کمک می‌کنند، با بررسی و مطالعۀ رفتارهای مجرمانه، به تقویت مبانی تئوری روانشناسی قانونی هم می‌پردازند.

آن‌ها صحنه‌های جرم را بررسی می‌کنند و با مجرمان، خانواده‌های آن‌ها و قربانیانشان مصاحبه می‌کنند تا بتوانند زمینه‌های روانشناسانۀ بروز جنایت‌ را کشف کنند.

روانشناسان قانونی، حکم صادر نمی‌کنند اما نظر آن‌ها می‌تواند بر حکم دادگاه تأثیر مستقیم بگذارد. آن‌ها همچنین ممکن است برای درمان زندانیان مبتلا به سوء‌مصرف مواد در زندان‌ها به‌کار گرفته شوند.

روانشناسی قانونی در موقعیت‌های سختی که عملا کاری از سایر متخصصان برنمی‌آید، گره‌گشاست، ازجمله پرونده‌های مشکوک به سوء‌استفاده در کودکان زیر سن قانونی؛ با توجه به این‌که برای این کودکان، بیان دقیق تجربه‌شان کار دشواری است، روانشناسان قانونی می‌‎توانند آن‌ها را برای شهادت در دادگاه آماده کنند.

مطالب مرتبط: تفاوت روانشناسی بالینی و عمومی چیست؟

4. روانشناسی مهندسی

همۀ ما در اولین برخورد با یک دستگاه جدید، اضطراب خفیفی را تجربه کرده‌ایم؛ «آیا این وسیله همان‌طور که به من آن نیاز دارم و توقعش می‎رود، کار خواهدکرد؟» روانشناسان مهندسی، تلاش می‎کنند تعامل بین انسان و اشیا را راحت‌تر، کمترخسته‌کننده و ایمن‌تر کنند اما حوزۀ کاری آن‌ها فراتر از ابزارهای روزمره است.

علم روانشناسی در بهبود وسایل حیاتی مثل تجهیزات پزشکی و سیستم‌های کامپیوتری خطوط هوایی هم کاربرد دارد. متخصصان روانشناسی مهندسی با شناختی که از انسان دارند، در طراحی محصولات، سیستم‌ها و دستگاه‌ها به تولیدکنندگان مشاوره می‌‎دهند.

روانشناسی مهندسی یکی از رشته های بین المللی روانشناسی است که نفع دوطرفه دارد. هم مصرف‌کنندگان می‌توانند کاربری آسان‌تر و موثرتری را تجربه کنند و هم صاحبان کسب‌وکار از هزینه‌های هنگفت تولید مجدد و ایجاد تغییر در دستگاه‌ها، معاف می‌شوند. ازطرفی، احتمال آسیب و تصادف هم کم می‌شود.

مطالب مرتبط: روانشناسی عمومی بهتر است یا تربیتی؟

بازار کار روانشناسی مهندسی

سازمان‌های دولتی، کسب‌وکارهای کوچک و صنایع، روانشناسان شاخۀ مهندسی را استخدام می‌کنند تا از دانش آن‌ها برای مطالعۀ نحوۀ رفتار مخاطبان در استفاده از محصولات تولیدی‌شان استفاده کنند؛ از ساخت دربازکن‌های بهتر تا تولید ماشین‌های ایمن‌‎تر!

فناوری (تولید تلفن‌های هوشمند کارآتر)، سیستم‌های انرژی، مخابرات، حمل‌ونقل (ناوبری موثرتر و مدیریت مشکلات ترافیکی) و تجهیزات نظامی، از حوزه‌هایی است که علم روانشناسی مهندسی در آن‌ها به‌کار می‌آید.

5. روانشناسی فرهنگی

ویژگی‌های رفتاری که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند، سنت‌هایی مثل جشن‎های ملی و مذهبی و تأثیری که بر اعضای جامعه می‌گذارند، ارزش‌ها و باورهای آموخته‌شده که درطول زمان ثابت می‌مانند، از حوزه‌های موردعلاقۀ روانشناسی فرهنگی است.

هدف از این شاخۀ روانشناسی، شناسایی رفتارهای مشابه و متفاوت در فرهنگ‌های مختلف و چگونگی تعامل این فرهنگ‌ها با یکدیگر است تا تفاهم بین جوامع و فرهنگ‌ها را افزایش بدهند و ویژگی‌هایی مثل تحمل، درک، همدلی و پذیرش تفاوت‌ها را در افراد تقویت کنند.

بازار کار روانشناسی فرهنگی

تلاش روانشناسان این حوزه برای درک چگونگی تأثیرگذاری فرهنگ بر تفکر و رفتار انسان، علاوه‌بر آن‌که به کاهش تعارضات بین‌فرهنگی کمک می‌کند، در درمان روانشناختی هم نقش مهمی دارد.

افرادی که درنتیجۀ مسائل اجتماعی و فرهنگی به یکی از انواع اختلالات روانشناختی، مثل افسردگی، اضطراب، فوبیا و… مبتلا می‌شوند، به‌کمک روانشناسان فرهنگی می‌توانند با مسئلۀ پیش‌آمده، مواجه بشوند.

روانشناسان فرهنگی در موسسات تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، سازمان‌ها و صنایع چندملیتی، آژانس‌های خدمات اجتماعی و مراکز بهداشت روان کار می‌کنند.

در میان سایر رشته های بین المللی روانشناسی، یک روانشناس ‌فرهنگی باید در برقراری ارتباط با افراد از فرهنگ‌های مختلف توانمندتر باشد و بتواند درمقابل افرادی که فرهنگ متفاوتی با او دارند، همدلی و پذیرش بیشتری نشان بدهد

مطالب مرتبط: پسادکتری چیست؟

6. روانشناسی شخصیت

در لیست رشته‌های بین المللی روانشناسی که در ایران نیستند، وجود اسم روانشناسی شخصیت احتمالا عجیب است. چون این رشته، مدت کوتاهی است در دانشگاه‌های ایران وارد شده اما خب نوع مواجهه با آن و بازار کارش باعث شد که در این لیست، قرارش بدهیم.

گرایش شخصیت در ایران در مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی ارائه می‌شود اما پذیرش دانشگاهی محدودی دارد و (در زمان نوشته شدن این مقاله) در هیچ دانشگاه دولتی، دانشجو نمی‌پذیرد. به‌علاوه، این رشته در ایران، موقعیت شغلی تعریف‌شده و مشخصی هم ندارد و فارغ‌التحصیلانش اغلب به همان حوزه‌های فعالیتی می‌پردازند که دانش‌آموختگان سایر رشته‌های روانشناسی.

اما آن‌چه به‌عنوان روانشناسی شخصیت در دنیا شناخته می‌شود، رشته‌ای است که بر استفاده از آزمون‌های روانشناختی برای تشخیص انواع اختلالات شخصیت، تمرکز دارد. فارغ‌التحصیلان این رشته، مشخصا با مراجعانی کار می‌کنند که به یکی از اختلالات شخصیتی مثل اختلال پارانویید، ضداجتماعی، خودشیفته، مرزی و… مبتلا هستند.

بازار کار روانشناسی شخصیت

روانشناسان شخصیت علاوه‌بر آن‌که به تشخیص و درمان اختلالات شخصیت می‌پردازند، با تجزیه و تحلیل رفتارهای گروهی و فردی، به توسعۀ نظریات شخصیت کمک کنند و حتی در بازاریابی کسب‌وکارهایی که برای گروه هدف مشخصی طراحی شده‌اند، نقش مهمی ایفا کنند.

7. روانشناسی سایبری (Cyberpsychology)

روانشناسی سایبری یا  Cyberpsychology، دانش مطالعۀ رفتار و فرایندهای روانی انسان در تعامل و کنش با فناوری‌ها، به‌ویژه اینترنت و فضای مجازی است. این رشته که با نام‌های روانشناسی اینترنت یا روانشناسی وب نیز شناخته می‌شود، به بررسی تأثیرات عمیق دنیای دیجیتال بر هویت، روابط، سلامت روان و حتی جرایم می‌پردازد.

این حوزه دیگر یک شاخۀ فرعی و فانتزی نیست؛ بلکه با توجه به اینکه بخش بزرگی از زندگی ما به‌صورت آنلاین سپری می‌شود، به یک ضرورت تبدیل شده است. روانشناسان سایبری به‌دنبال پاسخ به سؤالات مهمی هستند: چگونه هویت ما در شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد؟ چرا برخی افراد به بازی‌های آنلاین یا اینترنت معتاد می‌شوند؟ دلایل روانشناختی پدیده‌هایی مانند قلدری سایبری (Cyberbullying) و انتشار اخبار جعلی چیست؟ و چگونه می‌توان از فناوری برای بهبود سلامت روان (تله‌تراپی) استفاده کرد؟

ویژگی‌های فردی و بازار کار فردی که وارد این حوزه می‌شود، باید کنجکاو، تحلیلگر و علاقه‌مند به هر دو دنیای روانشناسی و فناوری باشد. توانایی درک مفاهیم فنی در کنار مهارت‌های پژوهشی کمی و کیفی، از الزامات این رشته است.

بازار کار رشته روانشناسی سایبری

بازار کار روانشناسی سایبری به شکل شگفت‌انگیزی متنوع و رو به رشد است:

• صنعت فناوری و طراحی: به‌عنوان محقق تجربۀ کاربری (UX Researcher) این متخصصان به شرکت‌هایی مانند گوگل و مایکروسافت کمک می‌کنند تا محصولاتی طراحی کنند که با روانشناسی انسان سازگارتر باشد و تجربۀ لذت‌بخش‌تری ایجاد کند.
• امنیت سایبری: در این حوزه، روانشناسان به تحلیل مهندسی اجتماعی، فریب دادن افراد برای دسترسی به اطلاعات و رفتار هکرها می‌پردازند و به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا در برابر حملات سایبری مقاوم‌تر شوند.
• سلامت روان و درمان: به‌عنوان مشاور آسیب‌های فضای مجازی یا درمانگر آنلاین، به افرادی که با اعتیاد به اینترنت، افسردگی ناشی از شبکه‌های اجتماعی یا قربانیان آزار آنلاین دست و پنجه نرم می‌کنند، کمک می‌رسانند.
• تحقیقات و سیاست‌گذاری: در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، به مطالعۀ روندهای جدید فناوری و تأثیرات اجتماعی آن می‌پردازند و به دولت‌ها در زمینۀ تدوین قوانین مرتبط با فضای مجازی مشاوره می‌دهند.

با توجه به رشد انفجاری اقتصاد دیجیتال، تقاضا برای این تخصص در سطح جهانی بسیار بالاست و با درآمدهای قابل توجهی همراه است. دانشگاه‌هایی مانند

 Norfolk State University و Capitol Technology University در آمریکا و مؤسسات دیگری در انگلستان و ایرلند، پیشگامان ارائۀ دوره‌های تخصصی در این زمینه هستند.

غیبت این رشته در ایران به‌معنای آن است که متخصصان ایرانی در این حوزه‌ها بدون درکی علمی و سیستماتیک از عامل انسانی عمل می‌کنند که این امر منجر به ناکارآمدی، آسیب‌پذیری‌های امنیتی و از دست رفتن فرصت‌های نوآوری می‌شود.

مقاله پیشنهادی: زیروبم دانشگاه های شهریه پرداز روانشناسی

8. روانشناسی محیطی (Environmental Psychology)

روانشناسی محیطی (Environmental Psychology) یک حوزۀ میان‌رشته‌ای است که به مطالعۀ علمی روابط متقابل و تبادلات بین انسان و محیط فیزیکی اطرافش می‌پردازد. این محیط شامل فضاهای طبیعی مثل پارک‌ها، جنگل‌ها و فضاهای ساخته‌شده مثل خانه‌ها، ادارات، شهرها می‌شود.

این علم به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که چگونه محیط اطراف بر افکار، احساسات، رفتارها و سلامت روان ما تأثیر می‌گذارد و متقابلاً، ما چگونه بر محیط خود اثر می‌گذاریم.

آیا تا‌به‌حال فکر کرده‌اید که چرا در یک پارک احساس آرامش می‌کنید اما در یک خیابان شلوغ و پرسروصدا دچار استرس می‌شوید؟ چرا طراحی برخی ادارات باعث افزایش خلاقیت کارکنان می‌شود و برخی دیگر خسته‌کننده است؟ روانشناسی محیطی با بررسی مفاهیمی مانند فضای شخصی، قلمرو، ازدحام و دلبستگی به مکان، به این سؤالات پاسخ می‌دهد. این رشته تنها به تأثیر محیط بر انسان نمی‌پردازد، بلکه به دنبال راهکارهایی برای تشویق رفتارهای دوستدار محیط زیست و ترویج زندگی پایدار نیز هست.

ویژگی‌های فردی و بازار کار علاقه‌مندان به این رشته معمولاً افرادی هستند که نگاهی کل‌نگر دارند و به حوزه‌هایی مانند معماری، شهرسازی، جامعه‌شناسی و جغرافیا نیز علاقه‌مند‌اند. توانایی کار تیمی با متخصصان رشته‌های دیگر یک مهارت کلیدی در این حوزه است.

بازار کار رشته روانشناسی محیطی

فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در موقعیت‌های شغلی متنوعی فعالیت کنند:

• معماری و طراحی شهری: به‌عنوان مشاور در کنار معماران و برنامه‌ریزان شهری، برای طراحی ساختمان‌ها، محله‌ها و فضاهای عمومی که با نیازهای روانی انسان سازگارتر باشند و حس تعلق را تقویت کنند.
• سیاست‌گذاری و مدیریت شهری: همکاری با شهرداری‌ها و سازمان‌های دولتی برای تدوین سیاست‌های توسعۀ پایدار، مدیریت ترافیک، کاهش آلودگی صوتی و افزایش فضاهای سبز شهری.
• حفاظت از محیط زیست: فعالیت در سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی برای طراحی کمپین‌های مؤثر جهت تغییر رفتار مردم در زمینۀ مصرف انرژی، بازیافت و حفاظت از منابع طبیعی.
• طراحی محیط کار: مشاوره به شرکت‌ها و سازمان‌ها برای طراحی فضاهای اداری که استرس را کاهش داده، همکاری را افزایش دهد و به بهبود بهره‌وری و رضایت شغلی کارکنان کمک کند.

دانشگاه‌های معتبری در سراسر جهان این رشته را ارائه می‌دهند، از جمله University of Surrey  و London School of Economics (LSE) در انگلستان،  Cornell University و  CUNY Graduate Center در آمریکا.

عدم وجود این رشته در ایران یک خلاء در سیاست‌گذاری سلامت عمومی است که می‌تواند هزینه‌های بلندمدت زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند.

جدول راهنمای مقایسه‌ای رشته‌های روانشناسی: جهان در برابر ایران

مقاله پیشنهادی: بهترین دانشگاه روانشناسی دنیا

صندلی‌های خالی کلاس: چرا این رشته‌ها در ایران ارائه نمی‌شوند؟

شاید بپرسید چرا رشته‌هایی مانند روانشناسی محیطی، هوانوردی یا سایبری هنوز در دانشگاه‌های ایران رسمی نشده‌اند. پاسخ به این سؤال به مجموعه‌ای از چالش‌ها برمی‌گردد:

• چالش‌های ساختاری و بوروکراتیک: تعریف و تصویب رشته‌های جدید در وزارت علوم فرایندی طولانی است، به‌ویژه رشته‌های میان‌رشته‌ای که نیاز به همکاری چند دانشکده دارند. سیستم آموزشی ایران نیز تمایل دارد تخصص را به مقاطع بالاتر موکول کند.
• چالش‌های فرهنگی و اجتماعی: هنوز بخشی از جامعه با مراجعه به روانشناس و شاخه‌های تخصصی آن راحت نیست و بسیاری از مدیران و سازمان‌ها با کاربرد رشته‌های نوظهور آشنا نیستند.
• چالش‌های اقتصادی و بازار کار: نبود بازار کار مشخص و تقاضای شغلی محدود، دانشگاه‌ها را در ایجاد رشته‌های جدید محتاط می‌کند.

راهنمای تحصیل در رشته‌ های روانشناسی در خارج از کشور

اگر به کاوش در یکی از این رشته‌های هیجان‌انگیز علاقه‌مند شده‌اید، تحصیل در خارج از کشور می‌تواند دروازه‌ای به‌سوی دنیایی از دانش و فرصت‌های جدید باشد. این مسیر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و آگاهی از پیش‌نیازها است. در ادامه، یک راهنمای گام‌به‌گام برای آماده‌سازی شما ارائه می‌شود.

چرا تحصیل رشته های روانشناسی در خارج کشور؟

تحصیل در دانشگاه‌های بین‌المللی مزایای بی‌شماری دارد، از‌جمله دسترسی به دوره‌های آموزشی متنوع و تخصصی که در ایران وجود ندارند، استفاده از امکانات تحقیقاتی پیشرفته و آزمایشگاه‌های مجهز، و فرصت بی‌نظیر آشنایی با فرهنگ‌های مختلف و ایجاد یک شبکۀ ارتباطی جهانی.

قدم اول: انتخاب کشور و دانشگاه مناسب

انتخاب مقصد تحصیلی به اهداف، بودجه و علایق شما بستگی دارد:

• مقاصد پرطرفدار: آمریکا و انگلستان به‌عنوان پیشگامان سنتی در علم روانشناسی، بهترین دانشگاه‌های جهان را در خود جای داده‌اند. کانادا به‌دلیل کیفیت بالای آموزش و مسیرهای مهاجرتی مناسب پس از تحصیل، گزینه‌ای محبوب است. کشورهای اروپایی مانند آلمان، هلند و اتریش نیز به‌دلیل کیفیت بالای آموزش، شهریه‌های معقول‌تر و گاهی رایگان و تاریخ غنی در روانشناسی، مقاصد جذابی هستند.
• دانشگاه‌های برتر جهان: بر‌اساس رتبه‌بندی‌های معتبر جهانی مانند QS و Times Higher Education ،دانشگاه‌هایی چون هاروارد، استنفورد، آکسفورد، کمبریج و کالج دانشگاهی لندن (UCL) اغلب در صدر فهرست بهترین دانشگاه‌ های روانشناسی جهان قرار دارند.

قدم دوم: آماده‌سازی مدارک و پیش‌نیازها

برای اپلای موفق، باید مجموعه‌ای از مدارک و نمرات استاندارد را آماده کنید:

• مدارک تحصیلی: داشتن معدل بالا در مقاطع قبلی و ترجمۀ رسمی ریزنمرات و دانشنامه ضروری است.
• آزمون‌های زبان: اکثر دانشگاه‌های انگلیسی‌زبان، نمرۀ آزمون تافل (TOEFL) بالاتر از 90-100 یا آیلتس (IELTS) بالاتر از 7-7.5 را الزامی می‌دانند.
• آزمون‌های استاندارد: برای تحصیلات تکمیلی (ارشد و دکتری) در اکثر دانشگاه‌های آمریکا و کانادا، ارائۀ نمره قابل قبول در آزمون GRE (Graduate Record Examinations) یک الزام کلیدی است.

قدم سوم: فرایند اپلای

فرایند درخواست پذیرش معمولاً شامل ارائۀ انگیزه‌نامه (Statement of Purpose – SOP) است که در آن اهداف و دلایل خود برای انتخاب آن رشته و دانشگاه را توضیح می‌دهید. همچنین به توصیه‌نامه‌هایی (Letters of Recommendation – LOR)  از اساتید خود نیاز خواهید داشت. در برخی موارد، ممکن است برای مصاحبه آنلاین نیز دعوت شوید.

موفقیت در این مسیر تنها به جمع‌آوری مدارک و کسب نمرات بالا خلاصه نمی‌شود. چالش اصلی، انطباق با یک فرهنگ آکادمیک متفاوت است که بر تفکر انتقادی، استقلال پژوهشی و توانایی کار گروهی تأکید دارد. بنابراین، آماده‌سازی برای تحصیل در خارج از کشور، بیش از هر چیز یک فرایند «توسعۀ فردی» است.

سخن پایانی: مسیر منحصربه‌فرد خود را در دنیای روانشناسی ترسیم کنید

در مقالۀ فوق که توسط تیم تحریریه روان آموز گردآوری شده است، رشته های بین المللی روانشناسی که از محبوبیت بالایی در سایر کشورها برخوردار هستند را معرفی کردیم.

همان‌طور که در این سفر کوتاه دیدیم، دنیای روانشناسی بسیار وسیع‌تر از دیوارهای اتاق درمان است. از استادیوم‌های ورزشی گرفته تا دادگاه‌ها و دنیای بی‌انتهای مجازی، روانشناسان در‌حال شکل‌دهی به آیندۀجوامع هستند. رشته‌هایی که بررسی کردیم، تنها چند نمونه از فرصت‌های بکری هستند که در انتظار ذهن‌های کنجکاو و پیشگام نشسته‌اند.

ورود به این مسیرها نیازمند شجاعت، انعطاف‌پذیری و تمایل به خروج از چارچوب‌های سنتی است. این رشته‌ها نه تنها یک مدرک تحصیلی، بلکه یک دیدگاه جدید به جهان و جایگاه انسان در آن ارائه می‌دهند. امیدواریم این مقاله نقطه شروعی برای تحقیقات بیشتر شما باشد و به شما کمک کند تا اولین قدم را برای ترسیم نقشۀ شغلی و تحصیلی منحصربه‌فرد خود در دنیای شگفت‌انگیز روانشناسی بردارید.

پرسش‌های متداول (FAQ)

منابع

www.apa.org

www.psychologydegreeguide.org

www.psychologyschoolguide.net