دوره سوپرویژن روانشناسی و همچنین کارورزی، با هدف کسب تجربۀ بیشتر برای درمانگران درنظر گرفته می‌شوند. ازنظر علمی فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی توانایی علمی حضور در اتاق درمان را دارد؛ اما مسئله این است که در اتاق درمان، علم و تجربه هر دو باهم باید حضور داشته‌باشند تا درمان سودمند باشد. تکلیف علم که مشخص است؛ چهار سال دورۀ کارشناسی و دو سال دورۀ ارشد به‌اندازۀ کافی فرصت خوبی برای علم‌آموزی بوده‌است و پایه‌های دانش نظری فرد را تقویت کرده‌است؛ اما تکلیف کسب تجربه چه می‌شود؟ از چه طریقی می‌توان تجربۀ مناسب برای حضور در اتاق درمان را کسب کرد؟ اگر ذهن شما هم درگیر چنین سؤالاتی است، این مقاله را ازدست ندهید؛ چراکه قرار است همراه هم با دوره‌های کسب تجربه در روانشناسی آشنا شویم.
لیست مطالب
هدف از به‌وجود آمدن دوره‌های کسب تجربه روانشناسی چیست؟
اتفاق جالبی که تنها در طول جلسات درمان روان‌شناختی رخ می‌دهد، این است که حس‌های خوشایندی همچون پذیرش و امنیت دوطرفه تجربه می‌شود؛ یعنی هم مراجع آن را احساس می‌کند و هم درمانگر. پذیرش و امنیتی که درمانگر احساس می‌کند، از جنس مورد قبول واقع‌شدن، مفید و کمک‌کننده بودن است؛ حس‌هایی که اگر هرم نیازهای مازلو در خاطرتان باشد، می‌دانید که در دستۀ نیاز به تعلق‌داشتن و دوست داشته‌شدن قرار می‌گیرند. این تجربۀ خوشایند تنها بخشی از جلسۀ درمان است که درصورت شکل‌گیری اتحاد درمانی و امنیت لازم به‌وجود می‌آید؛ اما اگر این اتحاد شکل نگیرد، چه؟
اینجاست که پای دانش تجربی به میان می‌آید. یک درمانگر باتجربه می‌داند در برخورد با مراجعی که به هر دلیلی نمی‌تواند احساس امنیت داشته‌باشد و با درمانگر رابطه برقرار کند، چه باید کرد و از چه تکنیکی می‌شود برای ازبین‌بردن مقاومت‌های مراجع استفاده کرد. خب درمانگری که به‌تازگی شروع به کار کرده‌است، چطور می‌تواند این تجربه را کسب کند؟ دوره‌های کسب تجربه به درمانگر کمک می‌کند تا بتواند چالش‌های احتمالی اتاق درمان را به خوبی مدیریت کند.
مطلب مرتبط: از چالش های اتاق درمان چه می‌دانید؟
معرفی کامل دورۀ کارورزی و دوره سوپرویژن
دغدغۀ کسب تجربۀ عملی درمانگری تقریباً از اواسط دورۀ کارشناسی ارشد برای دانشجویان رشتۀ روانشناسی شکل می‌گیرد و بعضی از دانشجویان پیرو همین حس بدون آگاهی از علاقۀ خود، به سمت گذراندن انواع دوره‌های رویکردهای درمانی می‌روند. اگر بخواهیم در قالب مثال توضیح دهیم، همچون جوجه اردکانی هستند که در جست‌وجوی مادر -در اینجا مادر، نماد رویکرد موردعلاقه است- به این سو و آن سو می‌روند. غالب این جوجه اردکان در پایان به علاقه‌شان می‌رسند و رویکرد خود را انتخاب می‌کنند. حالا این جوجه اردکان یا همان روانشناسان پس از اینکه دانش خود را در زمینۀ رویکرد موردعلاقه افزایش دادند، نیاز به کسب دانش عملی دارند. در روانشناسی از دو طریق می‌توان تجربۀ عملی را افزایش داد: کارورزی و سپس سوپرویژن.
دوره کارورزی
بعضی از دانشگاه‌ها برای رشته‌های روانشناسی که می‌توانند وارد حیطۀ درمان شوند (مثل بالینی و عمومی)، دورۀ کارورزی برگزار می‌کنند. قبلا گذراندن این دوره برای دریافت پروانۀ اشتغال ضرورت داشت ولی درحال حاضر -در زمان نوشته شدن این مقاله- دورۀ کارورزی، ضرورت قانونی ندارد و طبق آخرین اطلاعیۀ سازمان نظام روانشناسی، شرکت در آزمون صلاحیت حرفه‌ای مراجع‌محور، شرط دریافت پروانۀ اشتغال است.
در دورۀ کارورزی، داوطلبان تازه‌کار زیرنظر درمانگری حرفه‌ای که مورد تأیید سازمان نظام باشد، اصول درمانگری را به‌صورت تجربی و عملی می‌آموزند. کارورز موظف است که در ابتدا تمام کارهای بالینی مثل مشاهده، مصاحبه، ارزیابی، اجرای آزمون، ارجاع به مشاوران دیگر و حتی تشخیص و درمان را زیرنظر استاد ناظر یا سوپروایزر خود انجام دهد تا کم‌کم بتواند مستقلانه وارد حیطۀ درمانگری شود. مسیری که برای آموزش این فعالیت‌ها طی می‌شود، معمولاً این چنین است:
← ابتدا یادگیری ازطریق مشاهدۀ فعالیت‌های درمانی سوپروایزر. یعنی کارورز – با رضایت مراجع- می‌تواند درطول فعالیت‌های درمانیِ (مشاهده، مصاحبه و…) سوپروایزر حضور داشته‌باشد یا برای جلوگیری از تأثیر مشاهده‌گر بر روند درمان، فیلم درمان را دراختیار داشته‌باشد.
← قدم بعدی، انجام وظایف درمانی توسط شخص کارورز در حضور سوپروایزر است؛ این اولین قدمی است که یافته‌هایش را به‌صورت عملی اجرا می‌کند. از مرحله با استفاده از اتاق آینه (اتاقی که یک ضلع آن آینه است و از طرف دیگر آینه، داخل اتاق قابل‌مشاهده است) کارورز شخصاً به انجام فعالیت‌های درمانی در طول جلسه می‌پردازد.
مدت زمانی که هریک از این مراحل ممکن است طول بکشد، کاملاً به عملکرد کارورز و برنامۀ سوپروایزر بستگی دارد. عملکرد مطلوب فرد در هر مرحله، مجوز ورود او به مرحلۀ بعدی است؛ بنابراین هر مرحله‌ای که کارورز در آن عملکرد نامناسبی داشته‌باشد، باید آن‌قدر تکرار شود تا عملکرد او به استاندارد مدنظر برسد. پیش‌تر در مقالۀ “معرفی کارورزی روانشناسی؛ هزینه + مراکز برگزارکننده” به‌طور مفصل در این‌باره توضیح داده‌ایم. در پایان دورۀ کارورزی، فارغ‌التحصیل روانشناسی به یک روانشناس تازه‌کار تبدیل می‌شود که هنوز نیاز به راهنمایی و مشورت دارد. دریافت این راهنمایی‌ها در دوره سوپرویژن ادامه می‌یابد.
مطلب مرتبط: مهم ترین حقوق مراجعین در اتاق درمان چیست؟
دوره سوپرویژن
گذراندن دوره سوپرویژن، به‌دلیل افزایش تجربه حرفه‌ای درمانگر است و الزامی نیست. وقتی که یک روانشناس، دورۀ کارورزی را پشت سر گذاشت و مستقلانه وارد حوزۀ درمان شد، متوجه می‌شود که هنوز تجربۀ کافی ندارد و گاهی اوقات این بی‌تجربگی در روند درمان او اثر منفی می‌گذارد. حالا باید چه‌کار کند؟ دوباره دورۀ کارورزی را بگذارند؟
خیر، نیازی به گذراندن دورۀ کارورزی نیست؛ او می‌تواند تجربیات اتاق درمان، چالش‌ها و مسائل خود را با درمانگری باتجربه و حرفه‌ای -که در اینجا هم به او سوپروایزر می‌گوییم- درمیان بگذارد. در دوره سوپرویژن مانند دورۀ کارورزی، رابطۀ سوپروایزر و روانشناس مثل استاد و شاگرد نیست؛ بلکه مثل دو همکار است که یک نفر از آن‌ها تجربۀ کمتر و نیاز به راهنمایی دارد. تفاوت دیگر دوره سوپرویژن با کارورزی در این است که برخلاف کارورزی، دوره سوپرویژن تنها مختص روانشناسان کم‌تجربه نیست؛ بلکه حتی روانشناسان باتجربه هم نیاز به دریافت راهنمایی و مشورت از همکار باتجربۀ خود دارند. به همین دلیل است که به باور بسیاری از روانشناسان، این دوره هیچ‌گاه پایان ندارد و هروقت احساس نیاز بکنید، می‌توانید با سوپروایزر خود در ارتباط باشید.
مطلب مرتبط: چرا درمانگر باید پیش از شروع به کار درمان شود؟
ضرورت گذراندن دوره‌های کسب تجربه برای درمانگر چیست؟
روان انسان – موضوع اصلی رشتۀ روانشناسی- آن‌قدر پیچیده است که برای شناخت آن نیاز به تجربۀ فراوان در حوزۀ علم و عمل دارید تا بتوانید از پس پیچیدگی‌های آن برآیید. کسب دانش نظری را می‌توان از طریق مقالات، کتاب‌ها و دوره‌های آموزشی انجام داد، اما تجربۀ عملی چیزی است که تنها از حضور در جلسۀ درمان به‌دست می‌آید. از طرف دیگر، هرچقدر که تجربۀ بیشتری در حوزۀ درمان داشته‌باشید، بیشتر به کمبودهای دانش نظری و عملی خود پی می‌برید؛ به همین دلیل است که به روانشناسان توصیه می‌شود که ارتقا در حوزۀ علم و عمل را با هم دنبال کنند تا درنهایت بتوانند به درمانگری قابل تبدیل شوند.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم تا مهم‌ترین نکاتی را که نیاز دارید دربارۀ دوره سوپرویژن روانشناسی بدانید، در اختیارتان بگذاریم و از تفاوت آن با دورۀ کارورزی آگاهتان کنیم. چنانچه سوال و یا ابهامی دربارۀ هریک از این دو دورۀ کسب تجربه دارید می‌توانید در قسمت نظرات با ما درمیان بگذارید تا کارشناسان ما در اسرع وقت راهنمایی‌تان کنند.
منبع
ترال، تیموتی جی؛ پرینستین، میچل جی(1970). مهرداد فیروزبخت. روانشناسی بالینی فیرس. تهران: رشد، 1396.
مطلب پیشنهادی برای داوطلبان کنکور ⇐ منابع کنکور ارشد روانشناسی
