بین دو جمله‌ی «رفتم پیش روانشناس» با «رفتم پیش مشاور»، تفاوتی می‌بینید؟ اگر این دو حوزه‌ی شغلی، با هم فرقی ندارند، پس چرا با دو تا اسم مختلف صدایشان می‌کنیم؟ اگر دو شغلِ متفاوت‌اند، پس چطور همه این دو را با هم اشتباه می‌گیرند؟ خب اگر این موضوع برایتان گیج‌کننده است، باید بگوییم که تنها نیستید. خیلی‌ها نمی‌دانند فرق مشاور و روانشناس چیست. ماجرا این است که تخصص‌های مختلف حوزه‌ی سلامت روان، چندان در کشورِ ما شناخته‌شده نیستند و این گیجی و سردرگمی طبیعی است. در مطلب حاضر، تفاوت مشاوره و روانشناسی را توضیح می‌دهیم؛ شباهت‌هایشان را برمی‌شمریم و به حوزه‌های کاریشان اشاره می‌کنیم.
لیست مطالب
تفاوت رشته مشاوره و روانشناسی
برای این‌که بفهمیم مشاور کیست و روانشناس چه می‌کند، باید از دانشگاه و درس‌هایی که این دو می‌خوانند، شروع کنیم. دو رشتهی مجزا وجود دارد به‌اسم روانشناسی و مشاوره. دانشجوها در هر دوی این رشته‌ها، چهار سالِ کارشناسی را به خواندن مباحث پایه‌ای و مفاهیم اصلی رشته‌شان می‌گذرانند و بعد اگر قصد ادامه‌تحصیل داشته‌باشند، برای مقطع ارشد تصمیم می‌گیرند که چه گرایشی بخوانند. گرایش انتخابی آن‌ها، همان تخصصی است که بعدا با آن وارد بازار کار می‌شوند.
گرایش‌های رشته مشاوره
دانشجوهای رشتهی مشاوره، ازبین چهار گرایش مدرسه، شغلی، خانواده و توان‌بخشی، حوزه‌ی موردعلاقه‌شان را انتخاب می‌کنند. کسانی که جو مدرسه را دوست دارند و از سروکله زدن با دانش‌آموزها و کمک کردن به آن‌ها برای پیشرفت تحصیلی لذت می‌برند، می‌روند سراغ گرایش «مدرسه». گرایش «شغلی»، خاصِ آن‌هایی است که مفاهیم حوزه‌ی کسب‌وکار مثل انگیزه، مهارت و کارآفرینی برایشان جالب است و دلشان می‌خواهد به دیگران برای پیدا کردن شغل مناسب و بهتر شدن در حوزه‌ی کاریشان کمک کنند. آن‌هایی که از طرف مشورت بودن در مسائل خانوادگی استقبال می‌کنند و کمک به حل تعارضات بین اعضای خانواده و مشاوره‌ی پیش از ازدواج و طلاق برایشان خوشایند است، گرایش «خانواده» را انتخاب می‌کنند. گرایش «توان‌بخشی» هم مناسب کسانی است که به حوزه‌ی توانمندسازی گروه‌های مختلف شامل افراد دارای معلولیت، مبتلا به اعتیاد و سالمندان علاقه دارند.
مطالب مرتبط: تفاوت روانشناس و روانپزشک
گرایش های رشته روانشناسی
دانشجوهای رشتهی روانشناسی، بعد از تمام کردن دوره‌ی کارشناسی، ازبین 15 گرایش حق انتخاب دارند؛
- روانشناسی عمومی
- اسلامی گرایش مثبت‌گرا
- اجتماعی
- گرایش دین
- شخصیت
- بالینی
- بالینی گرایش خانواده
- بالینی کودک و نوجوان
- علوم‌شناختی گرایش توان‌بخشی
- علوم‌شناختی گرایش روانشناسی شناختی
- سنجش‌واندازه‌گیری
- صنعتی و سازمانی
- آموزش کودکان استثنایی
- تربیتی
- علوم‌شناختی گرایش ذهن، مغز و تربیت
بین بعضی از این موارد با گرایش‌های مشاوره، شباهت‌هایی دیده می‌شود، نه؟ مثلا بالینی خانواده خیلی شبیه به مشاوره‌ی خانواده به‌نظر می‌رسد. صنعتی و سازمانی، به گرایش شغلی نزدیک است. روانشناسی تربیتی، مثل گرایش مدرسه است و روانشناسی کودکان استثنایی از جنبه‌ای مشابه گرایش توان‌بخشی به‌نظر می‌رسد.
خب بله. رشتهی روانشناسی و مشاوره، با هم در حوزه‌هایی همپوشانی دارند و یک‌سری واحد درسی مشترک پاس می‌کنند اما دقیقا یکی نیستند. همان‌طور که متوجه شدید، رشتهی روانشناسی، گرایش‌های متنوع‌تر و طبعا حوزه‌ی فعالیت وسیع‌تری دارد. مثلا کسانی که گرایش سنجش و اندازه‌گیری می‌خوانند، می‌توانند وارد دنیای روان‌سنجی بشوند و از انواع آزمون‌های روانشناختی برای کمک به تشخیص مسائل روانشناختی استفاده کنند. یا کسانی که گرایش‌های علوم‌شناختی را انتخاب می‌کنند، می‌توانند در پیچ‌وخم مغز کندوکاو کنند.
مطالب مرتبط: کدام گرایش روانشناسی برای من بهتر است؟
تفاوت واحدهای درسی رشته روانشناسی و مشاوره
گفتیم که دو رشتهی مشاوره و روانشناسی در بعضی از درس‌های دانشگاهی، مشترک‌اند؛ درس‌هایی مثل؛
-
- روانشناسی عمومی
- جامعه‌شناسی
- روانشناسی رشد
- آمار و روش‌تحقیق
- روانشناسی شخصیت
پس فرقشان در چیست؟ یک، در درس‌های تخصصی هر رشته و دو، در رویکرد این دو رشته به مسائل. حالا این اصلا یعنی چی؟ بیایید درس‌های دو رشتهی بالینی گرایش خانواده و مشاوره‌ی خانواده را با هم مقایسه کنیم تا جواب سوالمان را پیدا کنیم. دانشجوهای این دو رشته، درس‌هایی مثل مشاوره‌ی ازدواج و مشاوره‌ی خانواده را پاس می‌کنند اما بچه‌های روانشناسی، واحدهایی مثل آسیبشناسی خانواده، درمان اختلالات جنسی و زوج‌درمانی را هم می‌گذرانند. واضح شد، نه؟
-
- رشتهی روانشناسی بیشتر بهدنبال تشخیص، آسیبشناسی و درمان است.
- رشتهی مشاوره، متمرکز است بر مشورت دادن، همفکری و پیشگیری.
حالا راحت‌تر می‌توانیم بفهمیم که تفاوت روانشناس و مشاور چیست. فارغ‌التحصیلان رشتهی روانشناسی، اغلب به‌عنوان درمانگر مشغول‌به‌کار می‌شوند و عمدتا با طیف اختلالات روانشناختی سروکار دارند. درحالی‌که مشاورها، لزوما به مسائل بحرانی و حاد نمی‌پردازند بلکه به همه‌ی کسانی که می‌خواهند تغییری در زندگیشان ایجاد کنند -بدون آن‌که پای اختلالات روانشناختی درمیان باشد- کمک می‌کنند.
مطالب مرتبط: روانکاوی چیست و روانکاو کیست؟
شباهت مشاوره و روانشناسی
شما حالا برعکسِ خیلی‌ها که دو کلمه‌ی مشاوره و روانشناسی را به‌جای هم به‌کار می‌برند، می‌توانید آن‌ها را از هم تشخیص بدهید چون دیگر می‌دانید که فرقشان درواقع از تفاوت ارشد روانشناسی و مشاوره، ناشی می‌شود. با این‌حال باید به کسانی که مشاور و روانشناس را دو یک نفر می‌دانند هم حق داد. این دو رشته، درعین مجزا بودن، شباهت‌های زیادی با هم دارند. مثل چی؟
- هر دو مبتنی‌بر گفت‌وگو هستند و برای حل مسائل، دارو تجویز نمی‌کنند.
- هر دو به کمک کردن به دیگران علاقه‌مندند.
- هر دو از اصول روانشناسی برای مواجهه با مسائل مختلف، استفاده می‌کنند.
- هر دو به مهارت‌هایی مثل گوش دادن فعالانه، حل مسئله و تفکر انتقادی نیاز دارند.
- هر دو باید در حرف زدن، توانمند باشند. صبوری را یاد گرفته باشند و افراد را با دید قضاوتگرانه نگاه نکنند.
- هر دو به اصول اخلاق حرفه‌ای مثل رازداری، ممنوعیت برقراری رابطه‌ی غیردرمانی، مسئولیت‌شناسی و شفافیت، پایبندند.
- بازار کار مشابه و حوزه‌های حرفه‌ای مشترک دارند؛ کلینیک‌های روانشناسی، مدارس، مهدکودک‌ها، مراکز بهزیستی، مراکز بازتوانی، زندان‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز ترک اعتیاد.
- هر دو اجازه‌ی تأسیس کلینیک روانشناسی دارند. فارغ‌التحصیلان دو رشتهی مشاوره و روانشناسی می‌توانند از سازمان نظام روانشناسی، شماره نظام و پروانه‌ی فعالیت دریافت کنند.
به مشاور مراجعه کنیم یا روانشناس؟
خب دیگر الان باید فرق مشاور و روانشناس برایتان کاملا روشن شده‌باشد و مشابهت‌هایشان را به‌خوبی بشناسید. اما آیا می‌توانید به سوال «مشاوره یا روانشناسی؟» هم جواب بدهید؟ خب پاسخ به این سوال، بستگی دارد به کسی که آن را می‌پرسد.
مطالب مرتبط: درمانگر خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
اگر مراجع هستید…
وقتی می‌خواهید برای حل مسئله‌ای از یک متخصص کمک بگیرید، دانستن فرق مشاور و روانشناس به کمکتان خواهدآمد. پیش‌تر گفتیم که هر دوی این افراد، در حوزه‌ی سلامت روان کار می‌کنند اما مشاورها بیشتر نگاه مشورتی و پیش‌گیرانه دارند و روان‌شناس‌ها معمولا با درمان سروکار دارند. بیایید با یک مثال، موضوع را روشن‌تر کنیم. دو دانش‌آموز را درنظر بگیرید. یکی، می‌خواهد برنامه‌ی درسی کارآمدتری داشته‌باشد و هدفش این است که در آزمونی که درپیش دارد، خوب عمل کند. دیگری، دانش‌آموزی است که در یادگرفتن خواندن و نوشتن، مشکل دارد. خب، دانش‌آموز اول باید به مشاور تحصیلی مراجعه کند و دانش‌آموز دوم باید برود سراغ روانشناسی که در حوزه‌ی درمان اختلالات یادگیری تخصص دارد.
اگر برای انتخاب رشته مردد هستید…
تفاوت بین روانشناس و مشاور، حتی برای کسانی که به کار کردن در این حوزه‌ها علاقه‌مند هستند هم جای سوال دارد. اگر شما هم جزو این گروه هستید، با خواندن مقاله‌ی حاضر، باید پاسخ سوالتان را گرفته‌باشید. با این‌حال ممکن است هنوز بین انتخاب یکی از دو رشته، مردد باشید. قبل از هر چیز، باید به خودتان، ترجیحاتتان و توانمندی‌هایتان فکر کنید. علاقه‌تان به این دو رشته، نشان می‌دهد که از کمک کردن به دیگران لذت می‌برید. خب به این فکر کنید که می‌خواهید این کمک کردن، چه شکل‌وشمایل و حدوحدودی داشته‌باشد؟ شنیدن ناراحتی‌ها و دردهای دیگران، چقدر برایتان قابل‌تحمل است؟ چقدر آمادگی مواجهه با انواع اختلالات را دارید؟ با درنظر گرفتن تفاوت‌های مشاوره و روانشناسی که توضیح دادیم و جواب دادن به این سوالات، تصمیم بهتری خواهیدگرفت.
نکته‌ی تعیین‌کننده‌ی دیگر، قبولی کنکور است. همان‌طور که خواندید روانشناسی و مشاوره، حوزه‌های شغلی مشترک زیادی دارند. اگر علاقه‌ی شما به‌طور کلی به کار کردن در حوزه‌ی سلامت روان است و فرق چندانی بین زمینه‌های مختلف آن نمی‌بینید، معیار قبولی در دانشگاه را درنظر بگیرید. رشتهی مشاوره، در کنکور قبولی راحت‌تر و در دانشگاه، واحدهای درسی سبک‌‌تر دارد.
سخن پایانی
تیم تحریریه روان آموز در مقاله فوق تمامی نکات مهم درباره‌ی فرق مشاور و روانشناس را برای شما گردآوری کرده است. اگر همچنان درباره‌ی تفاوت میان مشاوره و روانشناسی سوالی ذهن‌تان را درگیر کرده است، با ما در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید.
مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع کنکور ارشد روانشناسی
روانشناسی بیشتر بهدنبال تشخیص، آسیبشناسی و درمان است و با اختلالات روانشناختی سروکار دارد. رشتهی مشاوره، متمرکز است بر مشورت دادن، همفکری و پیشگیری و به مسائل بحرانی و حاد نمیپردازد.
بله، سازمان نظام روانشناسی برای اعطای عضویت در سازمان و پروانه‌ی اشتغال، فرقی بین دو رشتهی روانشناسی و مشاوره نمی‌بیند.
