روانشناسی صنعتی سازمانی چیست و چه کمکی به سازمان‌ها میکند؟

روانشناسی صنعتی و سازمانی رابطۀ میان روان انسان و محیط کار را بررسی می‌کند و به مطالعۀ انسان در محیط کار می‌پردازد. یکی از اهداف اصلی این رشته افزایش بهره‌وری کارکنان و ارتقای سلامت روان کارکنان است.

تمرکز ویژۀ روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial/Organizational Psychology) روی انسان و محیط کار به‌طور ویژه‌ای اتفاق می‌افتد. یک روانشناس این حوزه برای درک بهتر کارکنان یک سازمان باید تحقیقات و پژوهش انجام دهد و نتایج آن را در همان محیط به اجرا بگذارد. استخدام افراد همخوان و شایسته با شغل، شناسایی نقاط ضعف سازمانی، برنامه‌ریزی برای ارتقای کارکنان از وظایف این رشته و روانشناسی کار و سازمان است.

این رشته یکی از کاربردی‌ترین رشته‌های روانشناسی است. در این رشته یافته‌ها بعد از تأییدات علمی بلافاصله و مستقیم در میدان عمل سنجیده می‌شوند. برای درک بهتر این مفهوم و روانشناسی منابع انسانی، در ادامه مقاله گرایش روانشناسی صنعتی و سازمانی از سری مقالات بلاگ روان آموز، با ذکر مثالی کاربردی سعی می‌کنیم این حوزه را ملموس‌تر و قابل‌فهم‌تر توضیح دهیم.

اگر علاقه‌مند به تحصیل در این رشته هستید و قصد شرکت در کنکور ارشد روانشناسی را دارید مطالعۀ مقاله منابع ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی شما را جهت شرکت در آزمون آماده خواهد کرد.

چرا نبض سازمان‌ ها در دست روانشناسان صنعتی و سازمانی است؟

تصور کنید مدیری بااستعداد و کاربلد هستید که تیمی پرانرژی را رهبری می‌کنید. با‌این‌حال، با وجود تلاش‌های فراوان، بهره‌وری تیم پایین است، جلسات بی‌نتیجه می‌مانند و بدتر از همه، بهترین نیروهای شما یکی‌یکی در حال ترک سازمان هستند. این سناریوی آشنا، یک مشکل مدیریتی صرف نیست؛ بلکه یک چالش عمیقاً انسانی است که ریشه‌های آن در روان‌شناسی نهفته است. اینجاست که روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial-Organizational Psychology) یا به اختصار I/O، وارد میدان می‌شود.

این رشته، علم مطالعۀ رفتار انسان در محیط کار است و دو هدف اصلی را دنبال می‌کند: اول، بهبود عملکرد و بهره‌وری سازمان و دوم، ارتقای رفاه و بهزیستی کارکنان. روانشناسی صنعتی سازمانی در واقع پلی است که اهداف تجاری یک شرکت را به نیازهای روانی و انسانی کارکنان آن متصل می‌کند. در این مقاله سعی می‌کنیم به ابعاد مختلف این رشته نگاهی بیندازیم؛ از نتایج ملموس آن در سازمان‌ها گرفته تا چالش‌هایی که در دنیای دیجیتال با آن روبروست، ابزارهای تخصصی آن و ارتباطش با سایر علوم. در نهایت، نشان خواهیم داد که چرا سرمایه‌گذاری در این حوزه، یکی از هوشمندانه‌ترین تصمیم‌ها برای هر رهبر سازمانی است.

نتایج ملموس یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه

در این بخش به دور از تئوری‌های انتزاعی، به نتایج عملی و قابل اندازه‌گیری حضور روانشناسی صنعتی و سازمانی در شرکت‌ها می‌پردازیم. این دستاوردها، بازگشت سرمایۀ (ROI) این دانش را به وضوح به تصویر می‌کشند.

افزایش بهره‌وری و کارایی

این رشته با ابزارهایی مانند تحلیل شغل، طراحی محیط کار ارگونومیک و بهینه‌سازی فرایندها، مستقیماً به افزایش بهره‌وری منجر می‌شود. این رویکرد بسیار فراتر از مدل‌های مکانیکی اولیه مانند نظریه مدیریت علمی فردریک تیلور است که صرفاً بر کارایی فیزیکی تمرکز داشت. نقطه‌عطف تاریخی در این زمینه، مطالعات هاثورن (Hawthorne Studies) بود.

این پژوهش‌ها نشان دادند که عوامل اجتماعی و روان‌شناختی، مانند احساس مورد توجه قرار گرفتن، تأثیر بسیار بیشتری بر بهره‌وری کارکنان دارند تا عوامل فیزیکی مانند نور و دمای محیط. این کشف، سنگ بنای رویکرد انسان‌محور مدرن شد و ثابت کرد که توجه به روان انسان، مستقیماً به نتایج بهتر کاری منجر می‌شود.

ارتقای رضایت شغلی و بهزیستی کارکنان

یکی از اهداف کلیدی این رشته، افزایش رضایت شغلی و کاهش استرس و فرسودگی شغلی (Burnout) است. روان‌شناسان با طراحی محیط‌های کاری سالم و حمایتی، بهزیستی روانی (Well-being) کارکنان را ارتقا می‌دهند. این یک شعار زیبا نیست؛ کارکنان شادتر، واقعاً مولدتر هستند. سرمایه‌گذاری بر سلامت روان کارکنان نه‌تنها یک وظیفۀ اخلاقی است، بلکه با کاهش هزینه‌های ناشی از غیبت و مشکلات روانی، یک استراتژی اقتصادی هوشمندانه نیز محسوب می‌شود.

کاهش چشمگیر نرخ ترک شغل (Turnover)

ترک شغل کارکنان، هزینه‌های هنگفتی برای سازمان‌ها به همراه دارد؛ از از‌دست‌دادن سرمایه‌گذاری انجام‌شده برای آموزش گرفته تا هزینه‌های گزاف استخدام و جایگزینی نیروی جدید. مداخلات روانشناسی صنعتی و سازمانی مانند طراحی مسیر شغلی شفاف، ارائۀ حقوق و مزایای رقابتی و عادلانه و بهبود ارتباطات مدیر و کارمند، مستقیماً به کاهش نرخ ترک شغل منجر می‌شود.

برای مثال، یک پژوهش علمی که در شرکت خالص‌سازان روی در ایران انجام شد، نشان داد که «حمایت سازمانی ادراک‌شده از بهداشت روانی» و «تعهد عاطفی» کارکنان، تأثیر مستقیم و معناداری بر کاهش «قصد ترک شغل» آن‌ها دارد.

این مطالعه یک مثال واقعی و آماری است که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری بر سلامت روان کارکنان چگونه به حفظ ارزشمندترین استعدادهای یک سازمان کمک می‌کند. در واقع، پارادایم قدیمی مدیریت که رفاه کارکنان را یک هزینۀ جدا از بهره‌وری می‌دید، کاملاً اشتباه است. این دو، نیروهایی هم‌افزا هستند که یکدیگر را تقویت می‌کنند.

تقویت فرهنگ سازمانی و بهبود ارتباطات

فرهنگ سازمانی قوی، ستون فقرات یک شرکت موفق است. این حوزه به شکل‌دهی یک فرهنگ مبتنی‌بر اعتماد، احترام متقابل و ارتباطات باز کمک می‌کند. چنین فرهنگی خود به یک مزیت رقابتی قدرتمند تبدیل می‌شود. ارتباطات مؤثر، که با تقویت هوش هیجانی (Emotional Intelligence) در محیط کار بهبود می‌یابد، از بروز سوءتفاهم‌ها، کاهش کارایی و ایجاد تعارضات جلوگیری می‌کند.

مقاله پیشنهادی: آیا روانشناسی علم است؟ نظر موافقان و مخالفان چیست؟

تاریخچه روانشناسی صنعتی سازمانی

روانشناسان تجربی در اوایل قرن نوزدهم متوجۀ نقش ویژۀ شغل در زندگی بشر شدند و سعی کردند تا از اصول روانشناسی در محیط شغلی استفاده کنند. با انقلاب صنعتی و مدرن شدن صنایع، مسائلی مانند نیروی متخصص، افزایش بهره‌وری و کاهش خستگی در بین صاحبان صنایع اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد.

والتر اسکات و هوگو مونستربرگ دو فرد آلمانی بودند که سعی کردند روی استخدام تمرکز کنند. اسکات جزو اولین افرادی بود که از روانشناسی در تبلیغات و مدیریت منابع انسانی استفاده کرد. او از روانشناسی برای گزینش سربازان نظامی در آمریکا بهره جست.

برای اولین بار، ارتش آمریکا در جنگ جهانی اول سعی کرد تا با استفاده از روانشناسی، میزان توانایی ذهنی افراد مختلف را بسنجد. ارتش آمریکا از آزمونی به نام آرمی آلفا و آرمی بتا استفاده کرد. رفته‌رفته این آزمون‌ها فراتر از حیطۀ نظامی رفت و به حوزه‌های دیگر صنایع و مدیریت منابع انسانی نیز رسید.

بعد از جنگ جهانی اول و رشد زیاد صنایع در آمریکا، دغدغه‌های جدیدی در نیروی کار به وجود آمد. فردریک وینسلو تیلور، یک مهندس مکانیک آمریکایی بود که سعی کرد تمرکزش را روی ارتقا و بهبود صنعت بگذارد. تیلور از چیزی تحت عنوان رویکرد مدیریت علمی استفاده کرد.

مدیریت علمی چند اصل داشت: در ابتدا باید ماهیت یک شغل درک شود، دوم اینکه هر کارمند باید ویژگی‌های مرتبط با شغل را داشته باشد، سوم آموزش کارکنان باید مهم شمرده شود و چهارم اینکه کارکنان متناسب با عملکردی که دارند حقوق دریافت کنند.

هرچند که برخی از مبانی مدیریت علمی در جهان امروز به رسمیت شناخته نمی‌شود و دستخوش تغییرات گستردۀ‌ای قرار گرفته، اما در زمان خود توانست انقلاب بزرگی در محیط‌های شغلی به وجود آورد. تیلور را می‌توان پدر روانشناسی صنعتی و سازمانی و نیز همین‌طور مدیریت علمی نامیند.

سرانجام اولین انجمن علمی روانشناسی صنعتی و سازمانی (SIOP) در سال ۱۹۴۴ به عنوان یکی از شاخه‌های انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تأسیس شد. همچنین، نخستین کتاب مرجع این حوزه منتشر شد و اولین مدرک دکتری در این رشته نیز در آمریکا اعطا گردید.

این رشته در ایران در سال ۱۳۵۳ در دانشگاه جُندی‌شاپور (شهید چمران اهواز) شروع به کار کرد. بعد از انقلاب ایران، ادامۀ این رشته تا چندین سال مسکوت ماند و سرانجام با تلاش‌های متعدد دکتر حسین شکرکن دوباره از دهۀ ۸۰ شمسی ازسر گرفته شد. امروزه گرایش صنعتی از مقطع ارشد تا دکتری در دانشگاه‌های کشور موجود است.

هم‌ پوشانی روانشناسی صنعتی و سازمانی با سایر علوم

روانشناسی صنعتی و سازمانی در انزوا عمل نمی‌کند. قدرت واقعی آن در همکاری و هم‌افزایی با سایر رشته‌ها آشکار می‌شود.

مدیریت منابع انسانی(HRM)

اگر HRM را عمل بدانیم، I/O Psychology  علم پشت آن عمل است. روانشناسی صنعتی ابزارهای علمی و پژوهشی را برای تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر در اختیار مدیران منابع انسانی قرار می‌دهد و به اقدامات آن‌ها اعتبار می‌بخشد.

رفتار سازمانی (OB)

رفتار سازمانی بیشتر به توصیف و تحلیل رفتار افراد و گروه‌ها در سازمان می‌پردازد. در مقابل، روانشناسی صنعتی و سازمانی یک حوزۀ کاربردی و مداخله‌گر است که ابزارهایی برای «بهبود» آن رفتارها ارائه می‌دهد.

روانشناسی بالینی

این یک همکاری قدرتمند برای ارتقای سلامت روان در محیط کار است. فعال این حوزه به مسائل سیستمیک می‌پردازد که بر سلامت کل کارکنان تأثیر می‌گذارد؛ مانند فرهنگ کاری سمی. در مقابل، روانشناس بالینی می‌تواند از طریق برنامه‌های کمک به کارکنان (EAP) به افراد به‌صورت فردی کمک کند. این دو با هم یک رویکرد جامع پیشگیرانه و درمانی را تشکیل می‌دهند. چناچه قصد شرکت در آزمون ارشد روانشناسی و پذیرش در رشته روانشناسی بالینی را دارید مطالعه مقاله منابع ارشد روانشناسی بالینی به شما پیشنهاد می‌شود.

علم داده (Data Science)

تقاطع این دو رشته، حوزۀ نوظهور و قدرتمند «تحلیل افراد People) Analytics)» را ایجاد کرده است. در این حوزه، از تحلیل داده‌های کلان مربوط به عملکرد، تعهد و ترک شغل برای اتخاذ تصمیمات استراتژیک در مورد مدیریت استعدادها استفاده می‌شود. روانشناس صنعتی با دانش خود از رفتار انسان، به متخصص داده کمک می‌کند تا سؤالات درستی بپرسد و داده‌ها را به‌درستی تفسیر کند.

مباحث تخصصی در قلب روانشناسی صنعتی سازمانی

پس‌از آشنایی با کلیات، اکنون به چند موضوع تخصصی می‌پردازیم که عمق و گستردگی این رشته را نشان می‌دهد.

روانشناسی رهبری: فراتر از مدیریت

این حوزه به بررسی سبک‌های مختلف رهبری و تأثیر آن‌ها بر کارکنان می‌پردازد. تفاوت کلیدی بین مدیریت و رهبری در همین‌جاست. مدیریت بر حفظ نظم و کارایی تمرکز دارد، در‌حالی‌که رهبری بر الهام‌بخشی، ایجاد چشم‌انداز و توانمندسازی افراد برای دستیابی به اهداف بزرگ‌تر متمرکز است. نظریه‌هایی مانند رهبری تحول‌گرا بر ایجاد انگیزۀ الهام‌بخش و توجه فردی تأکید دارند.

مدیریت تغییر سازمانی: روانشناسی عبور از بحران

تغییرات بزرگ مانند تحول دیجیتال، اغلب با مقاومت کارکنان مواجه می‌شود. این مقاومت واکنشی غیرمنطقی نیست، بلکه یک واکنش روان‌شناختی قابل پیش‌بینی به عدم قطعیت و ترس از‌دست‌دادن است. روانشناسان سازمانی به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا با ارتباطات شفاف، مشارکت‌دادن کارکنان و حمایت از آن‌ها، این مقاومت را به پذیرش و همکاری تبدیل کنند.

بازار کار روانشناسی صنعتی و سازمانی در ایران

درآمد روانشناسی صنعتی و سازمانی، با توجه به‌اینکه این رشته، رشتۀ بسیار شناخته‌شده‌ای به‌خصوص در کشور ما محسوب نمی‌شود، اما جزو رشته‌های نسبتاً پردرآمد به‌خصوص در خارج از کشور است. بنابر تجارب، این حوزه نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت محسوسی داشته و توانسته نقش و اهمیت خود را در نگاه صاحبان کسب‌وکار نشان دهد، هرچند که این پیشرفت هنوز راه زیادی تا رسیدن به سرمنزل مقصود دارد.

کار روانشناس صنعتی و سازمانی به‌طور کلی به چهار دستۀ دانشگاه، شرکت‌های مشاوره‌ای، شرکت‌های خصوصی و سازمان‌های دولتی تقسیم می‌شود. بنابر آمار جهانی، حدود ۳۸ درصد فارغ‌التحصیلان این رشته در دانشگاه‌ها مشغول به تدریس‌اند و تنها ۷ درصد از دانش‌آموختگان در سازمان‌های دولتی حضور دارند. بعد از دانشگاه‌ها، بیشترین تعداد فعالیت با ۳۲ درصد متعلق به شرکت‌های خصوصی است.

مقاله پیشنهادی: بررسی بازار کار روانشناسی و میزان درآمد هریک از گرایش ها

طبق آمار سال‌های گذشته، در آمریکا متوسط حقوق و دستمزد کارکنان روانشناسی صنعتی سازمانی حدود ۹۸ هزار دلار در سال بوده است. طبق برخی آمارهای قبلی، درآمد مقطع ارشد و مقطع دکتری اختلاف معناداری با یکدیگر دارند. آمار سال ۲۰۰۵ مدسکر و کاتکفسکی در زیر آمده است و نشان‌دهندۀ میزان محیط استخدامی گرایش صنعتی سازمانی به تفکیک مقطع تحصیلی است.

کار روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟

روانشناسی صنعتی و سازمانی در شرکت‌ها دو وظیفۀ اصلی دارد: اول، تحقیق و پژوهش علمی در مورد محیط کار و کارکنان؛ دوم، بسط و کاربرد تحقیقات انجام‌شده در محیط کار به منظور ارتقای آن و رسیدن به سلامت روانی بیشتر. هر دو وظیفۀ تحقیق و کار عملی در این رشته وجود دارد و یکی بدون دیگری کاملاً بی‌معناست.

از وظایف کلی فعالان این حوزه می‌توان به استخدام نیروی متخصص متناسب با کار، ارزیابی کارکنان، شناسایی نقاط قوت و ضعف، برنامه‌ریزی برای رفع نواقص و بهبود نقاط قوت، نیازسنجی کارکنان و طراحی آموزش به نیروها، حل تعارضات بین کارفرما و کارمند یا بالعکس، حل تعارضات بین کارمندان با یکدیگر، افزایش سطح سلامت روانی محل کار، تلاش برای ایجاد یا ارتقای یک فرهنگ سازمانی بهینه به منظور ایجاد یک فضای سالم برای کارکنان و… اشاره کرد.

این حوزه یک رشتۀ کاملاً وابسته به فرهنگ است و روانشناس صنعتی و سازمانی باید شناخت خوبی از سازمان یا شرکتی که در آن مشغول به کار است داشته باشد. برای همین است که گرایش صنعتی سازمانی علاوه بر روانشناسی، از رشته‌های دیگر مانند مدیریت، جامعه‌شناسی و مهندسی صنایع مطالب مهم دیگری را وام گرفته است.

به‌طور مثال یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های کارکنان در ایران بحث فرسودگی شغلی است، طبیعتاً یک روانشناس این حوزه و یا روانشناس منابع انسانی که قصد کار در ایران دارد باید روی این موضوع تمرکز ویژه‌ای داشته باشد. اما مسألۀ چالش‌برانگیز در کشوری مانند اسکاندیناوی شیفت‌های چرخشی و در بریتانیا تفاوت‌های جنسیتی است.

شخصی که در این حوزه قدم برمی‌دارد باید بتواند تسلط کافی روی مباحث تئوری رشتۀ خود داشته باشد. شناخت محیط کار، فرهنگ موجود در سازمان جزو ملزومات یک روانشناس صنعتی و سازمانی خوب است.

رعایت اصول اخلاقی، پایبندی، آگاهی از کارکنان مختلف، درک ماهیت مشاغل بخش‌های متنوع در سازمان و توانایی برقراری ارتباط مؤثر با کارمندان و کارفرمایان جزو ویژگی‌های کلیدی این شغل است.

ازآنجایی‌که این حوزه مستقیماً با معیشت مردم در ارتباط است، نیازمند دقتی دوچندان است؛ زیرا یک تصمیم نادرست می‌تواند پیامدهای جدی‌ای برای نیروی کار و آیندۀ معیشتی او داشته باشد.

مقاله پیشنهادی: معرفی گرایش های ارشد روانشناسی و بررسی بهترین گرایش

چرا روانشناسی صنعتی و سازمانی یک هزینه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری است؟

در اینجا تمام مباحث قبلی را در یک چارچوب استراتژیک خلاصه می‌کنیم تا یک پروندۀ تجاری (business case) متقاعدکننده برای مدیران ارائه دهیم. هر یک از فعالیت‌های این حوزه به‌طور مستقیم به نتایج کلیدی کسب‌وکار منجر می‌شود: استخدام علمی باعث کاهش هزینه‌ها می‌شود، آموزش هدفمند بهره‌وری را افزایش می‌دهد و بهبود سلامت روان، نرخ ترک شغل را کاهش می‌دهد. جدول زیر این ارتباط را به‌وضوح نشان می‌دهد:

مقاله پیشنهادی: شرایط استخدام روانشناس در مراکز دولتی

آشنایی با چند اصطلاح صنعتی سازمانی

روانشناسی محیط کار
نام دیگر روانشناس صنعتی و سازمانی، روانشناسی محیط کار یا روانشناسی شغل است و در کشورهای مختلف احتمال دارد لفظ متفاوتی داشته باشد. این رشته به منابع انسانی بسیار مرتبط است اما این به این معنا نیست که یک سازمان دارای منابع انسانی نیازی به روانشناس صنعتی و سازمانی ندارد.

ارگونومی
ارگونومی جزو مواردی است که فعالان این رشته با آن سروکار دارد. ارگونومی به معنای طراحی هوشمندانۀ ابزارها و روش‌های کاری به شکلی است که با توانایی‌ها و محدودیت‌های انسان همخوانی کامل داشته باشد و بهره‌وری را به حداکثر برساند.

یک روانشناس صنعتی و سازمانی می‌تواند با توجه به ویژگی‌های کارکنان یک خط تولید خاص در طراحی ارگونومی تأثیر به‌ سزایی داشته باشد. برای مثال، فرض کنید در یک کارخانه، تمام افرادی که با دستگاه پرس کار می‌کنند، راست‌دست هستند. اگر دکمۀ توقف اضطراری در سمت چپ دستگاه قرار داشته باشد، ممکن است حوادث متعددی رخ دهد.

این دستگاه‌ها در عرض چند ثانیه فشار عظیمی به محصول وارد می‌کنند و اگر کارمندی حواسش نباشد و دستش زیر دستگاه گیر کند، مجبور خواهد شد با دست غیرمسلط خود دکمۀ توقف را فشار دهد، که این کار زمان بیشتری می‌برد و می‌تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد.
به همین دلیل، روانشناس صنعتی و سازمانی شرکت تصمیم می‌گیرد که دکمۀ توقف اضطراری را در سمت راست کارمندان قرار دهد تا واکنش آن‌ها سریع‌تر و ایمن‌تر باشد.

کتاب پیشنهادی: روانشناسی صنعتی و سازمانی محمود ساعتچی

هر آنچه که درمورد کنکور ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی باید بدانید

کارشناسی
تحصیل در گرایش صنعتی سازمانی از مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی آغاز می‌شود اما دروس مرتبط با آن در کارشناسی وجود دارند. به‌طور مستقل درس روانشناسی صنعتی و سازمانی به تعداد دو واحد در مقطع کارشناسی ارائه می‌شود.

علاقه‌مندان می‌توانند با مطالعۀ سایر منابع مانند روانشناسی صنعتی و سازمانی پل اسپکتور و زمینۀ روانشناسی صنعتی/سازمانی رونالد ریجو اطلاعات بیشتری کسب کنند. درس روانشناسی اجتماعی جزو دروس بسیار نزدیک و اساسی به این رشته است.

این درس علاوه بر این که جزو مواد امتحانی در کنکور کارشناسی ارشد است، قرابت مفهومی و عملی بسیار زیادی با خود روانشناسی صنعتی و سازمانی دارد. علاقه‌مندان می‌توانند برای این درس از کتاب‌هایی مانند کتاب روانشناسی اجتماعی: علم زندگی روزمره اثر جف گرینبرگ، روانشناسی اجتماعی الیوت ارونسون، روانشناسی اجتماعی رابرت بارون بهره ببرند.

کارشناسی ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی

این گرایش هرچند جزو رشته‌های پرطرفدار مانند گرایش بالینی نیست، اما ظرفیت محدود دانشگاه‌ها باعث شده تا قبولی در این گرایش تلاش خوبی طلبد. مواد امتحانی این گرایش کاملاً با سایر گرایش‌ها متفاوت است و فقط در درس آمار و روش تحقیق و متون تخصصی روانشناسی با سایر گرایش‌ها اشتراک دارد. مواد امتحانی و ضرایب امتحانی این گرایش در جدول زیر آمده است:

در کل کشور، تعداد اندکی دانشگاه گرایش صنعتی را می‌پذیرند و دانشگاه‌های دارای این گرایش نیز تعداد کمی دانشجو را انتخاب می‌کنند. برای مثال، در سال گذشته ظرفیت دانشگاه‌های دولتی کمتر از ۳۰ نفر بود. هرچند که این رشته در سایر مؤسسات دانشگاهی مانند پیام نور، دانشگاه آزاد و سایر مؤسسات غیرانتفاعی نیز دانشجو می‌پذیرد، اما تعداد ظرفیت این دانشگاه‌ها نیز احتمالاً قابل توجه نیست.

مقاله پیشنهادی: زیروبم دانشگاه های شهریه پرداز روانشناسی

با توجه به مطلوبیت کمتر این گرایش و همچنین تعداد ظرفیت کمتر دانشگاه‌ها، توصیه می‌شود تا داوطلبان این گرایش قبل از شروع برای مطالعه و آمادگی برای کنکور، با مشورت گرفتن از رتبه‌های برتر، صرفه‌جویی معناداری هم در وقت و هزینه خود داشته باشند و هم با توجه به گستردگی برخی منابع، بتوانند بهترین و کارآمدترین منبع درسی را از بین سایر منابع انتخاب کنند.

واحدهای کارشناسی ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی بیشتر تمرکز بر شناخت سازمان‌ها و روانشناسی صنعتی دارد. این گرایش، دروسی مانند روانشناسی سازمانی، نظریه‌های سازمانی، روانشناسی مهندسی، نگرش و انگیزش شغلی، روانشناسی اجتماعی پیشرفته و پایان‌نامه دارد. در مجموع حدود ۳۲ واحد درسی که ۵ واحد آن شامل پایان‌نامه است باید گذرانده شود.

لیست دروس کارشناسی ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی

کارورزی

گرایش صنعتی و سازمانی دارای واحد کارورزی است و این کارورزی جزو واحدهای الزامی این گرایش روانشناسی محسوب می‌شود. کارورزی در این رشته اشکال مختلف دارد و به چندین نحو قابل انجام است. مشارکت در طرح‌های پژوهشی، آموزش‌های سازمانی (آموزش کارکنان) و مشاوره‌های سازمانی، کارورزی در سازمان‌ها زیر نظر یک فرد دارای تخصص مرتبط با این رشته، شرکت در کارگاه‌های تخصصی یا شرکت در برنامه‌های مهارت‌آموزی انفرادی از جمله روش‌هایی است که می‌توان به عنوان کارورزی محسوب کرد.

مقاله مرتبط: معرفی کارورزی روانشناسی؛ هزینه + مراکز برگزارکنند

دکتری روانشناسی صنعتی و سازمانی

علاقه‌مندان به روانشناسی صنعتی و سازمانی در دورۀ دکتری امکان ادامۀ تحصیل در دانشگاه‌های داخل کشور را دارند. هرچند میزان ظرفیت پذیرش این گرایش در مقطع دکتری خیلی محدودتر از دورۀ کارشناسی ارشد است. دانشگاه‌هایی مانند چمران اهواز و اصفهان در این رشته دانشجو می‌پذیرند.

یکی از راه‌های ادامۀ تحصیل در این گرایش روانشناسی، کنکور دکتری است. کنکور دکتری نسبت به کنکور ارشد برای گرایش صنعتی سازمانی کلی‌تر است. این رشته جزو مجموعۀ روانشناسی ۲ محسوب می‌شود. در این زیرمجموعه ۳ درس جزو مواد امتحانی هستند: دروس تخصصی شامل (روانشناسی رشد، روانشناسی شخصیت، آمار و روش تحقیق کمی و کیفی – آسیب‌شناسی روانی – نوروسایکولوژی)، درس استعداد تحصیلی و درس زبان. در جدول زیر ضرایب این دروس ارائه شده است.

خرید کتاب‌های جامع روان آموز با بیشترین تخفیف

لیست دروس دکتری روانشناسی صنعتی و سازمانی

داوطلبان برای قبولی راحت‌تر در کنکور دکتری می‌توانند در کنار خواندن منابع اصلی و چارت درسی روانشناسی صنعتی سازمانی از کتاب‌های کمک‌آموزشی که توانسته‌اند در سال‌های گذشته تطابق قابل قبولی با سؤالات کنکور داشته باشند کمک بگیرند. همچنین داوطلبان می‌توانند با دریافت مشاوره از رتبه‌های برتر سالیان گذشته کارآمدی مطالعه و منابعی که در نظر دارند را افزایش دهند.

دروس دورۀ دکتری شامل ۳۶ واحد است که ۴ واحد آن اختیاری است و ۱۸ واحد دیگر به پایان‌نامه اختصاص دارد. در این بین ۱۴ واحد درس تخصصی وجود دارد که تقریباً تمام واحدها با تمرکز خیلی بیشتری بر مباحث مرتبط با سازمان‌ها و کارکنان هستند.

مقاله پیشنهادی: منابع آزمون دکتری روانشناسی چیست؟

نتیجه‌گیری و سخن پایانی

در مقاله روانشناسی صنعتی و سازمانی از سری مقالات تحصیلات تکمیلی روان آموز، دیدیم که این رشته صرفاً یک رشتۀ دانشگاهی نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای موفقیت در دنیای پیچیدۀ امروز است. این رشته به ما نشان می‌دهد که موفقیت پایدار سازمان و رفاه واقعی کارکنان، دو روی یک سکه هستند. در آینده کار که با هوش مصنوعی، دورکاری و تغییرات مداوم تعریف می‌شود، نقش روانشناس سازمانی به عنوان یک شریک استراتژیک، حیاتی‌تر از همیشه خواهد بود.

به قول پیتر دراکر، نظریه‌پرداز بزرگ مدیریت: «هربار که کسب‌و‌کار موفقی را دیدید، بدانید کسی یک‌بار در زندگی‌اش یک تصمیم شجاعانه گرفته است.» امروز، سرمایه‌گذاری بر روی انسان‌ها و درک روان‌شناختی آن‌ها، شجاعانه‌ترین و در عین حال هوشمندانه‌ترین تصمیمی است که یک رهبر می‌تواند بگیرد. آیندۀ کار در حال ساخته‌شدن است و درک روان‌شناسی پشت آن، کلید موفقیت فردی و سازمانی ماست.

منابع مقاله روانشناسی صنعتی و سازمانی

https://ec.iau.ir/file/download/download/1675310791-.pdf
روانشناسی صنعتی سازمانی رویکرد کاربردی جلد 1 (مایکل جی آموت) (ج. صادقی، مترجم؛ ع. مشایخی، ویراستار). سمت. (اثر اصلی منتشر شده در 2023).
شواری عالی انقلاب فرهنگی

سؤالات متداول: