شروع کردن، همیشه سخت است. هرچندبار هم که در نقطه‌ی شروع قرار بگیریم، از استرس و نگرانی‌اش کم نمی‌شود که نمی‌شود. پس اگر کنکور درپیش دارید و فکر شروع کردن به درس خواندن با قدری احساس ناخوشایندی همراه است، اوضاع عادی است اما وقتی این احساس آن‌قدر شدت می‌گیرد که به مانعی جدی برای درس خواندن تبدیل می‌شود، یعنی سروکله‌ی ترس از شکست در کنکور پیدا شده‌است. بیایید با هم بفهمیم ترس از شکست چیست، از کجا می‌آید و چطور می‌شود مهارش کرد.
لیست مطالب
ترس از شکست در سال کنکور
ترس از شکست در کنکور، اساسا چیز بدی نیست! باور کنید هذیان نمی‌گویم. فکر کنید قبول شدن یا نشدن در کنکور برایتان بی‌اهمیت بود. نه نگرانتان می‌کرد و نه ذره‌ای استرس به جانتان می‌انداخت. خب، اصلا درس می‌خواندید؟
ما در زندگی به مقداری استرس سازنده نیاز داریم که موتورمان روشن شود و شروع کنیم به کاری کردن. ترس و استرس، وقتی کار دستمان می‌دهد و متوقفمان می‌کند که از حد خارج شود. نتیجه هم می‌شود نشستن و دست‌روی‌دست گذاشتن. اما خبر خوب این‌است که می‌شود ترس از شکست را مدیریت کرد و کنترل اوضاع را به‌دست گرفت. چطوری؟
قدم اول، تشخیص‌گذاری و پذیرش است. اول باید بفهمید چیزی که درحال تجربه کردنش هستید، واقعا اسمش ترس از شکست در کنکور است.
نشانه‌های ترس از شکست چیست؟
این‌روزها توی ذهن و بدن شما چی می‌گذرد؟ از فکر کردن به کنکور، استرس زیادی می‌گیرید؟ مجموعه‌ای از علائم فیزیکی و روانی ناخوشایند تجربه می‌کنید که درنتیجه‌ی آن‌ها تمایل دارید وضع موجود را حفظ کنید و از طرف دیگر تغییر نکردن شرایط، حالتان را بد می‌کند؟
بی‌خوابی، مشکلات گوارشی، خستگی زیاد و احساس درد در قفسه‌ی سینه، علائم بدنی مشترکی است که ترس از شکست- صرف‌نظر از موضوع ترس- ایجاد می‌کند. حالا اگر فکر کردن به کنکور، استرستان را بالا می‌برد و به بهانه‌های مختلف، درس خواندن را به‌تعویق می‌اندازید، احتمالا دارید با ترس از شکست در کنکور دست‌وپنجه نرم می‌کنید.
مسئله‌ای که گریبان خیلی از کنکوری‌ها را می‌گیرد اما بعضی‌ها را بیشتر، اذیت می‌کند. پیدا کردن دلیل این ترس، شاید بتواند راه مدیریت کردنش را به شما نشان بدهد. حالا می‌توانیم برویم سراغ قدم دوم.
دلایل عمده ترس از شکست در سال کنکور چیست؟
ترس از شکست، برای هرکسی از جایی، ناشی می‌شود. بعضی‌ها از شکست، تجربه‌ی شخصی ناگواری دارند. احتمالا پیش‌تر درنتیجه‌ی اشتباه انجام دادن کاری یا نتیجه نگرفتن در تکلیفی، با پیامد خیلی شدیدی مواجه شده‌اند. بعضی‌ها درنتیجه‌ی فشارهای اجتماعی و خانوادگی، انتظارات بیش‌ازحدی از خودشان دارند.
انتظارات زیادی و معیارهای سخت‌گیرانه، به فرد این پیام را می‌دهد که اگر تمام و کمال ازعهده‌ی آن‌ها برنیاید، آدمِ باکفایت و ارزشمندی نیست. بنابراین فرد برای این‌که از خودش دربرابر این احساس‌های منفی دفاع کند، عقب می‌نشنید و کاری را شروع نمی‌کند تا مبادا با استانداردهای سخت‌گیر درونی‌شده‌‌اش، همخوان نباشد. نیاز به تأییدِ پاسخ‌داده‌نشده و اعتمادبه‌نفسِ آسیب‌دیده می‌توانند ترس از شکست را در دل آدم بکارند.
حالا که می‌دانیم ترس از شکست در کنکور ممکن است از چه مسیرهایی خودش را به روان ما برساند و چطور مانع درس خواندنمان می‌شود، می‌توانیم قدم سوم را برداریم و برویم دنبال راه‌هایی برای مدیریت کردنش.
مطالب مرتبط: کدام گرایش روانشناسی برای من بهتر است؟
ترس از شکست در کنکور را چطور مدیریت کنیم؟
وقتی از مدیریت کردن ترس از شکست حرف می‌زنیم، منظورمان این نیست که با چندتا ترفند ساده، فورا می‌توانیم نگرانی و استرس را توی مشتمان بگیریم و بعد از آن دیگر شکست در کنکور، ذره‌ای برایمان اهمیت نخواهدداشت. اگر کسی چنین وعده‌ای به شما می‌دهد، باید در صداقتش شک کنید چون نه‌تنها عملی نیست بلکه خودش در نقش یک انتظار غیرواقع‌بینانه ظاهر می‌شود و این فشار را ایجاد می‌کند که اگر به‌تمامی ازعهده‌ی مدیریت کردن ترستان برنیایید، پس کارتان خوب نبوده و بهتر است به سنگر امن هیچ کاری نکردن برگردید.
آن‌چه در ادامه می‌آید، پیشنهادهایی است برای مواجهه با ترس از شکست در کنکور. اگر این پیشنهادها برای شما مفید نبودند و ترس از شکست، در تلاش شما برای درس خواندن اختلال ایجاد کرده، بهتر است با یک درمانگر ماهر مشورت کنید.
1. گام‌های کوچک اما محکم بردارید
سنگ بزرگ، علامت نزدن است. پس هدفتان را به قطعات کوچک تقسیم کنید تا هم از هیبتش کم شود و هم دردسترستان قرار بگیرد. یعنی مثلا به‌جای «یا تو کنکور رتبه‌ی زیر 10 میارم یا هیچی.» و «باید حتما دانشگاه روزانه‌ی دولتی قبول شم.»
برای خودتان تکلیف مشخص و قابل‌دستیابی در زمان کوتاه تعیین کنید؛ «تا آخر این هفته، چند فصل از کتاب‌های فلان و فلان رو تموم می‌کنم.»
2. تفاوت‌های فردی را درنظر بگیرید
رتبه‌ی کنکور و دانشگاه محل تحصیل، صرفا نشان‌دهنده‌ی این است که فرد برای درس خواندن تلاش کرده و احتمالا از امتیازهایی هم برخوردار بوده که درس خواندن را برایش تسهیل کرده‌است؛ نداشتن دغدغه‌ی مالی، نداشتن چالش‌های جدی روانشناختی، برخوردار بودن از حمایت خانوادگی، بودن در محیط انگیزه‌بخش و کلی عامل دیگر که معمولا از چشم پنهان می‌مانند.
مساوی دانستن رتبه‌ی کنکور با موفقیت و هوش، به‌معنی نادیده گرفتن شرایط و تفاوت‌های فردی است. برای همین است که همه‌ی روانشناس‌ها متفق‌القول توصیه می‌کنند خودتان را با دیگران مقایسه نکنید.
برای خودتان یک برنامه‌ی پیشرفت فردی تعیین کنید و عملکردتان را در بازه‌های زمانی مختلف، مقایسه کنید. اگر هفته‌ی سوم برنامه درمقایسه با هفته‌ی اول، جای بهتری ایستاده‌اید، یعنی دارید راه را درست می‌روید.
3. کنترل اوضاع را به‌دست بگیرید
ابهام، باعث نگرانی است. داشتن یک برنامه‌ی درسی معین و البته منعطف – برای وقت‌هایی که اتفاقی غیرمترقبه از راه می‌رسد- کمک گرفتن از یک مشاور تحصیلی دلسوز و مقید کردن خود به راه‌های کمکی درس خواندن – چیزهایی مثل آزمون‌های آزمایشی منظم- از گنگی و ابهام موقعیت کم می‌کند.
این وسط‌ها همچنان هرازگاهی سروکله‌ی فکرهای آزاردهنده پیدا می‌شود: «اگه قبول نشم، چی؟» فرار کردن ازدست این افکار، ممکن نیست. درعوض سعی کنید با آن‌ها مواجه شوید. یکی از تکنیک‌های ساده اما مفید، نوشتنشان است. راه به‌دردبخور دیگر، کمک گرفتن است.
حرف زدن با یک دوستِ همراه یا درجریان گذاشتن نگرانی‌ها با عضوی از خانواده که رابطه‌ی صمیمانه‌تری با او دارید، بار روی شانه‌هایتان را سبک می‌کند.
4. رفیق خودتان باشید
اگر دوست عزیزی از نگرانی‌هایش برای شما تعریف کند و بهتان بگوید ترس از شروع درس خواندن دارد چون نگران است که نتیجه‌ی تلاشش رضایت‌بخش نباشد، در جوابش چقدر احتمال دارد چنین جملاتی بگویید؟ «مشکلت اینه که تنبلی.»، «داری بهونه می‌گیری. این‌همه آدم کنکور می‌دن دیگه.»، «می‌ترسی چون به‌اندازه‌ی بقیه زرنگ و باتلاش نیستی. تو به هیچ دردی نمی‌خوری.»
خب شما این حرف‌ها را به دوستتان نمی‌گویید چون واقعیت ندارند و بی‌رحمانه‌اند. اما به خودتان، چی؟ ممکن است خودتان را با این جملات، سرزنش کنید؟ قرار نیست مثل سخنران‌های انگیزشی، دائم بگویید «من می‌توانم.»
اما می‌توانید دربرابر جملات غیرمنصفانه‌ای که توی سرتان مانور می‌دهند، این واقعیت‌ها را به خودتان یادآوری کنید: «من دارم تلاشم رو می‌کنم و این خیلی ارزشمنده.»، «دلم می‌خواد کنکور قبول بشم اما نتیجه‌ی کنکورم، معیار ارزشمندی و کفایت من نیست.»
سخن پایانی
در پایان امیدواریم این مطلب به تمامی کنکوری هایی که سالی پر از استرس و نگرانی را پشت سر می‌گذارند حتی به اندک کمک کند.
روان آموز، وب سایتی جامع برای آموزش های کنکور ارشد و دکتری روانشناسی است، چنانچه کنکوری هستید و رشته‌تان هم روانشناسی است می‌توانید برای اطلاع از شرایط، ظرفیت پذیرش و … به صفحه منابع ارشد روانشناسی مراجعه کنید.
