فرق مشاور و روانشناس چیست؟

اگر این موضوع که فرق رشته مشاوره و روانشناسی چیست؟ برایتان گیج‌کننده است، باید بگوییم که تنها نیستید. در مطلب حاضر، تفاوت مشاوره و روانشناسی، گرایش‌های هر دو رشته، واحد‌های درسی رشته های روانشناسی و مشاوره را توضیح می‌دهیم؛ شباهت‌هایشان را برمی‌شمریم و به حوزه‌های کاریشان اشاره می‌کنیم.

بین دو جملۀ «رفتم پیش روانشناس» با «رفتم پیش مشاور»، تفاوتی می‌بینید؟ اگر این دو حوزۀ شغلی، با هم فرقی ندارند، پس چرا با دو تا اسم مختلف صدایشان می‌کنیم؟ اگر دو شغلِ متفاوت‌اند، پس چطور همه این دو را با هم اشتباه می‌گیرند؟

فرق بین روانشناس، مشاور، روان‌پزشک و مددکار اجتماعی بالینی چیست؟

روان‌پزشک متخصصی در حوزه سلامت روان است که با تکیه بر دانش پزشکی، به تشخیص و درمان اختلالات روانی از طریق دارو درمانی و بررسی جنبه‌های جسمانی بیماری می‌پردازد.

روانشناس با بهره‌گیری از آزمون‌های روان‌سنجی و رویکردهای درمانی مبتنی بر گفت‌وگو، مانند روان‌درمانی، به فهم و درمان مشکلات روانی و رفتاری کمک می‌کند.

مشاور سلامت روان تمرکز اصلی‌اش بر حمایت عاطفی، رشد فردی و استفاده از تکنیک‌های مشاوره‌ای برای بهبود کیفیت زندگی مراجعان است.

مددکار اجتماعی بالینی نیز علاوه‌بر ارائه روان‌درمانی، در مدیریت پرونده، برنامه‌ریزی درمان و حمایت از بیماران و خانواده‌هایشان نقش فعالی ایفا می‌کند.

مطالب مرتبط: تفاوت روانشناس و روانپزشک

بررسی تفاوت‌ های روانشناس و مشاور در یک نگاه

حال می‌خواهیم پیش از بررسی جزئی و دقیق تفاوت‌های رشته روانشناسی و مشاوره، یک مقایسه کلی از جنبه های گوناگون روی این دو رشته در قالب جدول زیر داشته باشیم.

تفاوت رشته مشاوره و روانشناسی

برای این‌که بفهمیم مشاور کیست و روانشناس چه می‌کند، باید از دانشگاه و درس‌هایی که این دو می‌خوانند، شروع کنیم. دو رشتۀ مجزا وجود دارد به‌اسم رشته روانشناسی و رشته مشاوره.

دانشجوها در هر دوی این رشته‌ها، چهار سالِ کارشناسی را به خواندن مباحث پایه‌ای و مفاهیم اصلی رشته‌شان می‌گذرانند و بعد اگر قصد ادامه‌تحصیل داشته‌باشند، برای مقطع ارشد روانشناسی تصمیم می‌گیرند که چه گرایشی بخوانند.

گرایش انتخابی آن‌ها، همان تخصصی است که بعدا با آن وارد بازار کار می‌شوند.

مطلب مرتبط: آیا روانشناسی علم است؟

گرایش‌های رشته‌ مشاوره

دانشجوهای رشتۀ مشاوره، ازبین چهار گرایش مدرسه، شغلی، خانواده و توان‌بخشی، حوزۀ موردعلاقه‌شان را انتخاب می‌کنند. کسانی که جو مدرسه را دوست دارند و از سروکله زدن با دانش‌آموزها و کمک کردن به آن‌ها برای پیشرفت تحصیلی لذت می‌برند، می‌روند سراغ گرایش «مدرسه».

گرایش «شغلی»، خاصِ آن‌هایی است که مفاهیم حوزۀ کسب‌وکار مثل انگیزه، مهارت و کارآفرینی برایشان جالب است و دلشان می‌خواهد به دیگران برای پیدا کردن شغل مناسب و بهتر شدن در حوزۀ کاریشان کمک کنند.

آن‌هایی که از طرف مشورت بودن در مسائل خانوادگی استقبال می‌کنند و کمک به حل تعارضات بین اعضای خانواده و مشاورۀ پیش از ازدواج و طلاق برایشان خوشایند است، گرایش «خانواده» را انتخاب می‌کنند.

گرایش «توان‌بخشی» هم مناسب کسانی است که به حوزۀ توانمندسازی گروه‌های مختلف شامل افراد دارای معلولیت، مبتلا به اعتیاد و سالمندان علاقه دارند.

همچنین شما می توانید مطالب بیشتری درباره انواع تخصص های مشاوره و روانشناسی برای هر مشکل را در وبلاگ روان آموز ببینید.

گرایش‌ های رشته‌ روانشناسی

دانشجوهای رشتۀ روانشناسی، بعد از تمام کردن دورۀ کارشناسی، ازبین 18 گرایش حق انتخاب دارند؛

• روانشناسی عمومی
• اسلامی گرایش مثبت‌گرا
• اجتماعی
• گرایش دین
• شخصیت
• بالینی
• بالینی گرایش خانواده
• بالینی کودک و نوجوان
• علوم‌شناختی گرایش توان‌بخشی
• علوم‌شناختی گرایش روانشناسی شناختی
• سنجش‌واندازه‌گیری (روان‌سنجی)
• صنعتی و سازمانی
• آموزش کودکان استثنایی
• تربیتی
• علوم‌شناختی گرایش ذهن، مغز و تربیت
• روانشناسی دین
• حکمرانی علوم زیستی و سلامت
• روانشناسی سلامت

بین بعضی از این موارد با گرایش‌های مشاوره، شباهت‌هایی دیده می‌شود، نه؟ مثلا بالینی خانواده خیلی شبیه به مشاورۀ خانواده به‌نظر می‌رسد. صنعتی و سازمانی، به گرایش شغلی نزدیک است.

روانشناسی تربیتی، مثل گرایش مدرسه است و روانشناسی کودکان استثنایی از جنبه‌ای مشابه گرایش توان‌بخشی به‌نظر می‌رسد.

خب بله. رشتۀ روانشناسی و مشاوره، با هم در حوزه‌هایی همپوشانی دارند و یک‌سری واحد درسی مشترک پاس می‌کنند اما دقیقا یکی نیستند. همان‌طور که متوجه شدید، رشتۀ روانشناسی، گرایش‌های متنوع‌تر و طبعا حوزۀ فعالیت وسیع‌تری دارد و این موضوع یکی از تفاوت‌های روانشناسی و مشاوره است.

مثلا کسانی که گرایش سنجش و اندازه‌گیری می‌خوانند، می‌توانند وارد دنیای روان‌سنجی بشوند و از انواع آزمون‌های روانشناختی برای کمک به تشخیص مسائل روانشناختی استفاده کنند. یا کسانی که گرایش‌های علوم‌شناختی را انتخاب می‌کنند، می‌توانند در پیچ‌وخم مغز کندوکاو کنند.

مطالب مرتبط: کدام گرایش روانشناسی برای من بهتر است؟

تفاوت واحدهای درسی رشته روانشناسی و مشاوره

گفتیم که دو رشتۀ مشاوره و روانشناسی در بعضی از درس‌های دانشگاهی، مشترک‌اند؛ درس‌هایی مثل؛

• روانشناسی عمومی
• جامعه‌شناسی
• روانشناسی رشد
• آمار و روش‌تحقیق
• روانشناسی شخصیت

پس فرقشان در چیست؟ یکی از تفاوت‌های رشته مشاوره و روانشاسی، در درس‌های تخصصی هر رشته است و دومین تفاوت، در رویکرد دو رشته مشاوره و روانشناسی به مسائل می‌باشد. حالا این اصلا یعنی چی؟ بیایید درس‌های دو رشتۀ بالینی گرایش خانواده و مشاورۀ خانواده را با هم مقایسه کنیم تا جواب سوالمان را پیدا کنیم.

دانشجوهای این دو رشته، درس‌هایی مثل مشاورۀ ازدواج و مشاورۀ خانواده را پاس می‌کنند اما بچه‌های روانشناسی، واحدهایی مثل آسیب‌شناسی خانواده، درمان اختلالات جنسی و زوج‌درمانی را هم می‌گذرانند. واضح شد، نه؟

• رشتۀ روانشناسی بیشتر به‌دنبال تشخیص، آسیب‌شناسی و درمان است.
• رشتۀ مشاوره، متمرکز است بر مشورت دادن، هم‌فکری و پیش‌گیری.

 حالا راحت‌تر می‌توانیم بفهمیم که تفاوت روانشناس و مشاور چیست. فارغ‌التحصیلان رشتۀ روانشناسی، اغلب به‌عنوان درمانگر مشغول‌به‌کار می‌شوند و عمدتا با طیف اختلالات روانشناختی سروکار دارند.

درحالی‌که مشاورها، لزوما به مسائل بحرانی و حاد نمی‌پردازند بلکه به همۀ کسانی که می‌خواهند تغییری در زندگیشان ایجاد کنند -بدون آن‌که پای اختلالات روانشناختی درمیان باشد- کمک می‌کنند.

مطالب مرتبط: روانکاوی چیست و روانکاو کیست؟

بررسی تفاوت روش‌های درمانی و ابزارهای مورد استفاده روانشناسان و مشاوران

روانشناسان در حوزۀ درمان از مجموعۀ گسترده‌ای از روش‌های علمی و تخصصی بهره می‌برند. آن‌ها معمولاً از درمان‌های مختلفی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، رفتاردرمانی، روان‌درمانی تحلیلی، و روش‌های مبتنی بر پذیرش و ذهن‌آگاهی استفاده می‌کنند.

هدف این درمان‌ها اصلاح الگوهای فکری، هیجانی و رفتاری است که باعث مشکلات روانی و اختلالات شده‌اند.

در کنار این، روان‌شناسان برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت روانی مراجع، از آزمون‌های روان‌سنجی استاندارد استفاده می‌کنند. این آزمون‌ها شامل پرسش‌نامه‌های شخصیتی مثل پرسش‌نامۀ چندوجهی شخصیت مینه‌سوتا ، تست‌های هوش و عملکردهای شناختی مثل آزمون‌های هوش وکسلر، مقیاس‌های اندازه‌گیری افسردگی و اضطراب مثل BDI و BAI و سایر ابزارهای تخصصی هستند که می‌توانند جزئیات دقیق‌تری از وضعیت ذهنی، عاطفی و شناختی فرد ارائه دهند.

این ارزیابی‌ها کمک می‌کنند تا روان‌شناس بتواند تشخیص دقیق‌تری داشته باشد و برنامۀ درمانی متناسب با نیازهای مراجع طراحی کند.

در مقابل، مشاوران بیشتر بر فرایندهای گفت‌وگومحور و تکنیک‌های مشاوره‌ای تمرکز دارند. روش اصلی آن‌ها مصاحبه‌های مشاوره‌ای است که شامل گوش دادن فعال و ایجاد فضای امن برای ارائۀ مراقبت‌های کوتاه‌مدت می‌باشد.

مشاوران معمولاً از تکنیک‌هایی مانند درمان راه‌حل‌محور (SFBT) و روش‌های توسعۀ فردی استفاده می‌کنند که تمرکزشان بیشتر بر کمک به مراجع در حل مشکلات روزمره، ارتقای مهارت‌های فردی و بین‌فردی، و تصمیم‌گیری‌های بهتر است.

در این رویکرد، استفاده از آزمون‌ها و ابزارهای روان‌سنجی پیچیده کمتر رایج است و به جای آن، توجه بیشتری به ارتباط بین مراجع و مشاور و فرایند حمایت هیجانی وجود دارد.

به‌طور خلاصه، روانشناسان با استفاده از ابزارهای علمی و آزمون‌های تخصصی، رویکرد درمانی و تشخیصی خود را پیش می‌برند، در حالی که مشاوران بیشتر به فرایندهای گفت‌وگو محور و ارتباطی و ارائۀ مراقبت‌های کوتاه‌مدت تأکید دارند و در مواردی که مشکلات فرد فراتر از مشاوره باشد، معمولاً به روانشناس یا روان‌پزشک ارجاع می‌دهند.

بیشتر بخوانید: کاربرد روانشناسی در زندگی روزمره

شباهت مشاوره و روانشناسی

شما حالا برعکسِ خیلی‌ها که دو کلمۀ مشاوره و روانشناسی را به‌جای هم به‌کار می‌برند، می‌توانید آن‌ها را از هم تشخیص بدهید چون دیگر می‌دانید که فرقشان درواقع از تفاوت ارشد روانشناسی و مشاوره، ناشی می‌شود.

با این‌حال باید به کسانی که مشاور و روانشناس را دو یک نفر می‌دانند هم حق داد زیرا دو رشته روانشناسی و مشاوره، درعین مجزا بودن، شباهت‌های زیادی با هم دارند. مثل چی؟

• هر دو مبتنی‌بر گفت‌وگو هستند و برای حل مسائل، دارو تجویز نمی‌کنند.
• هر دو به کمک کردن به دیگران علاقه‌مندند.
• هر دو از اصول روانشناسی برای مواجهه با مسائل مختلف، استفاده می‌کنند.
• هر دو رشته روانشناسی و مشاوره به مهارت‌هایی مثل گوش دادن فعالانه، حل مسئله و تفکر انتقادی نیاز دارند.
• هر دو باید در حرف زدن، توانمند باشند. صبوری را یاد گرفته باشند و افراد را با دید قضاوتگرانه نگاه نکنند.
• هر دو به اصول اخلاق حرفه‌ای مثل رازداری، ممنوعیت برقراری رابطۀ غیردرمانی، مسئولیت‌شناسی و شفافیت، پایبندند.
• بازار کار مشابه و حوزه‌های حرفه‌ای مشترک دارند؛ کلینیک‌های روانشناسی، مدارس، مهدکودک‌ها، مراکز بهزیستی، مراکز بازتوانی، زندان‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز ترک اعتیاد.
• هر دو اجازۀ تأسیس کلینیک روانشناسی دارند. فارغ‌التحصیلان دو رشتۀ مشاوره و روانشناسی می‌توانند از سازمان نظام روانشناسی، شماره نظام و پروانۀ فعالیت دریافت کنند.

مطالب مرتبط: درمانگر خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟

به مشاور مراجعه کنیم یا روانشناس؟

خب دیگر الان باید فرق مشاور و روانشناس برایتان کاملا روشن شده‌باشد و مشابهت‌هایشان را به‌خوبی بشناسید. اما آیا می‌توانید به سوال «مشاوره یا روانشناسی؟» هم جواب بدهید؟ خب پاسخ به این سوال، بستگی دارد به کسی که آن را می‌پرسد.

اگر مراجع هستید…

وقتی می‌خواهید برای حل مسئله‌ای از یک متخصص کمک بگیرید، دانستن فرق مشاور و روانشناس به کمکتان خواهدآمد. پیش‌تر گفتیم که هر دوی این افراد، در حوزۀ سلامت روان کار می‌کنند اما مشاورها بیشتر نگاه مشورتی و پیش‌گیرانه دارند و روان‌شناس‌ها معمولا با درمان سروکار دارند.

بیایید با یک مثال، موضوع تفاوت روانشناس و مشاور را روشن‌تر کنیم. دو دانش‌آموز را درنظر بگیرید. یکی، می‌خواهد برنامۀ درسی کارآمدتری داشته‌باشد و هدفش این است که در آزمونی که درپیش دارد، خوب عمل کند. دیگری، دانش‌آموزی است که در یادگرفتن خواندن و نوشتن، مشکل دارد.

دانش‌آموز اول باید به مشاور تحصیلی مراجعه کند و دانش‌آموز دوم باید برود سراغ روانشناسی که در حوزۀ درمان اختلالات یادگیری تخصص دارد.

مطلب مرتبط: باورهای عمومی اشتباه درباره روانشناسی

اگر برای انتخاب رشته مردد هستید…

تفاوت بین روانشناس و مشاور، حتی برای کسانی که به کار کردن در این حوزه‌ها علاقه‌مند هستند هم جای سوال دارد. اگر شما هم جزو این گروه هستید، با خواندن مقالۀ حاضر، باید پاسخ سوالتان را گرفته‌باشید.

با این‌حال ممکن است هنوز بین انتخاب یکی از دو رشته، مردد باشید. قبل از هر چیز، باید به خودتان، ترجیحاتتان و توانمندی‌هایتان فکر کنید. علاقه‌تان به این دو رشته، نشان می‌دهد که از کمک کردن به دیگران لذت می‌برید.

به این فکر کنید که می‌خواهید این کمک کردن، چه شکل‌وشمایل و حدوحدودی داشته‌باشد؟ شنیدن ناراحتی‌ها و دردهای دیگران، چقدر برایتان قابل‌تحمل است؟ چقدر آمادگی مواجهه با انواع اختلالات را دارید؟ با درنظر گرفتن تفاوت‌های مشاوره و روانشناسی که توضیح دادیم و جواب دادن به این سوالات، تصمیم بهتری خواهیدگرفت.

نکتۀ تعیین‌کنندۀ دیگر، قبولی کنکور است. همان‌طور که خواندید روانشناسی و مشاوره، حوزه‌های شغلی مشترک زیادی دارند.

اگر علاقۀ شما به‌طور کلی به کار کردن در حوزۀ سلامت روان است و فرق چندانی بین زمینه‌های مختلف آن نمی‌بینید، معیار قبولی در دانشگاه را درنظر بگیرید. رشتۀ مشاوره، در کنکور قبولی راحت‌تر و در دانشگاه، واحدهای درسی سبک‌‌تر دارد.

سخن پایانی

تیم تحریریه روان آموز در مقاله فوق تمامی نکات مهم دربارۀ فرق مشاور و روانشناس و همچنین تفاوت‌های رشته روانشناسی و مشاوره را برای شما گردآوری کرده است. اگر همچنان دربارۀ تفاوت میان مشاوره و روانشناسی سوالی ذهن‌تان را درگیر کرده است، با ما در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید.

مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع کنکور ارشد روانشناسی

سوالات متداول