بررسی انواع هوش، ویژگی‌ها و مشاغل مناسب برای هرکدام

از زمانی که آدم‌ها به دو دستۀ باهوش و کم‌هوش تقسیم می‌شدند، مدت‌های زیادی گذشته‌است. حالا البته هنوز خیلی‌هایمان این کلمه‌ها را اشتباهی به‌کار می‌بریم؛ مثلا به کسی که عملکرد خوبی در ریاضیات و حساب‌وکتاب دارد، می‌گوییم باهوش. کسی که نمره‌های درسی ضعیفی داشته‌باشد، ازنظرمان کم‌هوش است. حتی ممکن است دربارۀ هوش خودمان هم براساس یک یا چند عملکرد محدود، دچار سوء‌تفاهم باشیم. برویم ببینیم هوش چیست، انواع هوش در روانشناسی را بشناسیم و ویژگی‌ها و مشاغل پیشنهادی هرکدام را معرفی کنیم.

هوش چیست؟

پیدا کردن راهی برای سنجیدن انواع هوش‌ در انسان، قبل از هر چیز به تعریف هوش نیاز داشت ولی «هوش چیست؟» از آن سوال‌هایی بود که راه به کشف نمی‌داد.

از همان روزهای اول که این سوال ذهن روانشناسان را به خودش مشغول کرد تا همین امروز، کماکان بین علما اختلاف است و تعریف واحدی از هوش وجود ندارد.

البته اوضاع آن‌قدرها هم بغرنج نیست و می‌توانیم چند عنصر اصلی برای مفهوم هوش که بر سرشان اتفاق‌نظر وجود دارد، تعریف کنیم:

• توانایی پرداختن به امور انتزاعی: یعنی توانایی درک اندیشه‌ها، نمادها، روابط، مفاهیم و اصول
• توانایی حل مسئله: یعنی پرداختن به موقعیت‌های جدید، نه صرفاً دادن پاسخ‌های از قبل آموخته‌شده به موقعیت‌های آشنا
• توانایی یادگیری: یعنی توانایی یادگیری و کسب دانش

تعریف‌های جدید از هوش، گذشته از تفاوت‌هایی که بینشان وجود دارد، تقریبا بر سر وجود «انواع هوش» با هم هم‌نظرند و می‌گویند انواع هوش در انسان‌ها با یکدیگر تفاوت دارند.

یعنی ممکن است یک نفر در نوعی از هوش، بهتر باشد و دیگری در نوع متفاوتی از هوش. بیراه هم نمی‌گویند. شما کسی را سراغ دارید که در همۀ جنبه‌های زندگی، عملکرد عالی داشته‌باشد؟

یکی ممکن است در حوزۀ تخصصی خودش دانشمندی سرشناس باشد اما در کارهای روزمره مثل خرید کردن از سوپرمارکت، کمیتش لنگ بزند.

یکی ممکن است موسیقی‌دان ماهری باشد اما ازعهدۀ برقراری ارتباط با دیگران برنیاید. حالا از این زاویه به آدم‌هایی که آن‌ها را باهوش می‌دانید، فکر کنید.

مقالۀ پیشنهادی: بررسی انواع تیپ‌های شخصیتی یونگ

همه‌چیز زیر سر آی ‌کیوست؟

درواقع در دیدگاه علمی نوین، هوش دیگر یک مفهوم یگانه نیست؛ انواع مختلفی دارد، در خودش نگاه ارزشی و قضاوت‌گرانه ندارد و صرفا به‌عنوان معیاری برای کمک به انسان به‌کار می‌رود نه برای تشویقِ عده‌ای و سرزنش عده‌ای دیگر.

برای مثال، شما به چه کسی می‌گویید باهوش؟ کسی که در یک رشتۀ خوب از یک دانشگاه سطح بالا فارغ‌التحصیل شده‌است؟ کسی که از پس چالش‌ها و مشکلات زندگی به‌خوبی برمی‌آید؟ کسی که بلد است خوب پول دربیاورد؟

شاید خودتان را راحت کنید و بگویید آی‌کیوی بالا، نشانۀ هوش است. خب این آی‌کیو اصلا چیست و دقیقا چه چیزی را می‌سنجد؟

ماجرا به خیلی سال پیش برمی‌گردد. وقتی که روانشناسی به‌اسم «آلفرد بینه» به‌ درخواست وزارت آموزش فرانسه، تصمیم گرفت روشی ابداع کند برای شناسایی دانش‌آموزهای ضعیف.

بینه می‌خواست بفهمد چطور می‌شود دانش‌آموزهایی را که به آموزش ویژه و کمک اضافی نیاز دارند، شناسایی کرد تا در همان سال‌های ابتدایی تحصیل، این آموزش ویژه را دریافت کنند و بعدا شکست نخورند.

بینه یک آزمون درست کرد تا سن عقلی و سن تقویمی بچه‌ها را با هم مقایسه کند و از نتیجۀ آن، هوششان را بسنجد. این آزمون، مجموعه‌ای از سوالات مختلف بود که براساس سن، تقسیم‌بندی شده‌بود؛ سوالاتی برای سه‌ساله‌ها، چهارساله‌ها، پنج‌ساله‌ها و… 13ساله‌ساله‌ها.

او می‌گفت اگر برای مثال بچه‌ای بتواند به سوالاتی جواب بدهد که اکثر شش‌ساله‌ها جواب می‌دهند، نمرۀ سن عقلی شش‌ساله‌ها را دریافت می‌کند، صرف‌نظر از آن‌که چهار، شش یا هشت‌ساله باشد.

پس کسی که دقیقا مثل هم‌سن‌وسال‌هایش بود، نمرۀ عقلی 100 می‌گرفت و اگر از متوسط آن‌ها بهتر یا بدتر عمل می‌کرد، نمرۀ عقلی‌اش می‌رفت بالا یا زیر 100.

در ادامه میخواهیم به سوال «هوش چند نوع است ؟» پرداخته و با انواع هوش های مختلف و نظریات آن‌ها آشنا شویم.

مقالۀ پیشنهادی: تعریف هوش هیجانی + راه‌های تقویت آن

انواع هوش چهارگانه

تا مدت‌ها، وقتی صحبت از «هوش» به میان می‌آمد، ذهن‌ها فقط سمت یک چیز می‌رفت: آزمون‌های کلاسیک IQ . مدت ها پس از این ماجرا، از این ابزار بینه که جد بزرگ‌ آزمون‌های هوش به‌شمار می‌رود، برای عموم استفاده شد و مفهوم بهرۀ هوشی یا همان آی‌کیو (Intelligence Quotient) روی کار آمد.

یک فرمول خیلی ساده هم برای محاسبۀ بهرۀ هوشی، معرفی شد:

“سن ذهنی تقسیم بر سن تقویمی ضربدر 100”

خب، بیایید روراست باشیم؛ شاید این فرمول برای شروع کار بد نبوده باشد، اما خیلی زود مورد نقد جدی قرار گرفت. راستش این فرمول، خیلی ساده‌انگارانه بود و روانشناسان زیادی در دوره‌های بعدی، آن را زیر سوال بردند.

مثلا گفتند سوالات آزمون هوش، فرهنگ محور اند یعنی وابستگی زیادی به فرهنگ دارند و متغییرهای اجتماعی و فرهنگی باید در سنجش هوش مورد توجه قرار بگیرند و نمی‌شود از آن برای همۀ افراد در هرجای جهان استفاده کرد.

مشکل بزرگ‌تر اینجا بود که گاهی فقط با یک نمرۀ پایین در آزمون هوش، به افراد برچسب‌هایی مثل «کم‌هوش» یا «عقب‌ماندۀ ذهنی» زده می‌شد، در‌حالی‌که ممکن بود توانایی‌های اجتماعی یا مهارت‌های زندگیشان کاملاً سالم و نرمال باشد.

مثلا کسی که در آزمون هوش، نمرۀ زیر 70 می‌گرفت، برچسب عقب‌ماندۀ ذهنی می‌گرفت درحالی‌که مهارت‌های سازگارانۀ او مثل مسئولیت‌های اجتماعی و توانایی برقراری رابطه‌ با دیگران که در زندگی به‌کارش می‌آمد، نرمال بود.

همین انتقادها باعث شد که کم‌کم درنظر گرفتن هوش به‌عنوان یک مفهوم یگانه، از مد افتاد و روانشناسان به این فکر بیفتند: شاید ما مشغول اندازه‌گیری فقط بخشی از هوش هستیم؟ ممکن است چیزهای مهم‌تری هم وجود داشته باشد که از قلم افتاده‌اند؟ نتیجه‌اش شد شکل‌گیری دیدگاه‌های نو دربارۀ انواع هوش در روانشناسی، که فقط به IQ محدود نمی‌شد.

در این نگاه گسترده‌تر، «هوش» دیگر فقط به‌معنای توانایی حل مسئله یا استدلال ریاضی نیست، بلکه ابعاد گوناگونی دارد. در ادامه، با چهار نوع هوش کلیدی آشنا می‌شویم که هر کدام سهم مهمی در موفقیت، تاب‌آوری و رضایت از زندگی دارند: IQ ،EQ ،AQ و SQ

مطلب مرتبط: هدف روانشناسی چیست؟

IQ یا ضریب هوشی

IQ یکی از انواع هوش در روانشناسی و همان چیزی است که بیشتر ما در مدرسه یا آزمون‌های استعدادسنجی با آن آشنا شدیم. این شاخص، توانایی فرد را در استدلال منطقی، حل مسئله، تفکر تحلیلی و مهارت‌های شناختی ارزیابی می‌کند.

داشتن IQ بالا می‌تواند در موفقیت تحصیلی و حل مسائل علمی کمکمان کند، اما به‌تنهایی تضمینی برای موفقیت یا رضایت از زندگی نیست.

EQ یا هوش هیجانی

یکی دیگر از انواع هوش در مدل چهارگانه، هوش هیجانی است که مفهومی نسبتاً جدید در روانشناسی است که توجه را به هیجانات، روابط انسانی و تنظیم احساسات معطوف می‌کند. برخلاف IQ، این هوش کمتر با منطق سر و کار دارد؛ درک، تنظیم و مدیریت هیجانات مواردی هستند که این مفهوم دربردارندۀ آن‌هاست.

افرادی با EQ بالا معمولاً در تعاملات اجتماعی، کنترل استرس، همدلی و تصمیم‌گیری‌های انسانی‌تر عملکرد بهتری دارند.

برای سنجش EQ، یکی از ابزارهای معروف، پرسش‌نامۀ بار-آن (EQ-i) است که با ۱۳۳ گویه، ابعاد مختلف این هوش را می‌سنجد. این ابزار در زمینه‌هایی مثل مشاوره، منابع انسانی و آموزش کاربرد زیادی دارد.

بیشتر بخوانید: هوش هیجانی چیست و چه کاربردی دارد؟

AQ یا هوش تاب‌آوری

AQ مخفف Adversity Quotient است؛ یعنی توانایی فرد در برخورد با مشکلات و عبور از سختی‌ها. این مفهوم را دکتر پاول استولتز مطرح کرد و گفت: موفقیت در زندگی، فقط به IQ و EQ وابسته نیست، بلکه به میزان تاب‌آوری ما در برابر چالش‌ها هم بستگی دارد.

مدل AQ بر‌اساس چهار مؤلفه اصلی طراحی شده که با واژۀ CORE شناخته می‌شوند:

• Control (کنترل): چقدر احساس می‌کنی می‌تونی شرایط سخت رو تغییر بدی؟

• Ownership (مالکیت): تا چه حد مسئولیت حل مشکل رو به‌عهده می‌گیری؟

• Reach (گسترۀ تأثیر): آیا فکر می‌کنی این مشکل روی کل زندگیت اثر می‌ذاره؟

• Endurance (ماندگاری): چقدر فکر می‌کنی این شرایط ادامه‌دار خواهد بود؟

ابزاری که برای سنجش AQ به کار می‌رود، پروفایل واکنش به سختی (ARP) نام دارد و می‌تواند افراد را در یکی از این سه گروه جای دهد:

• رهاکنندگان (Quitters): سریع عقب‌نشینی می‌کنند.

• اردو زنندگان (Campers): در یک نقطه می‌مانند و پیشرفتی ندارند.

• صعودکنندگان (Climbers): با سختی‌ها می‌جنگند و رشد می‌کنند.

مقاله پبشنهادی: تاب آوری روانی

SQ یا هوش معنوی

نوع هوش دیگری که در مدل چهارگانه وجود دارد، SQ یا Spiritual Quotient است که تازه‌ترین بعد از ابعاد شناخته‌شدۀ انواع هوش می‌باشد و به درک معنا، هدف، ارزش‌ها و ارتباط عمیق‌تر با خود و جهان اطراف مربوط می‌شود. این نوع هوش در روانشناسی به فرد کمک می‌کند تا با رویکردی اخلاقی، آرام و انسانی‌تر، از موقعیت‌های دشوار عبور کند.

افرادی با SQ بالا معمولاً از خودآگاهی، همدلی، انعطاف‌پذیری ذهنی و میل به رشد شخصی برخوردارند. برای سنجش SQ، یکی از ابزارهای معتبر، پرسش‌نامۀ Badi SQ است که شامل ۴۲ گویه در چهار بُعد زیر است:

1. تفکر و باورهای کلی
   
2. توانایی مقابله با مشکلات
   
3. پرداختن به فضائل اخلاق
   
4. خودآگاهی و عشق

این پرسش‌نامه کمک می‌کند تا درک دقیق‌تری از ظرفیت‌های معنوی و انسانی فرد به‌دست آید و کاربرد آن در حوزه‌هایی مانند روان‌درمانی، آموزش، توسعه فردی و حتی مدیریت زندگی معنوی بسیار گسترده است

ترکیب این چهار نوع هوش، می‌تواند زندگی ما را نه‌فقط موفق‌تر، بلکه عمیق‌تر، انسانی‌تر و معنادارتر کند. در یک تعبیر جالب گفته‌اند: IQ می‌پرسد «چی؟»، EQ می‌پرسد «چطور؟»، SQ دنبال «چرا؟» می‌گردد و AQ راه‌ و رسم «ادامه دادن» را نشان می‌دهد.

پس اگر تاکنون فقط به فکر بالا بردن IQ بوده‌اید، شاید وقت آن رسیده که نگاهی هم به EQ، AQ و SQ بیندازید. هرکدام از این ابعاد هوش، تکه‌ای از پازل «خودِ کامل‌تر» شما هستند.

حال در ادامه برای این‌که بدانید دیگر انواع هوش چیست، با دو نظریه‌پرداز شاخص هوش و تقسیم‌بندیشان برای این موضوع که چند نوع هوش داریم؟ آشنا شوید.

مقالۀ پیشنهادی: نظریه‌های یادگیری شناختی؛ گره‌گشای امر تدریس

آشنایی و بررسی نظریه هوش چندگانه گاردنر

«هاوارد گاردنر»، روانشناس آمریکایی و استاد دانشگاه هاروارد است. انواع هوش از نظر گاردنر به هشت دسته تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. زبانی-کلامی
2. موسیقیایی
3. منطقی-ریاضی
4. تصویری-فضایی
5. بدنی-جنبشی
6. طبیعت‌گرایانه
7. میان‌فردی (درک دیگران)
8. درون‌فردی (درک خود)

از این اسم‌ها می‌توانید حدس بزنید که منظور گاردنر از انواع هوش و کاربردهای آن، چیست؟ جدول انواع هوش گاردنر که در ادامه می‌آید، اطلاعات کلیدی و مختصری دربارۀ هرکدام از نوع هوش ها و شغل‌های مناسب با هر نوع هوشی را دراختیارتان می‌گذارد.

در ادامه با یکی دیگر از مهم‌ترین نظریه‌ها دربارۀ انواع هوش ها آشنا می‌شویم.

مطالب مرتبط: معروف ترین پرسشنامه های روانشناسی چیست؟

بررسی نظریه هوش سه‌ گانه رابرت استرنبرگ

«رابرت استرنبرگ»، روان‌سنج و روانشناس آمریکایی، یکی دیگر از نظریه‌پردازان کله‌گندۀ هوش است که می‌گوید آن‌چه به‌عنوان هوش می‌شناسیم، درواقع مجموعه‌ای از مهارت‌های تفکر و یادگیری است که در حل مسائل به‌کار می‌رود و انواع هوش را سه‌ جزء می‌داند.

برویم ببینیم حرف حساب آقای استرنبرگ دربارۀ انواع هوش چیست و با نظریۀ هوش سه‌بخشی‌اش چه می‌خواهد به ما بگوید.

اسامی سایر نظریه‌های هوش:

• کتل
• وکسلر
• گیلفورد
• ریون
• بوناردل
• و…

مقالۀ پیشنهادی: حقایقی دربارۀ مغز زنان و مردان که نمی‌دانید!

من چه نوع هوشی دارم؟

هوش فقط یک عدد یا نمره در کارنامه نیست. در واقع، نمی‌توان گفت تنها یک نوع هوش وجود دارد که همه باید آن را داشته باشند. طبق نظریه هوش‌های چندگانۀ گاردنر، هر فرد ترکیب منحصربه‌فردی از چند نوع هوش مختلف دارد؛ مانند هوش زبانی، منطقی-ریاضی، موسیقیایی، فضایی، بدنی-جنبشی، بین‌فردی، درون‌فردی و طبیعت‌گرا.

از طرف دیگر، رابرت استرنبرگ نظریه‌ای به نام نظریه سه‌گانۀ هوش مطرح کرده است که معتقد است هوش افراد از سه بُعد تشکیل شده است: تحلیلی، خلاقانه و عملی.

نظریات آقایان گاردنر و استرنبرگ درباره انواع هوش را بگذارید کنار هم. کمی هم به عملکردتان در موقعیت‌های مختلف، توانایی‌ها و مهارت‌‎هایتان فکر کنید.

حالا احتمالا راحت‌تر می‌توانید به سوال «من چه نوع هوشی دارم؟» پاسخ بدهید. خب این جواب، دقیقا کجای زندگی به‌کار می‌آید؟ کاربرد هوش در زندگی روزمره چیست؟

اگر تا این‌جای مطلب را با دقت و حوصله خوانده‌باشید، حتما می‌دانید که شناسایی ابعاد و انواع مختلف هوش، فقط یک سرگرمی نیست. بلکه ابزاری مؤثر برای انتخاب مسیر مناسب در زندگی است؛ چه در انتخاب رشته تحصیلی، چه مسیر شغلی، یا حتی در تصمیم‌گیری‌های سبک زندگی.

کسی که بداند در چه زمینه‌ای توانمندی بیشتری دارد، انتخاب‌های آگاهانه‌تری انجام می‌دهد. وسط راه پشیمان نمی‌شود، احساس ناتوانی نمی‌کند و با اضطراب و دلسردی مجبور به تغییر مسیر نخواهد شد.

از این گذشته، کسانی که به‌طور تخصصی در راهنمایی کردن دیگران مشغول‌به‌کارند هم کمتر اشتباه می‌کنند.

 مثلا مشاورهای تحصیلی که عادت دارند معدل بالا را به موفقیت در رشته‌های فنی و مهندسی ربط بدهند و همۀ بچه‌درس‌خوان‌ها را بفرستند سمت رشتۀ ریاضی، متوجه می‌شوند که نمرۀ درسی و عملکرد منطقی و تحلیلی، لزوما ربطی به هم ندارند.

خانواده‌ها هم درک خواهندکرد که از بچه‌ای که هوش موسیقیایی دارد، یک دندانپزشک حاذق و راضی از زندگی، درنمی‌آید. خلاصه که تلاش چندین و چندسالۀ روانشناسان برای پاسخ دادن به سوال «هوش چیست؟» هدفی روشن دارد: کمک به افراد برای شناخت بهتر خودشان و انتخاب مسیری که با توانایی‌های واقعی آن‌ها سازگار است.

مقالۀ پیشنهادی: خودپنداره چیست و چه تأثیری بر زندگی ما می‌گذارد؟

شناسایی ابعاد هوش

شناسایی ابعاد مختلف هوش و کاربرد هایشان، به انتخاب رشتۀ تحصیلی محدود نمی‌شود. در دنیای حرفه‌ و کسب‌وکار، بُرد با آن‌هایی است که افراد را در موقعیت‌های شغلی مناسب خودشان قرار می‌دهند.

فرض کنید یک مجموعۀ بزرگ، می‌خواهد یک مدیر استخدام کند. معیار انتخاب، چه می‌تواند باشد؟ کسی که مدرک دانشگاهی بهتری دارد؟ یا کسی که هوش میان‌فردی یا هوش هیجانی بالاتری دارد؟ خب شما جواب را می‌دانید.

شناختن هوش انواع آن و کاربرد هایش، علاوه‌بر این‌ها، به ارتباط خوب و موثر ما با خودمان هم کمک می‌کند.

وقتی بدانیم انواع هوش مختلفی وجود دارد و قرار نیست تمام افراد در همۀ ابعاد هوش عملکرد عالی داشته‌باشند، بهتر می‌توانیم با نقاط ضعفمان کنار بیاییم.

کسی که طبیعت‌گرد خوبی است، خودش را بابت کم‌وکاستی‌هایش در ارتباط کلامی سرزنش نمی‌کند. کسی که خورۀ ریاضیات است، از مهارت نداشتن در تعاملات بین‌فردی خجالت نمی‌کشد.

به‌علاوه انواع هوش به ما یاد می‌دهد که برچسب باهوش و کم‌هوش زدن به دیگران، صرفا براساس توانایی یا ناتوانیشان در یک حوزۀ خاص، چقدر بی‌معنی و حتی گاهی خطرناک و آسیب‌زاست.

 کم نیستند بچه‌هایی که در مدرسه به‌خاطر نمرۀ پایین در درس‌های حفظی یا ریاضیات، تنبل و کم‌هوش نامیده می‌شوند؛ این برچسب‌ها را باور می‌کنند و با استعدادهای کشف و شکوفا نشده، خودشان را محکوم به شکست می‌دانند.

مقالۀ پیشنهادی: خطاهای شناختی؛ معرفی اشتباهات ذهنی مؤثر بر رفتار

تصورات اشتباه درباره هوش را کنار بگذاریم!

شما الان انواع هوش انسان را می‌شناسید. از کاربردهای هوش در زندگی روزمره و تصمیمات مهم هم خبر دارید. اما برای این‌که فهم درست و کاملی از این مفهوم داشته‌باشید، لازم است با تصورات اشتباه رایج دربارۀ هوش هم آشنا باشید.

آزمون‌های هوش معیار خوبی برای سنجش افراد هستند؟

آزمون‌های مختلف سنجش انواع هوش که بهرۀ هوشی را اندازه می‌گیرند یا به عبارتی دیگر تست های هوش، درواقع معمولا فقط بعد منطقی، تحلیلی و فضایی هوش را می‌سنجند و لزوما نمی‌توانند معیاری برای هدایت افراد باشند. سن، فرهنگ و نحوۀ تفسیر این آزمون‌ها می‌تواند بر نتیجه تأثیر بگذارد.

بهره هوشی در تمام طول عمر ثابت می‌ماند؟

پیش‌تر تصور می‌شد که هوش، یک توانایی ارثی غیرقابل تغییر است اما حالا روانشناسی بر این باور است که آموزش و فراهم کردن موقعیت‌های یادگیری، بر تقویت ابعاد مختلف هوش تأثیر می‌گذارد.

به‌علاوه نتایج تحقیقات نشان داده‌است بهرۀ انواع هوشی در جوامع انسانی درطول زمان می‌تواند افزایش پیدا کند.

هوش بالا تضمین‌کننده موفقیت است؟

هوش، یکی از فاکتورهای تأثیرگذار در موفقیت است اما تضمین‌کنندۀ آن نیست. تلاش، پشتکار و علاقه، سهم زیادی در به موفقیت رسیدن افراد دارند.

مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی: کدام گرایش روانشناسی برای من بهتر است؟

سخن پایانی

در پایان وقتش رسیده است تا برای همیشه با نگاه سنتی و تک‌بعدی به مفهوم هوش خداحافظی کنیم! دوران تکیه صرف به نمره IQ و دسته‌بندی آدم‌ها به باهوش یا کم‌هوش گذشته است.

روانشناسی امروز به‌خوبی روشن کرده که هوش پدیده‌ای چندبعدی و پیچیده ا‌ست؛ از توانایی‌های زبانی و منطقی گرفته تا هوش بدنی، فضایی، درون‌فردی و میان‌فردی که در نظریۀ هوش چندگانه گاردنر معرفی شده، و همین‌طور مفاهیمی مثل هوش هیجانی (EQ)، هوش تاب‌آوری (AQ) و هوش معنوی (SQ) که هرکدام نقش مهمی در زندگی روزمرۀ ما دارند.

شناخت این طیف گسترده از هوش‌ها صرفاً یک بحث نظری نیست؛ بلکه ابزاری قدرتمند برای خودشناسی و رشد شخصی است.

همچنین نیاز است تا این نکته را یادآوری کنیم که هیچ اثباتی دال بر کم‌هوش و یا باهوش بودن افراد وجود ندارد و آزمون‌هایی که تاکنون به دست بشر اختراع شده‌اند تنها قادر به ارزیابی بخشی از هوش انسان‌ها هستند.

پس معیار سنجش خود را این آزمون ها قرار ندهید و بدانید که شما تا این زمان هوشمندترین آفریده خدا بر روی زمین هستید.

منابع

 برای نوشتن این مقاله از کتاب «روانشناسی پرورشی نوین؛ روانشناسی یادگیری و آموزش»؛ نوشتۀ دکتر «علی‌اکبر سیف» کمک گرفته شده‌است. 

سوالات متداول