تاب آوری روانی چیست؟

تاب‌ آوری روانی، توانایی ذهنی و عاطفی فرد برای مقابله مؤثر با فشارها، چالش‌ها و بحران‌های زندگی است. این مهارت به فرد کمک می‌کند در برابر مشکلات دچار فروپاشی نشود، بلکه با حفظ تعادل روانی، از شرایط سخت عبور کرده و حتی گاهی قوی‌تر از قبل ظاهر شود.

به‌عبارتی دیگر، در پاسخ به سوال تاب آوری چیست؟ می‌توان گفت تاب‌آوری روانی همان ظرفیت درونی برای خم شدن بدون شکستن است؛ توان ماندن و برخاستن در برابر ضربه‌های ناگهانی زندگی.

دو نفر در یک ماشین دچار تصادف نسبتا شدیدی می‌شوند. یکی از آن‌ها بعد از این حادثه، به‌دلیل ترس شدیدی که پیدا کرده‌است، تصمیم می‌گیرد دیگر هرگز سوار هیچ ماشینی نشود و زندگی‌اش دچار مشکل می‌شود. دیگری بعد از بهبود جزئی زخم‌هایش، برای حمل‌ونقل مجددا از ماشین سواری استفاده می‌کند.

حتما شما هم شاهد مسائل این چنینی بوده‌اید که دونفر، اتفاق مشابهی را تجربه کرده‌اند ولی یکی دچار مشکلات بیشتری نسبت به دیگری شده‌است. حتی ممکن است رخ دادن مسئله‌ای جزئی باعث از پای درآمدن فردی بشود ولی دیگری با تجربه‌ رخدادی بزرگ‌تر هم دچار مشکل خاصی نشود. چرا و چطور چنین اتفاقی ممکن است؟ در این مقاله سعی می‌کنیم به کلید این ماجرا، یعنی تاب آوری روانی بپردازیم.

مهارت تاب ­آوری روانی چیست؟

افرادی که حتی در بدترین شرایط مثل فقر، جنگ، خشونت خانوادگی و دیگر مسائل، عملکرد روانی خوبی دارند، به این مهارت مجهزند. این افراد با چنین شرایطی خوب سازگار می‌شوند، چراکه resilience یا انعطاف‌پذیری و تاب آوری دارند.

یعنی توانایی این را دارند که در مقابل شرایط نامساعد مقاومت کنند و بر آن‌ها فائق شوند. بنابراین تاب اوری روانی درواقع توانایی‌ای است که به فرد کمک می‌کند در مواجهه با طوفان‌های زندگی، دچار تلاطم بشود اما نشکند؛ نوعی ظرفیت روانی که به مقاومت دربرابر استرس‌ها و رخدادهای بزرگ زندگی کمک می‌کند.

بنابراین تاب آوری در شرایط سخت، معنا می‌دهد و نوعی مفهوم روان‌شناختی است که توضیح می‌دهد که افراد چطور با موقعیت‌های غیرمنتظره کنار می‌آیند.

تاب آوری چی هست و چی نیست؟

برخی پس از خواندن تعریف تاب آوری روانی ممکن است دچار سوءتفاهم شوند و تصور کنند افرادی که تاب آوری روانی دارند، درواقع زندگی‌ بدون استرس و دردی دارند یا زمانی که دچار مصیبت و اتفاق‌های فاجعه‌آمیز می‌شوند، استرس خاصی را تجربه نمی‌کنند و حتی نباید ناراحت شوند.

تاب آوری هیچ‌کدام از این مفروضه‌ها نیست. بلکه این افراد هم زندگی عادی سرشار از استرس‌های روزمره و اتفاقات ناخوشایند بزرگ و کوچک را پشت سر می‌گذارند.

مسئله، در زندگی دائما وجود دارد و در تاب آوری روانی، نحوۀ برخورد با مسئله است که حائز اهمیت می‌شود. فرد دارای تاب اوری روانی معمولا در مواجهه با مشکلات انعطاف‌پذیری زیادی دارد، خود را نمی‌بازد و با ظرفیت روانی بالایی که دارد می‌تواند مشکلات را در خود حل کند، نه که در مشکلاتش حل شود.

افراد تاب آور تمام وجود خود را صرفا تقلیل نمی‌دهند به همان مشکلی که دارند، بلکه با استفاده از راهبردهای مقابله‌ای سالم برای مقابله با مشکلاتشان استفاده می‌کنند تا قدرت و رشد خود را تقویت کنند.

مطلب مرتبط: خودپنداره چیست؟

تاریخچه و ریشه تاب آوری روانی

تاریخچۀ تاب آوری روانی به کودکانی که دارای والدین مبتلا به اسکیزوفرنی بودند، برمی‌گردد. این کودکان هم به لحاظ ژنتیک و هم به لحاظ تربیت و محیطی کاملا دارای عوامل خطر مختلف و درمعرض ابتلا به اسکیزوفرنی بودند اما اکثر این کودکان نه‌تنها به اسکیزوفرنی مبتلا نمی‌شدند که عملکرد روانی خوبی هم داشتند که این نشان دهنده تاب آوری روانی است.

این مسئله برای پژوهشگران ایجاد سوال کرد که چطور با این‌که آن‌ها درمعرض چندین عامل خطر برای اسکیزوفرنی قرار دارند اما باز هم سالم می‌مانند و پیشرفت می‌کنند. مفهوم تاب آوری درواقع از تحقیق و پژوهش پیرامون همین موضوع مشخص و معرفی شد.

مطلب مرتبط: هرآنچه باید از تاریخچه روانشناسی بدانید!

کاربرد تاب آوری روانی چیست؟

نمود تاب آوری روانی در زندگی این است که افراد در سرپایینی‌های زندگی هم می‌توانند به‌خوبی ادامه دهند. از نتایج مختلف مهارت تاب اوری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛

• رشد و ارتقاء توانمندی فرد؛ به‌دلیل استفاده از راهکار مقابله‌ای سالم و مواجهۀ مستقیم با مشکلات.
• افزایش احساس هویت و کارآمدی فرد؛ هرمشکلی که فرد حل می‌کند، به احساس کفایت و توانمندی او می‌افزاید.
• توانایی تصمیم‌گیری، هدف‌گذاری و باور به آینده؛ بعد از باور به مهارت حل مشکلات خودش، می‌تواند به آینده هم امیدوار باشد و هدف‌گذاری کند.
• قراردادن نیازهای اولیۀ انسانی خود برای مهربانی، ارتباط با دیگران، چالش و ایجاد معنا در شرایط سخت به‌عنوان کانون توجه هرگونه مداخلۀ پیشگیرانه، آموزشی و رشد فردی.
• از بروز مشکلات روانی جلوگیری می‌کند و افراد را از بروز اثرات روانی رویدادهای مشکل‌زا در امان نگه می‌دارد.

نهایتا اهمیت تاب آوری روانی با اطمینان ‌دادن به توانایی‌های فرد برای غلبه بر تنش، دادن توانایی‌های مقابله‌ای، حرمت خود، ثبات عاطفی و ویژگی‌های فردی که حمایت اجتماعی از طرف دیگران را افزایش می‌دهد، مشخص می‌شود.

تاب آوری، همچنین سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار و همچنین ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی را افزایش می‌دهد.

مطالب مرتبط: تکنیک های آرام سازی ذهن در روانشناسی

بررسی مؤلفه‌های تاب‌آوری روانی و روش سنجش آن‌ها

سنجش تاب‌آوری روانی، نقش کلیدی در درک نحوۀ مواجهۀ افراد با استرس و شرایط دشوار ایفا می‌کند. در این زمینه، ابزارها و مقیاس‌های متعددی برای ارزیابی مؤلفه‌های مختلف تاب‌آوری روانی طراحی شده‌اند. در ادامه، نگاهی به برخی از مؤلفه‌های اساسی و ابزارهای مرتبط با سنجش آن‌ها خواهیم داشت:

1. خودکارآمدی

خودکارآمدی، به باور فرد نسبت به توانایی خود در مدیریت موفق موقعیت‌های چالش‌برانگیز اشاره دارد. این مؤلفه یکی از پایه‌های مهم در سازوکارهای مهارت تاب‌ آوری روانی به‌شمار می‌رود.

«پرسش‌نامۀ نگرش‌های مثبت روان‌شناختی» (IPPA) یکی از ابزارهای رایج در این حوزه است که میزان اطمینان افراد به توانمندی‌هایشان در مقابله با مشکلات را می‌سنجد. این سنجش، تصویری از نگرش فرد نسبت به توانایی‌های درونی‌اش ارائه می‌دهد و در تحلیل ظرفیت تاب‌آوری نقش بسزایی دارد.

بیشتر بخوانید: معروف ترین پرسشنامه های روانشناسی چیست؟

2. معناداری تجربیات

یکی از مؤلفه‌های اساسی تاب‌آوری روان‌شناختی، معنادار بودن تجربیات و زندگی فرد است. توانایی افراد در یافتن معنا در موقعیت‌های دشوار، نه‌تنها به آن‌ها کمک می‌کند تا با بحران‌ها بهتر کنار بیایند، بلکه می‌تواند منجر به رشد شخصی، احساس هدفمندی و افزایش بهزیستی روانی شود.

برای سنجش این مؤلفه، پرسش‌نامه معنا در زندگی (Meaning in Life Questionnaire – MLQ) طراحی شده که به بررسی میزان معنا و تلاش برای یافتن معنا در زندگی افراد می‌پردازد. این ابزار معتبر، ابزاری کاربردی برای ارزیابی نقش معنا در تاب‌آوری فردی به شمار می‌رود.

3. حمایت اجتماعی

وجود یک شبکه حمایتی قوی نقش بسیار مهمی در تاب‌آوری روان‌شناختی دارد. حمایت اجتماعی می‌تواند به افراد کمک کند تا در مواجهه با استرس و ناملایمات، احساس پشتیبانی، همدلی و تعلق داشته باشند. این حمایت از منابعی مانند خانواده، دوستان یا افراد مهم زندگی فراهم می‌شود.

برای سنجش این مؤلفه تاب آوری روانی، ابزارهایی مانند مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی ادراک‌شده (Multidimensional Scale of Perceived Social Support – MSPSS) استفاده می‌شود که کیفیت و کمیت روابط حمایتی فرد را ارزیابی می‌کنند.

4. تنظیم هیجانی

توانایی مدیریت مؤثر هیجانات یکی از مؤلفه‌های کلیدی تاب‌آوری روان‌شناختی است. افرادی که در تنظیم هیجانات خود مهارت دارند، در مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا و دشوار عملکرد بهتری نشان می‌دهند، آرام‌تر می‌مانند و تصمیم‌های سنجیده‌تری می‌گیرند.

این مهارت به حفظ تعادل روانی و بازگشت سریع‌تر به حالت عادی پس از بحران کمک می‌کند. برای ارزیابی این توانایی، مقیاس پردازش هیجانی (Emotional Processing Scale – EPS) طراحی شده که سبک‌ها و کاستی‌های مرتبط با نحوۀ پردازش هیجان‌ها را اندازه‌گیری می‌کند.

مطلب مرتبط: تعریف هوش هیجانی

چگونه می‌توان مهارت تاب آوری روانی را تقویت کرد؟

مهم است بدانیم که بیشتر توانمندی‌های موجود در دنیای کنونی، بیشتر از این‌که ذاتی باشند و برخی از بدو تولد دارای آن‌ها باشند و بعضی دیگر تا ابد محروم بمانند، مهارت‌هایی هستند که با تمرین و مداومت قابل اکتساب و بهبود هستند.

تاب آوری روانی هم یکی از این مهارت‌های قابل اکتساب و تقویت است. مهارت تاب آوری، ارتباط نزدیکی با عوامل «محافظت» دارد و با استفاده از این عوامل و روش‌های مختلف، می‌توان تاب‌آوری روانی را افزایش داد.

از عوامل کمک‌کننده و باعث تقویت مهارت تاب اوری روانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛

• ایجاد و بهبود روابط بین‌فردی

مهارت ارتباطی قوی، روابط بین‌فردی صمیمانه و وجود شبکۀ حمایتی خانوادگی، از عوامل محافظتی هستند که می‌توانند تاب آوری فرد را هنگام مواجهه با مشکلات بهبود بخشند و از اثرات منفی مشکل برای فرد بکاهند.

از نشانه‌های تاب آوری روانی می‌توان به شبکۀ اجتماعی قوی و صمیمی اشاره کرد.

• تغییر طرز نگاه به مشکل

می‌دانیم که مشکلات بخش جدانشدنی از زندگی هستند، پس بهتر است به مشکلات به عنوان مسائل مزاحم و تغییرناپذیری که مخل زندگی هستند، برطرف نمی‌شوند و ما را ناتوان و بدبخت می‌کنند، نگاه نکنیم.

بلکه بهتر است دیدی خوش‌بینانه داشته‌باشیم و مشکلات را چالش‌های قابل‌حلی بدانیم که به افزایش توانمندی و احساس کفایت در ما منجر می‌شوند.

درواقع هر مشکل، فرصتی است که برای رشد و ارتقاء ما به‌وجود می‌آید. بنابراین از دیگر ویژگی افراد تاب‌آور یا انعطاف پذیر می‌توان به داشتن نگرشِ گرایشی به حل مشکلات، اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: کاربرد روانشناسی در زندگی روزمره

• استفاده از روش‌های سازگارانۀ حل مسئله

زمانی که مشکلی پیش می‌آید و راهکار شما اجتناب از مسئله یا استفاده از روش‌های ناسازگارانه‌ای است که باعث پیچیده‌تر شدن مشکل، تعجبی ندارد که هنگام بروز بحران‌ها،‌به جای تاب آوری، احساس شکست به شما دست بدهد.

بنابراین افزایش مهارت حل مسئله بسیار ضروری و لازم است. هنگام مشکلات، آن‌ها را مشخصا تعریف و به کوچک‌ترین قسمت ممکن تقسیم کنید. سپس دربارۀ راه‌حل‌های ممکن برای هرکدام، ایده‌پردازی و بهترین راه را انتخاب کنید. درنهایت راهکار منتخب خود را عملی کنید.

• داشتن هدف مشخص

یکی دیگر از روش‌های تقویت تا‌ب‌آوری روانی، دارا بودن هدفی مشخص است. اگر در زندگی هدف مشخصی داشته باشید، به احتمال بیشتری با رخ دادن اتفاقات مختلف منحرف نمی‌شوید و جا نمی‌زنید. هدف شما باید عینی، قابل اندازه‌گیری، قابل دست‌یابی، واقع‌گرایانه و دارای محدودیت زمانی باشد.

• نگرش مثبت به خود

اگر تصور شما از خود فردی ضعیف و ناتوان باشد که اعتمادبه‌نفس کافی یا مهارت‌های لازم را ندارد، با احتمال بیشتری حین رخ دادن مشکلات زندگی، می‌شکنید. نگرشتان را با ایجاد تغییر در مسائل کوچک و تلاش برای کسب مهارت‌های جدید، تغییر بدهید.

از تراپیست کمک بگیرید. کمک گرفتن از تراپیست یا دیگران و توانایی صحبت دربارۀ مشکلات و سختی‌ها، خودش یکی از عوامل افزایش تاب آوری می‌شود.

• خودمراقبتی

از عوامل دیگر تقویت ویژگی تاب آوری روانی، خودمراقبتی است. مهم است که علاوه‌بر نگرش مثبت به خود و دوست‌داشتن خود، از خودتان چه به‌طور جسمی و چه روانی نیز مراقبت کنید. هنگام سختی‌ها به خودتان حق بدهید و اجازه بدهید که تمام هیجانات و عواطف مختلف خود را تجربه کنید.

تا زمانی که برای خودتان آدم امنی باشید که اجازۀ بروز به خودش می‌دهد، انعطاف‌پذیری و قدرتتان را برای نشکستن حفظ می‌کنید. اگر مانند اتفاق بیرونی به فشار آوردن به خودتان ادامه دهید، احتمال فروپاشی شما بیشتر می‌شود.

مطلب مرتبط: خودمراقبتی چیست و چرا رعایت آن ضروری است؟

مراحل پرورش تاب آوری روانی چیست؟

حال مراحل تقویت تاب آوری روانی به صورت زیر شرح داده می‌شوند:

تقویت تاب‌آوری روان‌شناختی فرآیندی چندمرحله‌ای و پویاست که توانایی فرد را در مواجهه مؤثر با فشارهای روانی و بحران‌های زندگی افزایش می‌دهد. مهم است بدانیم که بیشتر توانمندی‌های موجود در دنیای کنونی، بیشتر از این‌که ذاتی باشند و برخی از بدو تولد دارای آن‌ها باشند و بعضی دیگر تا ابد محروم بمانند، مهارت‌هایی هستند که با تمرین و مداومت قابل اکتساب و بهبود هستند.

• خودآگاهی؛ نقطۀ آغاز تاب‌آوری

نخستین گام در مسیر تقویت تاب‌آوری روانی، پرورش خودآگاهی است. یعنی فرد بتواند احساسات، افکار و واکنش‌های خود را در مواجهه با موقعیت‌های تنش‌زا به‌درستی شناسایی کند.

این شناخت به افراد کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری ناکارآمد خود را بازشناسند و اصلاح کنند. خودآگاهی، پایه‌ای ضروری برای رشد روانی و برخورد آگاهانه با چالش‌ها محسوب می‌شود.

محصول مرتبط: چگونه تاب آور شویم

• پرورش مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر

پس از رسیدن به درک روشن‌تری از خود، در مرحله بعدی پرورش و تقویت مهارت تاب آوری نوبت به یادگیری و تمرین مهارت‌هایی می‌رسد که فرد را در مدیریت فشارهای روانی یاری می‌دهد.

تکنیک‌هایی مانند ذهن‌آگاهی (Mindfulness)، مدیتیشن، تنفس عمیق و تمرین‌های آرام‌سازی از جمله روش‌های مؤثر در کاهش استرس و افزایش پاسخ‌های سازنده به موقعیت‌های دشوار هستند.

یکی دیگر از روش‌های تقویت تا‌ب‌آوری روانی، دارا بودن هدفی مشخص است. اگر در زندگی هدف مشخصی داشته باشید، با رخ دادن اتفاقات مختلف منحرف نمی‌شوید و جا نمی‌زنید. هدف شما باید عینی، قابل اندازه‌گیری، قابل دست‌یابی، واقع‌گرایانه و دارای محدودیت زمانی باشد.

• تقویت شبکه‌های حمایت اجتماعی

برقراری و حفظ روابط حمایتی با خانواده، دوستان یا گروه‌های اجتماعی از دیگر ارکان اساسی تاب‌آوری روانی است. این شبکه‌ها می‌توانند در زمان بحران، پشتوانۀ عاطفی و حتی کمک‌های عملی ارائه دهند. احساس تعلق و مورد حمایت بودن، نقش مهمی در کاهش احساس تنهایی و تقویت توان روانی و تاب آوری روانی فرد ایفا می‌کند.

• تمرین تاب‌آوری روانی در بستر زندگی واقعی

به‌کارگیری مهارت‌های مقابله‌ای و بهره‌گیری از منابع حمایتی در موقعیت‌های واقعی زندگی، نقشی کلیدی در تثبیت و تقویت مهارت تاب‌ آوری روانی دارد. زمانی که فرد بتواند در دل بحران‌ها، آنچه را که آموخته به کار بندد، اعتمادبه‌نفس و خودکارآمدی‌اش افزایش می‌یابد.

محصول مرتبط: 101 روش مبتنی بر توجه آگاهی برای افزایش تاب آوری

این تمرین عملی به او می‌آموزد که چگونه با آرامش و انعطاف‌پذیری با عوامل استرس‌زا روبه‌رو شود. در نتیجه، فرد به‌تدریج دیدگاهی تاب‌ آورانه نسبت به زندگی پیدا می‌کند؛ دیدگاهی که چالش‌ها را نه به‌عنوان تهدید، بلکه به‌عنوان فرصت‌هایی برای رشد و یادگیری می‌بیند.

• بازنگری و رشد مداوم

تاب‌آوری روانی، مهارتی ایستا نیست، بلکه نیازمند ارزیابی مستمر و انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات است. افراد باید به‌صورت منظم به بازبینی راهکارهای مقابله‌ای و منابع حمایتی خود بپردازند و در صورت لزوم، آن‌ها را به‌روزرسانی کنند. این روند تطبیقی، توانایی فرد را برای مواجهه با چالش‌های آینده حفظ و تقویت می‌کند.

معرفی انواع تاب آوری

از انواع مختلف تاب آوری می‌توان اشاره کرد به؛

• تاب آوری فیزیکی

یعنی چگونگی مواجهه‌ی بدن با تغییرات، توانایی مقاومت و بهبود آن نسبت به بیمار‌ی‌ها و توانایی کنترل نیازهای فیزیکی. درواقع تاب آوری فیزیکی، میزان ظرفیت جسمی و توان بدنی را نشان می‌دهد.

• تاب آوری ذهنی

توانایی فرد در سازگاری با بی‌ثباتی‌ها و انعطاف‌پذیری‌ها در تغییرات. فردی به‌لحاظ ذهنی تاب‌آور است که در موقعیت‌های چالش‌برانگیز، از مهارت‌های سازگار حل مسئله، استفاده می‌کند.

به‌دنبال یافتن راه‌های جایگزین و خلاقانه است و انعطاف‌پذیری بالایی نشان می‌دهد.

• تاب آوری هیجانی و عاطفی

به‌معنی توانایی مدیریت احساسات در شرایط بحرانی و استرس‌زا، آگاهی به واکنش‌های عاطفی و توانایی خودآرامی. این تاب آوری نشان می‌دهد که فرد چگونه با هیجانات منفی خود روبه‌رو می‌شود و آن‌ها را می‌پذیرد.

• تاب آوری اجتماعی

توانایی اجتماعات و گروه‌ها در بهبودیافتن در موقعیت‌های دشوار. این نوع تاب آوری روانی به چگونگی ارتباط ما با دیگران، حمایت از افراد صمیمی در شرایط سخت و دریافت پشتیبانی و همدلی از آن‌ها در موقعیت‌های حساس خودمان اشاره می‌کند.

کتاب مرتبط: افزایش تاب آوری در پیچ های نفس گیر زندگی

تاب‌ آوری روانشناختی در ارتباط با اختلالات و بیماری‌های روانی

تاب‌ آوری روانشناختی امروزه به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های بنیادین روان‌زیست‌شناختی در واکنش انسان به استرس، تروما و ناملایمات زندگی مورد توجه فزاینده قرار گرفته است. برخلاف تلقی سنتی از تاب‌آوری به‌مثابۀ ویژگی‌ای ایستا و ذاتی، درک معاصر آن را ظرفیتی پویا، انعطاف‌پذیر و قابل تغییر می‌داند که تحت تأثیر متقابل عوامل زیستی، روانشناختی و محیطی شکل می‌گیرد.

در بافت اختلالات روانی، تاب‌آوری نقشی دوگانه ایفا می‌کند: از یک‌سو به‌عنوان عامل محافظتی که توانایی سازگاری مؤثر با رویدادهای تنش‌زا را آسان می‌کند و از سوی دیگر، به‌عنوان شاخصی برای شناسایی آسیب‌پذیری بالقوه.

افراد با سطوح بالای تاب‌ آوری روانی، توانایی بیشتری در بازگشت به تعادل هیجانی و بهزیستی روانی پس از تجربه‌های منفی دارند. این ویژگی با مفاهیم کلیدی روانشناسی مثبت‌گرا همچون رضایت از زندگی، سازگاری و خوش‌بینی هم‌راستا است.

از آن‌جا که تاب‌آوری قابلیتی است که می‌توان آن را تقویت کرد، می‌توان آن را به‌عنوان یکی از اهداف درمان‌های روانی و پزشکی در نظر گرفت. اگر بتوانیم افرادی را که در معرض مشکلات روانی هستند زودتر شناسایی کنیم و با برنامه‌هایی تاب‌آوری آن‌ها را بالا ببریم، می‌توانیم از بروز بسیاری از بیماری‌های روانی جلوگیری کنیم. این روش به‌ویژه در پیشگیری از افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی بسیار امیدوارکننده است.

در نهایت، تاب‌آوری نه‌تنها سپری در برابر اختلالات روانی به‌شمار می‌رود، بلکه می‌تواند به‌عنوان سازه‌ای مرکزی در فهم، مداخله و پیشگیری از بیماری‌های روانی بازشناسی شود.

مطالب مرتبط: درمان نشخوار فکری با 9 روش ساده

تفاوت تاب آوری با دیگر اصطلاحات

بعضی افراد مفهوم تاب آوری را با اصطلاحات دیگری مانند سرکوب هیجانی، پشتکار و سخت‌کوشی یا انعطاف‌پذیری و سازگاری یکسان می‌دانند، درحالی‌که تاب­آوری با این اصطلاحات تفاوت دارد.

تاب آوری، سرکوب هیجانی نیست؛ چراکه گفتیم تاب آوری به‌معنای این نیست که فرد در رخدادهای ناراحت‌کننده، ناراحت و مضطرب نشود یا ناراحتی خود را بروز ندهد و هیجاناتش را انکار و سرکوب کند.

فرد دارای تاب آوری روانی بالا، هیجانات خود را تجربه می‌کند، می‌پذیرد و حتی آن‌ها را بروز می‌دهد اما توانایی مدیریت هیجاناتش را هم دارد و نمی‌گذارد هیجانات باعث رخوت و خمودگی او شوند.

تاب آوری صرفا سازگاری نیست، چراکه در سازگاری اغلب فرد پس از رویارویی با چالش، به‌سرعت به وضعیت قبلی برمی‌گردد و موقعیت را طبق باورهای قبلی خود بازتعریف و هضم می‌کند؛ درحالی‌که در تاب آوری توانایی و مهارت‌های جدیدی برای مواجهه با مشکلات پیدا می‌شود.

فرد، لازم است بخش‌هایی از رخداد بیرونی را بپذیرد و بخش‌هایی از آن را با توانایی حل مسئله و مهارت‌های جدید خود تغییر دهد.

محصول مرتبط: تاب آوری روان شناختی

تاب آوری روانشناختی شامل انعطاف‌پذیری می‌شود ولی کاملا مترادف با آن نیست. کسی که تاب آوری روانی دارد، ممکن است در خیلی از مواقع انعطاف‌پذیری به‌خرج دهد و فرد منعطفی باشد اما قرار نیست همیشه الزاما در مواجهه با هرمسئله‌ای انعطاف‌پذیری به خرج دهد.

گاهی هم ممکن است تشخیص دهد که مقابله یا دفاع نسبت به انعطاف‌داشتن، راه بهتری برای رویارویی با مشکلات است.

تاب آوری با پشتکار هم فرق دارد، چراکه در سخت‌کوشی همیشه هدف خاصی وجود دارد که می‌شود در راه رسیدن به آن تلاش کرد و استقامت به خرج داد. این درحالی است که در انعطاف پذیری روانی یا تاب آوری ممکن است هدف خاصی وجود نداشته‌باشد. البته می‌توان پشتکار را هم یکی از جنبه‌های تاب اوری به‌شمار آورد.

سرسختی روانی و تاب‌آوری روانی نیز شباهت‌هایی دارند، اما تاب‌آوری روانی شامل مجموعه‌ای وسیع‌تر از ویژگی‌ها است. سه مؤلفۀ اصلی سرسختی در مدل تاب‌آوری نوروزون (NRI) گنجانده شده است:

• مقابله فعال: رویکرد پیشگیرانه در مواجهه با مشکلات احتمالی که مشابه با جنبۀ تعهد در سرسختی است.
• استقامت: آمادگی روان‌شناختی برای مواجهه با چالش‌های زندگی، که مشابه با جنبۀ چالش در سرسختی است.
• درجه پایین درماندگی آموخته‌شده: احساس کنترل بر محیط و حوادث زندگی که منعطف به جنبۀ کنترل در سرسختی روانی است.

با این حال، تاب‌آوری روانی جنبه‌های بیشتری فراتر از سرسختی برخوردار است. این مفهوم شامل ویژگی‌هایی همچون ذهن‌آگاهی صفتی، ارزیابی شناختی مجدد، انگیزش تسلط، خوش‌بینی، و حس معنا است که نقش حیاتی در سازگاری و توانمندی افراد برای غلبه بر شرایط دشوار دارند.

سخن پایانی

در مطلب فوق مفهوم تاب آوری و تاب آوری روانی را به طور مفصل شرح دادیم. تاب‌آوری روانی به‌عنوان یک مهارت قابل توسعه، به افراد این توانایی را می‌دهد که در برابر شرایط دشوار، استرس‌ها و بحران‌ها، واکنش‌هایی موثر و سازنده از خود نشان دهند و از این شرایط عبور کنند بدون اینکه آسیب‌های روانی جدی به آن‌ها وارد شود.

این مهارت نه‌تنها در برخورد با مشکلات روزمره بلکه در مواجهه با بحران‌های زندگی نیز می‌تواند اثرگذار باشد. ویژگی‌هایی مانند خودآگاهی، مهارت‌های مقابله‌ای، تنظیم هیجان‌ها، و داشتن شبکه حمایتی قوی، از جمله عوامل کلیدی برای تقویت تاب‌آوری به‌شمار می‌روند. علاوه‌بر این، تقویت تاب‌آوری نه تنها در زمان بحران‌ها بلکه در فرآیند رشد فردی و درک بهتر از خود نیز مهم است.

در نهایت، تاب‌آوری یک مهارت پویاست که می‌توان آن را از طریق تمرین، بازنگری و رشد مداوم تقویت کرد. با اعمال این ویژگی‌ها در زندگی، افراد می‌توانند نه تنها بر مشکلات غلبه کنند بلکه از این چالش‌ها به‌عنوان فرصتی برای رشد و یادگیری بهره‌برداری کنند.
شما دربارۀ مهارت تاب آوری روانی چه دیدگاهی دارید؟ در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.

مطلب پیشنهادی برای دانشجویان روانشناسی ⇐ منابع ارشد روانشناسی