کتاب روانشناسی تربیتی (روانشناسی آموزش و یادگیری) دکتر اسماعیل بیابانگرد

روانشناسی تربیتی شاخه ای از روانشناسی میباشد که به مطالعه دو موضوع مهم آموزش و یادگیری می پردازد.

هدف روانشناسی تربیتی:

(الف) به معلمان و مربیان کمک کند تا بهتر آموزش دهند.

(ب) به دانش آموزان و فراگیران کمک کند تا بهتر یاد بگیرند.

(ج) به هر دوی آن ها کمک کند تا مسائل و مشکلاتی را که در فرایند آموزش – یادگیری با آن روبه رو می شوند، حل و فصل کنند.

با این تعریف و هدف، کتاب روانشناسی تربیتی شامل 520 صفحه و 15 فصل میباشد که محتوای فصول این کتاب به قرار زیر است:

1- روانشناسی تربیتی: علمی برای آموزش اثر بخش

این فصل به تعریف روانشناسی تربیتی، زمینه های تاریخی آن، هنر و علم بودن آموزش، دانش و مهارت های حرفه ای مورد نیاز معلمان، ویژگی های معلمان اثربخش از نظر دانش آموزان و روش های پژوهش پرکاربرد در روان شناسی تربیتی می پردازد.

2- رشد شناختی

درباره رشد شناختی با تمرکز بر نظریه «پیاژه» و «ویگوتسکی» بـحـث می کند. اهمیت این فصل به این لحاظ است که معلمان برای موفقیت در کار خود نیاز دارند تا از مـراحـل و فرایندهای رشد ذهنی کودکان و نوجوانان آگاهی داشته باشند.

3- زمینه های اجتماعی و رشد هیجانی – اجتماعی

این فصل رشد اجتماعی، هیجانی و اخلاقی که سه بعد دیگر مهم رشد کودکان و نوجوانان است را توضیح میدهد. در این فصل، نظریه های «برون فن برنر»، «اریکسون»، «پیاژه» و «کلبرگ» بررسی میشود و به اهمیت خانواده، همسالان و مدرسه در رشد کودک و نوجوانان می پردازد.

4- تفاوت های فردی

مختص به تفاوت های فردی دانش آموزان است. این فصل کتاب روانشناسی تربیتی، هوش، سبک های یادگیری و تفکر، شخصیت و خلق و خو را برسی میکند. همچنین به معلمان و مربیان کمک میکند تا آنجا که ممکن است آموزش خود را با تفاوت های فردی دانش آموزان هماهنگ و متناسب سازند.

5- تنوع اجتماعی – فرهنگی و جنسیتی

به اهمیت فرهنگ، طبقه اقتصادی ـ اجتماعی، قومیت و جنسیت می پردازد. همچنین به معلمان کمک میکند تا در آموزش خود به تفاوت های اجتماعی فرهنگی و جنسیتی توجه خاص داشته باشند.

6- یادگیرندگان استثنایی

به کودکان استثنایی اختصاص دارد و در آن سه موضوع اساسی، یعنی، انواع کودکان استثنایی، روش های آموزش و ویژگی های کودکان تیزهوش بررسی میشود.

7- رویکردهای رفتاری و اجتماعی – شناختی

رویکرد های رفتاری و اجتماعی – شناختی با تمرکز بر نظریه شرطی سازی کلاسیک، شرطی سازی عاملی یا کنشگر و شناختی ـ اجتماعی بندورا مورد بحث قرار میگیرد. این فصل روانشناسی تربیتی، تحلیل رفتار کاربردی در آموزش را بررسی میکند.

8- رویکرد خبر پردازی

به رویکرد خبر پردازی اختصاص دارد و در آن مباحث مهمی چون حافظه، خبرگی و فراشناخت بررسی میشوند.

9- فرایند های شناختی پیچیده

فرایندهای شناختی پیچیده چون مفهوم، حل مسئله و انتقال را توضیح میدهد. این فصل و فصل هشتم روانشناسی تربیتی به معلمان و مربیان کمک میکند تا از آخرین نظریه ها و دستاوردهای علمی و پژوهشی در زمینه فرایندهای عالی ذهنی خود و دانش آموزان و نحوه رمزگردانی، ذخیره، بازیابی و پردازش اطلاعات در آن آگاه شوند.

10- رویکردهای سازنده گرای اجتماعی

به بحث درباره رویکرد های سازنده گرای اجتماعی که از مباحث به نسبت جـديد روانشناسی تربیتی است، اختصاص دارد. این فصل به، اهمیت جامعه، محیط، موقعیت، معلمان و همسالان در شکل گیری ساختمان اندیشه دانش آموزان و یادگیری آن ها تأکید دارد.

11- آموزش مهارت عای تحصیلی به دانش آموزان 

به مهارت های تحصیلی ای که برای یادگیری مورد نیاز هستند، اختصاص دارد. در این فصل، ده مهارت مهم تحصیلی و نیز روش های آموزش هر یک از آن ها به دانش آموزان، بررسی میشود. یکی از دلایل مهم افت تحصیلی و توفیق نیافتن برخی از دانش آموزان و دانشجویان، ناآگاهی از این مهارت ها و نداشتن تسلط بر آنهاست که متأسفانه کمتر به دانش آموزان آموزش میدهند.

12- برنامه ریزی، آموزش و فناوری

به اهمیت برنامه ریزی، آموزش و فناوری می پردازد. در این فصل، دو روش آموزش معلم محور و شاگرد محور همراه با مزایا و معایب هر یک از آن ها توضیح میدهد. همچنین، در این فصل، به اهمیت فناوری و لزوم استفاده هرچه بیشتر از آن در آموزش می پردازد. به نظر می رسد در این زمینه، ما در سطح معلمان بیشتر از دانش آموزان مشکل داریم و فاصله ما با بسیاری از کشورهای پیشرفته، زیاد است.

13- انگیزش، آموزش و یادگیری

به انگیزش، آموزش و یادگیری اختصاص دارد. بدیهی است اگر معلمان، دانش آموزان و دانشجویان انگیزش کافی را دارا باشند، این امر موجب تسهیل و تسریع بسیار در آموزش و یادگیری خواهد شد و بازدهی بهتری را در سطح آموزش و پرورش و آموزش عالی شاهد خواهیم بود. این فصل، به اهمیت این موضوع، انواع انگیزش و روش های ایجاد، نگهداری و تقویت آن، به ویژه چگونگی آموزش و کار کردن با دانش آموزانی که از انگیزش کمی برخوردارند، می پردازد.

14- مدیریت کلاس درس 

مدیریت کلاس درس است. در این فصل، اهمیت این موضوع، انـواع روش های مدیریت کلاس در مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان، انواع روش های چینش و آرایش دانش آموزان در کلاس، چگونگی فراهم ساختن محیط کلاسی مثبت برای یادگیری، مهارت های برقراری ارتباط با دانش آموزان و چگونگی رویارویی با مشکلات رفتاری آن ها در کلاس و مدرسه بررسی میشود. بالاخره، از آنجا که یکی از فعالیت های مهم معلمان و مربیان ارزشیابی از کار خود و دانش آموزان است.

15- آزمون های استاندارد و آموزش

به آزمون های استاندارد و آموزش اختصاص دارد. این فصل به، ماهیت آزمون های استاندارد، هدف آن ها و انواع روش های ارزشیابی می پردازد.

ازجمله ویژگی های این کتاب، ساده و روان بودن، داشتن اهداف یادگیری در آغاز هر فصل، تأکید بر کاربردی بودن مطالب و اختصاص کادرهایی در اغلب مباحث به عنوان راهبرد هایی برای آموزش …، وجود خلاصه در پایان هر فصل، نمونه سؤالاتی برای خودآزمایی، واژه نامه و اصطلاحات مهم، راهنمای موضوعی (نمایه) و نامنامه در پایان کتاب است. همچنین، ضمن استفاده از آخـرین یافته های نظری و عملی روانشناسی تربیتی در آن، تلاش شده است به لحاظ جامعیت به گونه ای باشد که برای سطوح مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری (هر یک به تناسب خود)، قابل استفاده باشد.

کتاب روانشناسی تربیتی از منابع ارشد و دکتری روان شناسی تربیتی میباشد.