در مسیر آمادگی برای کنکور، درس‌خواندن یک‌جور دیگر مهم می‌شود؛ کنکوری‌ها -که بالاخره سال‌هایی را صرف تحصیل کرده‌اند- به این آزمون که می‌رسند، متوجه می‌شوند چگونگی مطالعۀ دروس، موضوعی است که تا پیش از آن چندان بلدش نبوده‌اند. شاید برای شما هم پیش آمده‌باشد که با اینکه بسیار درس می‌خوانید ولی میزان یادگیری و یادآوری‌تان مطابق انتظارتان نباشد. این عدم تناسب و ناتوانی در رفع آن می‌تواند باعث کاهش انگیزه، احساس ناکامی و افزایش سردرگمی بشود. در این مقاله سعی می‌کنیم شما را با بهترین روش های مطالعه برای کنکور آشنا کنیم تا بازدهی‌تان در درس خواندن برای کنکور بالا برود.
لیست مطالب
مطالعه چی هست و چی نیست؟
می‌توانید واژۀ مطالعه را تعریف کنید؟ شاید فکر کنید معنایش بدیهی است و جوابتان چنین چیزی باشد: «مطالعه یعنی خواندن و بررسی‌کردن». خب بله، این معنی لغوی مطالعه است که چیز زیادی هم به ما اضافه نمی‌کند.
صرفا بیان واژه‌های مترادف است و توضیح دقیقی در خودش ندارد. کلمۀ مطالعه در اصطلاح، بیشتر به کارمان می‌آید؛ فرایندی پویا که با هدف خاصی توسط شخص انجام می‌شود و درطول این فرایند اندیشه‌ها، عقاید و قصد اصلی نویسنده درک و فهم می‌شود.
درمورد درس‌خواندن کنکوری غیر از قصد اصلی متن، تمام لغات و مثال‌ها هم دارای اهمیت خاصی می‌شوند. برای توضیح بیشتر می‌توانید عمل مطالعه را با فرایند هضم و جذب غذا مقایسه کنید.
مطالعه، مانند خوردن غذا عملی فعالانه است. در غذاخوردن، بسته به نوع غذایی که می‌خوریم، سرعت، چگونگی جویدن و چه میزان زمان گذاشتن برای آن و غیره، عمل هضم و دفع انجام می‌شود و به سلول‌های بدنمان مواد مغذی می‌رسد.
حالا اگر هرجای این فرایند دچار مشکل شود، مواد مغذی‌ای که به بدنمان می‌رسد هم دچار اختلال می‌شود و انرژی بدن تأمین نمی‌شود.
در مطالعه هم شباهت‌هایی با این موضوع می‌بینیم. بسته به مطلب مورد مطالعه، سرعت و چگونگی خواندن آن، ممکن است مطالب خوانده‌شده به‌اندازۀ کافی در ذهن باقی نمانند و نتوان موقع نیاز از آن‌ها بهرۀ لازم یا کافی را برد.
بدترین روش های مطالعه را بشناسید!
بهتر است در ابتدا به چند نمونه از اشتباهات بزرگی که غالب افراد در مطالعۀ خود مرتکب می‌شوند، اشاره کنیم؛
1. مطالعۀ یکپارچه
در این روش، فرد بدون استراحت کافی در فاصلۀ زمانی مناسب، به‌طور مداوم شروع به خواندن یک‌مطلب، بدون تغییر موضوع می‌کند.
این درحالی است که ذهن انسان فقط زمان مشخصی را می‌تواند بر روی یک موضوع تمرکز کند و پس از آن هم نیاز به استراحت دارد و هم بهتر است موضوع مورد مطالعه تغییر یابد، در غیر این‌صورت بازدهی بسیار پایین می‌آید.
2. مطالعۀ روزنامه‌وار
این نوع مطالعه به‌عنوان قسمتی از یک‌روش مطالعۀ کامل‌تر به‌کار می‌رود و اتفاقا موثر هم هست، اما زمانی‌که صرفا مطلب را روزنامه‌وار بخوانید و به آن بسنده کنید، اصلا نتیجۀ دلخواهی نخواهیدگرفت.
این روش به‌تنهایی، غیراصولی شناخته رد شده‌است، چراکه مغز انسان نیاز به سازمان‌دهی و مرور موضوعات برای ثبت و ضبط مطالب دارد و این دو در شیوۀ مطالعۀ روزنامه‌وار انجام نمی‌شود.
3. روش گزینشی
زمانی که وقت زیادی برای مطالعه وجود ندارد، اکثرا از این روش استفاده می‌کنند. بنابراین حتما شما هم با این روش آشنایید. در این روش، فرد تنها قسمت‌هایی را که حس می‌کند، اهمیت دارد می‌خواند و از باقی موضوعات غافل می‌شود.
درحالی‌که ممکن است تشخیص فرد از میزان اهمیت مباحث اشتباه باشد. همچنین خیلی‌وقت‌ها کم‌بودن اطلاعات خوانده‌شده، می‌تواند درک مطالب را مشکل کند و فرد متوجه عمق مطلب یا ارتباطات آن با دیگر قسمت‌های موضوع نشود که این خود، باعث یادآوری کمتر مطلب نیز می‌شود.
مطالب مرتبط: برنامه ریزی برای کنکور به روش بولت ژورنال
4. روش برجسته‌سازی
در این شیوۀ مطالعه، فرد برای برجسته‌سازی قسمت‌های زیادی از متن، مثلا با استفاده از هایلایت‌کردن‌های متفاوت یا حاشیه‌نویسی‌های مختلف، تلاش می‌کند.
زمانی که تمام کتاب شما شلوغ و سرشار از خطوط و هایلایت‌های بی‌شماری شود که نشان‌دهندۀ مهم‌بودن تمامی مطالب باشد، مغزتان دیگر اهمیت زیادی برای هیچ‌کدام از مطالب قائل نخواهدشد.
5. مطالعۀ کوتاه و پراکنده
در این روش، فرد موضوع موردمطالعۀ خود را سریعا عوض می‌کند، بازه‌های مطالعۀ کوتاه و استراحت‌های طولانی دارد که باعث می‌شود ذهن او زمان و تمرکز لازم را برای به‌خاطرسپاری موضوعات نداشته‌باشد.
این روش های مطالعه باعث می‌شوند درعین اینکه مطالب را کاملا خوانده‌اید، اما موقعی که به آن‌ها احتیاج دارید، چندان در دسترس شما نباشند و به کمکتان نیایند. بنابراین در امتحان یا آزمون‌های مهم با احتمال بیشتری نمی‌توانید متناسب با زحمتی که کشیدید، خوب و درست عمل کنید.
معرفی بهترین روش های مطالعه برای کنکور
روش های مختلفی برای مطالعه وجود دارد که به ما پیشنهاد می‌دهند چگونه بهینه‌تر درس بخوانیم و کارآمدی درس‌خواندنمان را افزایش دهیم. از این روش‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم؛
روش SQ3R
در این روش تلاش می‌شود که متن را بیشتر یاد گرفته و دربارۀ آن عمیق‌تر فکر شود. این روش شامل پنج‌گام اصلی می‌شود:
1. Survey یا پیش‌مطالعه
روخوانی سریع مطالب و تمرکز بر کلمات کلیدی، نمودارهای مهم و موضوع کلی. هدف این گام، آشنایی اولیه با مطالب و ایجاد پیش‌زمینۀ درست از درسی است که قرار است در ادامه کامل بخوانید.
2. Question یا سوال‌کردن
ایجاد سوالاتی مربوط به موضوع، خصوصا از موضوعاتی که به‌نظر مهم می‌رسند. با طرح پرسش‌های اصلی، برای خودتان اهداف مطالعاتی ایجاد کنید. به این‌ترتیب تمرکز و یادگیری بیشتری خواهیدداشت.
3. Read و مطالعۀ دقیق
بالاخره به گامی می‌رسیم که اغلب ما معمولا تنها همین را رعایت می‌کنیم، درحالی‌که این گام درواقع بخشی از یک کل بزرگ‌تر محسوب می‌شود. در این‌جا با دقت و تمرکز کامل متن را بخوانید و نکات مهم را یادداشت کنید.
مهم است که مفاهیم درسی را کاملا و عمیقا درک کنید و بتوانید سوال‌های مربوطه را جواب بدهید. صبر و حوصلۀ بالا برای مطالعه در این گام اهمیت زیادی دارد.
مطالب مرتبط: روش های خلاصه نویسی برای کنکور
4. Recite یا از حفظ گفتن نکات یادگرفته‌شده
این مرحله درواقع نوعی یادآوری مطلب است و به این اشاره دارد که باید پاسخ سوال‌های اصلی خود را با زبان شخصی خود و شیوه‌ای گویا و قابل فهم توضیح بدهید، حتی خلاصه‌ای کوتاه از آن‌ها بنویسید.
در این گام، خود را محک بزنید تا متوجه شوید که چقدر از مطالب خوانده‌شده را درک کرده‌اید.
5. Review یا مرور و اصلاح مطلب خوانده‌شده
مهم‌ترین قدم در این روش مطالعه است. شاید شنیده‌باشید که یادگیری، 30درصد با خواندن و 70درصد با مرور رخ می‌دهد. بنابراین این گام، تضمین‌کنندۀ فراموش‌نکردن درس خوانده‌شده است.
در این‌جا تلاش کنید مواردی را که مطالعه کرده‌اید، به‌طور خلاصه مجدد بخوانید و از آن‌ها حتی‌الامکان به‌طور عملی استفاده کنید.
روش PQ4R
این روش که دارای شش گام اصلی است، شباهت زیادی به روش قبل دارد اما جزئیات متفاوت آن، توانسته‌است آن را متمایز کند.
1. Preview
مانند همان پیش‌خوانی مرحلۀ قبل است، فقط باید با چشم عنوان‌ها و مطالبی را که به‌نظر مهم‌تر می‌رسند، قبل از مطالعۀ اصلی، بخوانید.
2. Question
دربارۀ سوال‌های مربوط به مطلب موردمطالعه، عمیقا فکر کنید. این سوالات را می‌توان از روی موضوع فصل، عنوان‌ها و جملات برجسته طرح کنید.
3. Read
مطلب پیش‌رو را کامل، دقیق و باحوصله بخوانید و برای پاسخ‌‌دهی به سوال‌های خود تلاش کنید. می‌توانید مطالب مهم‌تر را نیز یادداشت کنید. درواقع در این مرحله مهم است که ساختار متن را درک کنید و به مطالب سازمان بدهید، نکات مهم متن یا برداشت‌های شخصی را حاشیه‌نویسی کنید و موضوعات اصلی یا روابط مهم را خلاصه کنید.
مطالب مرتبط: درس خواندن برای کنکور ارشد را کی و چطور شروع کنیم؟
4. Reflect
در این گام که متعلق به تأمل و بازنگری است، باید دربارۀ مطلب بیشتر فکر کنید و عمیق‌تر متوجه ارتباط بین موضوعات -روابط قسمت‌های مختلف هر درس باهم، ارتباط فصل‌های مختلف یک‌کتاب باهم و همچنین ارتباط مطالب جدید با مطالبی که قبلا یاد گرفته‌اید- بشوید.
5.Recite
در این مرحله سعی کنید مطالب مهم کتاب را از حفظ بگویید. می‌توانید به‌تنهایی دربارۀ آن مطلب بلند صحبت کنید یا به دیگران، مطلب را با جزئیات توضیح دهید.
اگر قسمتی از کتاب را آن‌قدر روشن، کامل و واضح نفهمیده‌اید که بتوانید آن‌را بازگو کنید، مجدد و دقیق همان قسمت را بخوانید.
سعی کنید کلمات کلیدی را تکمیل کنید و نمودار درختی مربوط به مطلب را ترسیم کنید. در این مرحله باید تمرین‌ها و پرسش‌های کتاب را حل کنید، نمودار درختی ترسیم‌شده را کامل کنید و موارد حفظی و فرمول‌ها را یاد بگیرید.
6. Review
آخرین مرحله، مرور مطالب خوانده‌شده است. توجه کنید که آیا به پاسخ تمامی سوالات خود رسیده‌اید و تمام نکات را درک کرده‌اید یا خیر.
روش THIEVES
این روش کمی با روش های گفته‌شده، متفاوت است و بیشتر بر آشنایی کلی با کتاب تأکید دارد. در ادامه به هفت‌گام اصلی این روش می‌پردازیم.
- Title یا عنوان، بیانگر این است که صرفا عنوان‌ها را بخوانید.
- Heading یا سرفصل، شما را به دیدن و خواندن سرفصل‌های کتاب تشویق می‌کند.
- Introduction یا مقدمه، از شما می‌خواهد مقدمه را سریع و با چشم مطالعه کنید.
- Every first sentence in a section، یعنی مشاهدۀ دقیق اینکه هر فصل چگونه و با چه جملاتی شروع شده‌است. درواقع تمرکز اصلی این روش بیشتر آشنایی کلی با کتاب است.
- Visuals and vocabulary، در این گام، توجه به تصاویر و کلمات بولدشده مورد تأکید است.
- End questions، این گام به مرور سوالات آخر هر فصل توجه می‌کند.
- Summary، آخرین مرحله هم به خلاصه و بررسی اجمالی متن می‌پردازد.
درطول این مراحل باید از خودتان یک‌سری سوال نیازمند تفکر بیشتر بپرسید و بعد از کامل‌شدن سوالات، بنشینید و بادقت تمام، متن را کامل بخوانید.
روش فاینمن
این روش بیشتر بر توضیح سادۀ موضوع/مفهوم مورد مطالعه، تمرکز می‌کند و آن را لنگرگاه اصلی یادگیری می‌داند؛ زیرا تنها زمانی قادر به توضیح مطلب با بیان ساده خواهید بود، که درک کامل و عمیقی از مطلب داشته باشید. گام‌های اصلی موجود در این روش عبارت‌اند از؛
1. مشخص‌کردن موضوع مورد یادگیری
مباحث یا موضوعاتی را که یادگیری و تسلط بر آن‌ها هدف شماست، مشخص کنید.
2. توضیح‌دادن موضوع انتخابی، طوری که انگار دارید به دانش‌آموز کلاس ششم تدریس می‌کنید
منظور این گام توضیح‌دادن موضوع، بسیار ساده، با زبان خودتان و با استفاده از اصطلاحات رایج و نه تخصصی است. توضیح موضوع انتخابی با ساده‌ترین و مختصرترین زبان علاوه‌بر داشتن اطلاعات و پیش‌زمینۀ بسیار، مستلزم یادگیری عمیق آن هم هست؛ طوری که قادر به بیان سادۀ آن باشید.
شاید در این‌جا آشنایی با اصطلاح Eli5 جالب باشد. شما می‌توانید درانتهای هر موضوع سرچ خود در گوگل این اصطلاح را اضافه کنید، که به‌معنای Explain Like I`m Five است.
درواقع دارید به گوگل می‌گویید «بابا این موضوع رو جوری بهم توضیح بده که انگار من پنج‌سالمه»، یعنی این‌قدر ساده، روان و با بیانی واضح.
مطالب مرتبط: بهترین مکان درس خواندن برای کنکور کجاست؟
3. شناسایی موارد قابل بهبود در توضیحی که دادید
برای این گام باید با نگاهی انتقادی پای توضیح خودتان بشینید و نقاط ضعف و ابهام‌های خود را برای توضیح کامل و سادۀ موضوع شناسایی کنید. البته که می‌توانید از دیگران هم در این باره بازخورد بگیرید.
4. بهبود توضیحات و بهینه‌کردن آن
از انتقادهای مرحلۀ قبل خود استفاده کنید و بعد از لحاظ‌کردن آن‌ها، مجدد به توضیح موضوع بپردازید. در این مرحله سعی کنید از تمثیل‌های غیرتخصصی و توضیح بیشتر دربارۀ اصطلاحات تخصصی استفاده کنید.
در تمام مراحل باید حواستان باشد که توضیح شما با پشتوانۀ منابع معتبر باشد و از خودتان توضیحاتی اشتباه و سوال‌برانگیز اضافه نکرده‌باشید.
5. گام آخر هم این است که مراحل را تا زمانی که بر موضوع تسلط پیدا نکرده‌اید، تکرار کنید. اگر هم مسلط بودید که دیگر این مرحله ضرورتی نخواهدداشت.
سخن آخر
بعد از معرفی بهترین روش های مطالعه نوبت آن رسیده که به نکتۀ مهم دیگری نیز اشاره کنیم؛ در چهارچوب نماندن! معمولا زمانی که در چهارچوب‌های مشخص حرکت می‌کنید، صرفا در همان چهارچوب باقی می‌مانید و پیامدهای محدود و مشخصی برایتان رقم می‌خورد، درحالی‌که با ترکیب و گسترده‌تر شدن، اتفاقات جالب‌تر و معرکه‌تری را می‌توانید تجربه کنید.
به‌عنوان مثال می‌توان تکنیک‌های مختلف مطالعه را باهم ترکیب کرد و پیامدهای بهتر آن‌ها را مشاهده کرد. خصوصا تکنیک فاینمن که بسیار مناسب ترکیب شدن با باقی روش های مطالعه است. شما بهمان بگویید از چه روشی برای مطالعۀ موثر استفاده می‌کنید؟
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع ارشد روانشناسی
